ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΣΚΛΑΒΟΥ

Το κείμενο της Σοφίας Αράβου-Παπαδάτου για το βιβλίο του Β. Φιοραβάντε "Μελέτη για τον Γεράσιμο Σκλάβο και το έργο του" (4η έκδοση), Δίσιγμα, 2020.

  ΣΟΦΙΑ ΑΡΑΒΟΥ-ΠΑΠΑΔΑΤΟΥ

                                          ΒΑΣΙΛΗΣ ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ  ΚΑΙ  ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ  ΣΚΛΑΒΟΣ. 

                                                     Η ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΤΗΣ ΝΕΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΣ.*

Με αφορμή την κυκλοφορία της 4^ης έκδοσης του επιστημονικού τόμου του καθηγητή Φιλοσοφίας της Τέχνης Βασίλη Φιοραβάντε, για τον Κεφαλονίτη γλύπτη Γεράσιμο Σκλάβο, από τις εκδόσεις Δίσιγμα, 2020 (εικόνες τίτλου). Λίγα λόγια για τον συγγραφέα, λίγα λόγια για τον καλλιτέχνη που μελετάει, αλλά και για την Νεωτερικότητα-Καινοτομία, ως αντικείμενο γνώσης!

Πρόκειται για τον πρώτο τόμο μιας Τριλογίας, που στη συνέχεια  θα ολοκληρωθεί με τον επίσης Κεφαλονίτη ζωγράφο Γεράσιμο Στέρη και τον μινιμαλιστικό  Ελβετό γλύπτη Αλμπέρτο Τζιακομέτι.

Ήταν το 2009 που γνώρισα τον Κεφαλονίτη, από τα Χαλιωτάτα της Σάμης για την ακρίβεια, Βασίλη Φιοραβάντε, σε κοινή εκδήλωση - διημερίδα στο Αργοστόλι, «Πολιτισμός, Επικοινωνία, Παγκοσμιοποίηση», του τότε ΤΕΙ Ιονίων Νήσων και του Πανεπιστημίου Αιγαίου, όπου δίδασκε.

Μόλις είχα πάρει το διδακτορικό μου στην Ψυχολογία με επιμέρους αντικείμενο την Επιρροή μέσω της  Νεωτερικότητας και της Καινοτομίας….ακούω και βλέπω έναν άνθρωπο λάβρο υπέρ της Πρωτοπορίας και της Μοντέρνας Τέχνης,  λάβρο ενάντια στην ισοπεδωτική παγκοσμιοποίηση και την «πραγμοποίηση» του ανθρώπου- καταναλωτή. Νεολογισμός για μένα τότε η πραγμοποίηση, αλλά ικανός πόλος έλξης και ενδιαφέροντος, μαζί με την παρεμφερή ενασχόληση μου με την Καινοτομία στην Κοινωνική Αλλαγή, έστω από διαφορετικές κοινωνιοψυχολογικές διαδρομές.

(Εσταυρωμένος, σχέδιο του Γεράσιμου Σκλάβου)

Έκτοτε συναντηθήκαμε σε πολλές επιστημονικές εκδηλώσεις, φιλοξενήθηκα στα βιβλία του, συμμετείχα μαζί του σε στρογγυλά τραπέζια, ημερίδες, διημερίδες κλπ. Η φιλία και οικογενειακή φιλία, μετράει πια 12  χρόνια ζωής.  

Λίγα πρόσθετα στοιχεία για να απεικονίσω περισσότερο τον Βασίλη Φιοραβάντε. Με ορμή εφήβου συμμετείχε στο ψηφοδέλτιο της υπερκομματικής «Αριστερής Κίνησης Ιονίου», στις περιφερειακές εκλογές  του 2014, που ήμουν υποψήφια περιφερειάρχης Κεφαλονιάς. Χωρίς δεύτερη σκέψη, μπήκε στο ψηφοδέλτιο μαζί με φοιτητές μου από το ΤΕΙ, εκπροσωπώντας την Ιθάκη.

Συμμετείχε ακόμα, στην παρουσίαση του βιβλίου μου «Τα Χέρια», εμπνευσμένο από το «Χειροτεχνικό Κέντρο Ιονίου», όταν 70 καλλιτέχνες-χειροτέχνες, αποπειραθήκαμε τη δημιουργία του το 2016. Το αποτέλεσμα δεν ήταν το αναμενόμενο, αλλά η Πράξη ως «Πιστεύω και Ιδεολογία»,  δεν ακυρώνεται.

Τέλος, έδωσε βήμα στην από κοινού έρευνα  με τους φοιτητές μου, σε εκδηλώσεις και δημοσιεύσεις, όπως απαιτεί η σύγχρονη ακαδημαϊκή δεοντολογία, που όμως δεν υιοθετείται από όλους τους ακαδημαϊκούς δασκάλους.

Ο Βασίλης Φιοραβάντες έχει μελετήσει τον Γεράσιμο Σκλάβο από την περίοδο της διδακτορικής του διατριβής στην Αισθητική Παιδεία στη Σορβόννη, τη δεκαετία του 80. Μέσα στην επικαιροποιημένη έκδοση του βιβλίου του, παρουσιάζει τον άνθρωπο και καλλιτέχνη Γεράσιμο Σκλάβο, με πολλά θεματικά δοκίμια και πάντα ενταγμένο μέσα στην ιδεολογική πλαισίωση, της αισθητικής, της κοινωνίας και του έργου του. Συνθέτει το Όλον με τα αποσπάσματα-σπαράγματα Ζωής και Τέχνης, του παγκόσμια αναγνωρισμένου γλύπτη. Το βιβλίο είναι ένα επιστημονικό σύγγραμμα, αλλά είναι υποχρέωση μας, να περνάμε τη γνώση στο ευρύ κοινό, με απλό τρόπο και με στόχο την Καλλιέργεια και την Εφαρμογή.

Η άφιξη των έργων του Σκλάβου στην Κεφαλονιά, σηματοδοτεί μια νέα εποχή για το νησί μας. Η Τέχνη δεν θα είναι πλέον ίδια. Ο Πολιτισμός στα νησιά μας δεν θα είναι πια ίδιος! Η παγκόσμια αναγνώριση της γλυπτικής του Σκλάβου, θα είναι πόλος έλξης για εμάς τους ίδιους, όπως και για τον εγχώριο και διεθνή τουρισμό.

Αυτό που αναλαμβάνουμε ως υποχρέωση είναι, να βλέπουμε, αλλά και να εξηγούμε το Έργο του, όχι ως απλή αισθητική αντίληψη, αλλά σαν αυτό που οδήγησε τον καλλιτέχνη στη σύλληψή του, την Υπερβατική  Ενόραση.

Η συνεχής εσώτερη αναζήτηση του Γ. Σκλάβου, μετουσιώνεται πάνω στην Πέτρα. Με νέα τεχνική και χρησιμοποιώντας τη φωτιά στην δική του τηλεγλυπτική μέθοδο, επιτρέπει στο Φως, την πρωταρχική έννοια του διαλογισμού του, να διαπεράσει τη συμπαγή ύλη.

 (Γ. Σκλάβος Το άπειρο, ροζ πορφυρίτης Αιγύπτου)

Το Φως πια παιχνιδίζει ανάμεσα στα «ακίνδυνα τρίγωνα», όπως τα αποκαλεί,  που συνθέτουν τα βέλη. Τα βέλη που μπορούν να πληγώσουν άλλους ή και εμάς τους ίδιους. Εκφράζουν τους ανερμάτιστους στόχους μας, εκφράζουν τα πάθη μας; Πιθανόν! Τα βέλη συνθέτουν τα τετράγωνα, τους κύκλους, τα τόξα που σμιλεύει η φωτιά του Σκλάβου και προτρέπει στη δημιουργία.

Είναι η δική του Φροϋδική Μετουσίωση, που δείχνει σε όλους και ελευθερώνεται. Η γλυπτική του μοιάζει μορφική αποκάλυψη του αθέατου Φροϋδικού και Λακανικού ασυνειδήτου. Δεν χρησιμοποιεί  Όνειρα και Συνειρμούς, δεν χρησιμοποιεί το Λόγο για να το αποκαλύψει. Είναι η φλόγα που «γράφει» τη δική του, αλλά και τη Συλλογική Ψυχή πάνω στην πέτρα.

 (Το Δελφικό Φως. Γ. Σκλάβος, 1967, από Πεντελικό μάρμαρο. Κοσμεί και το εξώφυλλο του βιβλίου)

Είναι απομονωμένος και εσωστρεφής, ο Γεράσιμος Σκλάβος. Μα σε ποια γλώσσα να μιλήσει που η σκέψη του έχει υπερβεί τη γλώσσα! Χρησιμοποιεί την εξωλεκτική-γλυπτική επικοινωνία, μας μιλάει με ταχύτητα φωτός. «Η Σκέψη είναι η μεγαλύτερη ταχύτητα», λέει. Γλυτώνει με τη μετουσίωση της ανήσυχης και διαρκούς σκέψης του, σε διάτρηση της σκληρής ύλης. Η Θεωρία της Σχετικότητας του Αϊνστάιν, καταφυγή πολλών καλλιτεχνών, με εμπλοκή του Χρόνου ως καταλυτική έννοια, τον γλυτώνει(;) από τον χειρότερο εχθρό, «τον εαυτό μας», αναφέρει στα κείμενά του.

Η ύπαρξη  του Γεράσιμου Σκλάβου είναι διαφορετική γι αυτό και Τραγική μέσα στην παγκόσμια και αλλοτριωμένη κοινωνία του σύγχρονου ανθρώπου.

Ορίζει και εμπλουτίζει τη Μοντέρνα Τέχνη της Αφαίρεσης. Οι τρεις περίοδοι της ζωής του, Κεφαλονιά (αγροτική ζωή και θρησκευτικές επιρροές), Αθήνα (ΑΣΚΤ, κλασσικές σπουδές με απεικόνιση μορφών), Παρίσι (απελευθέρωση από την εικόνα – αμορφική Μοντέρνα Τέχνη). Η Σχολή του Παρισιού τον σημαδεύει. Δεν ανήκει στην Αντίσταση, όπως πολλοί Έλληνες που κατέφυγαν εκεί το 1945. Εκείνος έχει την εσώτερη του πάλη και αντίσταση.

 

(Γ. Σκλάβος και έργο του χωρίς φινίρισμα, τεχνική Αλ.Τζιακομέτι)

Η προσωπικότητά του βιώνει συνεχείς Αντιθέσεις και Συγκρούσεις. Είναι η εσώτερη διαλεκτική του, που τον οδηγεί στη Δημιουργία και οι εσωτερικές συγκρούσεις που τον μεταβάλλουν προς την Καινοτομία και τη Μοντέρνα Τέχνη. Δεν αντιγράφει κανέναν και τίποτα, κανένας μιμιτισμός (imitation) ή φωτογραφική απεικόνιση. Συνθέτει κάτι καινούργιο, πρωτότυπο και εντελώς δικό του. Είναι ο ίδιος του ο εαυτός, αυτό που ορίζει  η Κοινωνική Ψυχολογία ως διομαδική και ιδεολογική σύγκρουση που αλλάζει τις κοινωνίες, αυτό δημιουργείται εντός του.

Η Τραγική Συνείδηση του Σκλάβου, ο συγκλονιστικός ουμανισμός του και η ανταγωνιστική κοινωνία που τον περιβάλλει, γεννούν τον ερημίτη δημιουργό. Στρέφεται στην Κλασσική Αρχαιότητα της Ελλάδας, χωρίς να την αναβιώνει ως αέναο φωτισμό  Τέχνης.  Διαφέρει από τους Ρομαντισμό που ζητάει επιστροφή στην Κλασσική Αρχαιότητα.

Ο Γεράσιμος Σκλάβος συνθέτει το Όλον. Συνυπάρχουν εντός του τα πάντα, συνθέτει ακόμα και την αθεΐα στην πλειονότητα της Μοντέρνας Τέχνης, με τον σπιριτουαλισμό και την Θεολογική Πνευματικότητα. Ελεύθερος από όλα, αλλά και έμπλεος όλων, Δημιουργεί!

Στην Αρχαία Τραγωδία, κάθε άνθρωπος καταλαμβάνει ένα όριο που καλείται να σπάσει και να υπερβεί. Ο Γ. Σκλάβος εμπεριέχει πολλαπλά όρια ο ίδιος και κινείται μόνος ανάμεσά τους.

Η Τραγική σκέψη του Σκλάβου, ορίζεται ως «Ριζοσπαστικός Υπαρξισμός με στοιχεία Θεολογίας». Οι Επτανήσιοι Ριζοσπάστες, Ο Ρήγας Φεραίος, η Φιλική Εταιρεία και ο Διαφωτισμός,  είναι οι δικοί του πρόδρομοι!

Ο θάνατός του σε ηλικία 40 ετών το 1967, δεν του επέτρεψε να ζήσει το Μάη του 68 των ανατρεπτικών κινημάτων, παρότι υπήρξε πρόδρομος με την Μοντέρνα Τέχνη που ενσάρκωσε. Μέσα σε δέκα χρόνια δημιούργησε πλήθος γιγάντιων και μικρότερων έργων. Ένα από αυτά «Η Φίλη που δεν έμεινε», βάρους 500 κιλών, τον καταπλάκωσε σκοτώνοντάς τον.

Μια τελική φράση του «Ο κόσμος αποτελείται από ασύνδετα κομμάτια» δείχνει την τραγικότητα της σκέψης του που ζητάει την απόλυτη Σύνθεση σε Όλον.

Ο σημερινός κόσμος δυστυχώς, ζει ανάμεσα στη Σκύλλα της εμπορευματοποιημένης Τέχνης και τη Χάρυβδη των Τεχνοκρατών (Adorno).

Επίλογος και Πρότασεις-Σκέψεις

Το βέβαιο είναι, και πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι γι αυτό:

1. Ο κόσμος που θα επισκέπτεται στο μέλλον την Κεφαλονιά θα έχει ένα πολύ δυνατό επιπλέον καλλιτεχνικό κίνητρο, το έργο του Γεράσιμου Σκλάβου. Έχουμε χρέος  για τις φροντισμένες υποδομές που θα φιλοξενηθεί.  

     2. Έχουμε χρέος για την πολύπλευρη ολιστική του παρουσίαση. Δεν πρόκειται για απλή αισθητική δημιουργία, είναι ένας ολόκληρος κόσμος, η Ψυχή και το Πνεύμα του Γεράσιμου Σκλάβου, που εμπεριέχει τη Φιλοσοφία, την Ψυχανάλυση, την Ψυχολογία και την Θρησκειολογική Υπερβατική Ενόραση.

     3. Παρακολουθώ τις επισκέψεις της Επιτροπής 1821, με επικεφαλής την κ. Γιάννα Αγγελοπούλου. Σε αυτή την εκστρατεία προς τις περιφέρειες ζητάει από περιφερειάρχες, δημάρχους και φορείς, να καταθέσουν προτάσεις για την ανάπτυξη της Ελληνικής Περιφέρειας, με προοπτική την επόμενη μέρα της πανδημίας και μέχρι το 2040. Η Επιτροπή δίνει οικονομική στήριξη, πέραν του κρατικού χρήματος, για την περιφερειακή ανάπτυξη. Το έργο του Γεράσιμου Σκλάβου είναι μια σοβαρή πρόταση για τη στήριξη του Πολιτιστικού Τουρισμού, αλλά και για τον τοπικό Εκπαιδευτικό Εμπλουτισμό των νησιών μας και ολόκληρης της Επτανήσου.

 *Δημοσιεύτηκε στο kefaloniastatus, 14/1/2021.

ΟΙ ΑΝΤΙΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΖΕΡΒΟ

 Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΟΙ ΑΝΤΙΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΖΕΡΒΟ

Η θεώρηση του Κρ. Ζερβού για τη μοντέρνα τέχνη και τον πολιτισμό πηγαίνει πολύ πέρα από την αντίθεση μεταξύ μοντέρνου  και κλασικού.

Οι αντινομίες του πολιτισμού είναι περισσότερες και βαθειές. Επεκτείνονται στον χρόνο πολύ πριν τον κλασικισμό. Υπάρχουν και άλλα πολιτισμικά μοντέλα, άλλοι πολιτισμοί εκτός από τον αρχαιοελληνικό και στη συνέχεια το δυτικό. Αλλά κατά τον Παπαϊωάννου¹ υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στην ιστορική διαδρομή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Ένα εξέχων παράδειγμα της κίνησης του πολιτισμού προς τον ανθρωπισμό ήταν το κίνημα της δημιουργίας των Κούρων.

Το ζητούμενο είναι σήμερα πως μέσα από τη διαλεκτική του πολιτισμού και με βάση αυτή θα δημιουργηθούν νέες και πρωτοπόρες συλλήψεις, εννοιολογήσεις, νέες μοντέρνες και χειραφετησιακές μορφές τέχνης και σκέψης.

Κατά τον Κρ. Ζερβό, την κλασσική τέχνη διαπερνά μια ανυπέρβλητη αντινομία, που είναι και αντινομία του πολιτισμού, η οποία δια των αιώνων με ανανεωμένες μορφές φθάνει μέχρι και στον Μοντερνισμό, ένα κίνημα εξ ορισμού ολικά επαναστατικό, ανατρεπτικό (πάντα κατά τον Ζερβό). Η αντινομία αυτή συνίσταται στο κατά πόσο το ξεπέρασμα που συλλαμβάνει η κλασική τέχνη και η μοντέρνα είναι πραγματικό, μπορεί να πραγματοποιηθεί ή είναι και θα παραμένει πάντοτε ουτοπικό, ιδεολογικό.  Εδώ η επίδραση από τον Μαρξ, και ειδικότερα από το νεαρό Μαρξ, του Ζερβού είναι καθοριστική. Η τέχνη γενικότερα, ακόμη και η πιο πρωτοπόρα, ξεπερνά πράγματι την αλλοτρίωση, είναι αντι-αλλοτριωτική. Βγαίνει από το δυτικό (όπως έχει ονομαστεί) ορθολογισμό, ή ο ορθολογισμός την διαπερνά και την ορίζει καθαριστικά.

Απάντηση σε αυτό το εναγώνιο ερώτημα προσπάθησε να βρει ο Ζερβός μέσα από τη μελέτη του και την ανάδειξη της Κυκλαδικής τέχνης, που, αν και απλή ή ακόμη και απλοϊκή, είναι καθαρή – και οπωσδήποτε πιο καθαρή (pure) από όλες τις μορφές τέχνης, τις υστερότερες ακόμη και από μορφές της μοντέρνας τέχνης, αν και οπωσδήποτε πιο σύνθετες, πιο στοχαστικές (réflechies).

Και εδώ ο στοχασμός και ο αναστοχασμός (réflection) και η συνθετοποίηση, αν και σαφώς είναι μια εκδήλωση και συγκεκριμενοποίηση της γενικότερης εξέλιξης και προόδου του ανθρώπινου πνεύματος, δεν κατόρθωσαν ν’ αποφύγουν την εμμενή τους τάση προς την ορθολογικοποίηση. Και η ορθολογικοποίηση σημαίνει και κατά τους Χορκχάιμερ-Αντόρνο² την αλλοτρίωση. Για το λόγο αυτό ο Ζερβός αναζήτησε μορφές γνώσης και απελευθερωτικής τέχνης στην προκλασική περίοδο, αλλά και σε άλλους προκλασικούς ή μη ελληνικούς πολιτισμούς. Το πρόβλημα όμως για τον δυτικό λεγόμενο πολιτισμό, που ως ένα πολύ μεγάλο βαθμό είναι προέκταση του αρχαιο-ελληνικού και ειδικότερα του κλασικού παραμένει. Μια λύση προσπάθησε να ανιχνεύσει και ο  Βανεγκέμ στο De la destinée³, ιδανικοποιώντας τον Ησίοδο, αλλά είναι πολύ αμφίβολο αν η πρότασή του αποτελεί λύση.

Σε κάθε περίπτωση, Η διαλεκτική του λόγου⁴ των Χορκχαϊμερ-Αντόρνο, παρά την ακραία απαισιοδοξία της, παραμένει η μόνη αναφορά για τη διερεύνηση σε βάθος των σκοτεινών (tenebreaux) και  βαθειών αντινομιών του πολιτισμού, μετά τον Μαρξ.

 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.        Βλ. K. Papaioannou, La civilization et l’ art de la Crèce ancient, Livre de poche, συλλ. biblio essais.

2.        Βλ. M. Horkheimer-Th. Adorno, Dialectique de la raison, Gallimard.

3.        Εκδ. Cherce midi.

4.        Ib. σημ. 2.

Β. Φιοραβάντες, Μελέτη για τον Γεράσιμο Σκλάβο και το έργο του, Εκδ. Δίσιγμα, 4η διορθωμένη και συμπληρωμένη έκδοση, 2020