Νέα Κριτική Θεωρία και Πράξη: Απριλίου 2022

Γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΣ

Ο Ελληνοαμερικανός εικαστικός Nassos Daphnis γεννήθηκε στις Κροκεές Λακωνίας το 1914. Μετανάστευσε σε νεαρή ηλικία, το 1930, στις ΗΠΑ, όπου πήρε σύντομα την αμερικανική υπηκοότητα. Κατά την στρατιωτική θητεία του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, του ζητήθηκε να χρησιμοποιήσει τις ζωγραφικές ικανότητες του και δημιούργησε καμουφλάζ για χρήση σε τεράστιους ανάγλυφους στρατιωτικούς χάρτες. Σύμφωνα με ορισμένους κριτικούς της τέχνης, ζωγραφίζοντας καμουφλάζ, ο Δάφνης ανέπτυξε τη χαρακτηριστική «επιπεδότητα» που αργότερα εφάρμοσε στους αφηρημένους γεωμετρικούς του πίνακες. Αν και ο Δάφνης θεωρείται αυτοδίδακτος καλλιτέχνης, παρακολούθησε μαθήματα τέχνης στη σχολή «Art Students League of New York». Από το 1949 μέχρι το 1951 συνέχισε σπουδές στο Παρίσι. Το 1951 και 1952 μαθήτευσε στο Κρατικό Ίδρυμα Τέχνης στη Φλωρεντία της Ιταλίας και επέστρεψε ξανά για λίγο στο Παρίσι για πρόσθετες μελέτες. Το καλλιτεχνικό στιλ του Δάφνη εξελισσόταν σε όλη την πολύχρονη σταδιοδρομία του. Ξεκίνησε ως ρεαλιστής, αλλά μετά τον πόλεμο, προχώρησε σε βιομορφικές μορφές με σουρεαλιστικές επιρροές (1945-1949).
Το 1947 πραγματοποίησε ατομική έκθεση στην Γκαλερί Σύγχρονων Τεχνών, Νέας Υόρκης, στην οποία εξέθεσε τους βιομορφικούς του πίνακες, με ελαιογραφίες και υδατογραφίες. Στο δοκίμιο που έγραψε ο ιστορικός τέχνης Gordon B. Washburn αναφέρει: «...Ένας νέος ορισμός του καλού και του κακού έχει πλέον βρεθεί, και επιστρέφοντας σε έναν κόσμο μεγαλύτερης ελπίδας και πίστης, καταλαμβάνει την ομορφιά του φυσικού κόσμου - ειδικά τη φυτική του ζωή, της οποίας τις μορφές πάντοτε αγαπούσε πολύ - με ένα παχύτερο σύμπλεγμα από συναισθήματα. Η αυτοδίδακτη τέχνη του, οι μελωδίες της δεν είναι πολυφωνικές. Ο προσχεδιασμός, η στενή οργάνωση και ο καθορισμός υπεισέρχονται στις εικόνες, και μαζί με αυτά τα στοιχεία ελέγχου έρχεται μια αυξανόμενη αφαίρεση.»
Το 1969 η City Walls, Inc. ανέθεσε στον Δάφνη μια τοιχογραφία στη γωνία της 26ης Οδού με την Λεωφόρο Μάντισον στη Νέα Υόρκη. Το ίδιο έγινε το 1971 στο δυτικό τέρμα της 47ης Οδού. Οι μεγάλες τοιχογραφίες ήταν από τις πρώτες εγκαταστάσεις δημόσιων τοιχογραφιών στην πόλη, καθώς το σχετικό πρόγραμμά διήρκεσε από το 1971 έως το 1980. Καμιά από αυτές τοιχογραφίες δεν σώζεται σήμερα. Το 1985, η συντάκτρια των New York Times, Grace Glueck ανέφερε: «Προτού αναπτύξει την αναγωγική του προσέγγιση γραμμής-χρώματος-επιπέδου ο Δάφνης ασχολήθηκε με βιομορφικές εικόνες. Μέρος της έμπνευσής του προήλθε από ένα βοτανικό του χόμπι: να υβριδίζει παιώνιες επί καμβάδων και υδατογραφιών από το 1947-1948, ασχολείται με οργανικές, λουλουδένιες και υποθαλάσσιες μορφές, σε ποιητικές συνθέσεις φωτεινών χρωμάτων. Παρά την άμορφη εμφάνισή τους, έχουν μια καλά οργανωμένη δομή. Σε ένα από τα δυνατότερα έργα - που έχει τον τίτλο «Hybridization» - τα φύλλα και τα στελέχη των φυτών, λουσμένα σε ένα λαμπερό φως, είναι όμορφα κλειδωμένα σε μια αρμονική ισορροπία σχημάτων και αποχρώσεων.»
Κατά τη δεκαετία του 1990-2010 ο Δάφνης αποκρυστάλλωσε άρτια τον αισθητικό του προσανατολισμό. Ταξίδεψε μετά πολλά χρόνια πίσω στην Ελλάδα. Εκεί το σκληρό, καθαρό φως άρχισε να αλλάζει την αντίληψή του για τα κτίρια και τις μορφές γύρω του. Οι δομές απλοποιήθηκαν και έγιναν γεωμετρικά επίπεδα καθαρού χρώματος. Ακολουθώντας αυτή την προτροπή από τη φύση, ο Δάφνης ανέπτυξε τη θεωρία των επιπέδων χρώματος και επικεντρώθηκε στη γεωμετρική αφαίρεση με μια περιορισμένη παλέτα χρωμάτων με μόνο μαύρο, λευκό και τα βασικά χρώματα. Αυτό έγινε το χαρακτηριστικό του ύφος και τα έργα αυτά συχνά είναι ζωγραφισμένα στο στιλ απότομων ορίων (Hard-edge painting) της γεωμετρικής αφαιρέσεως. Το στιλ του συγκρίνεται συχνά με αυτό της ύστερης φάσης του πρωτοπόρου Πιέτ Μοντριάν. Ωστόσο, ο Δάφνης είδε την προσέγγιση του Μοντριάν ως ένα προσωπικό σημείο εκκίνησης. Χαρακτηρίστηκε επίσης ως «abstract imagist», από έκθεση που συμμετείχε στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ, που είχε τίτλο «American Abstract Expressionists and Imagists». Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 το στιλ του Δάφνη εξελίχθηκε και πάλι, καθώς άρχισε να ενσωματώνει νέες μορφές της τεχνολογίας των υπολογιστών στο έργο του. Επεκτείνοντας την παλέτα χρωμάτων του, ενσωμάτωσε επίσης μερικά επιπλέον χρώματα. Η εφαρμογή γραφικών που δημιουργούνται από υπολογιστή και η χρήση του Atari ST από τον Δάφνη για την ανάπτυξη των ριζοσπαστικών ψηφιακών τοπίων του μπορεί να γίνει καλύτερα κατανοητή ως πρόδρομη τάση προς τα νέα τεχνολογικά μέσα.
Επί σαράντα χρόνια ο Νάσος Δάφνης αντιπροσωπευόταν από την διάσημη Γκαλερί του Leo Castelli. Ο ισχυρός Καστέλλι τού διοργάνωσε 17 ατομικές εκθέσεις και πολλές ομαδικές εκθέσεις, που συμμετείχε με κορυφαίους καλλιτέχνες, όπως οι Τζάσπερ Τζονς, Φρανκ Στέλα και Ρόμπερτ Ράουσενμπεργκ. Μετά τον θάνατο του το 2010 σε ηλικία 96 ετών στο Πρόβινσταουν της Μασαχουσέτης, η Γκαλερί Richard Taittinger ανάλαβε την αντιπροσώπευση του έργου του. Η πρώτη μεταθανάτια έκθεση έγινε στην γκαλερί «Pixel Fields» το 2015. ‘Εργα του Νάσου Δάφνη ανήκουν σε μόνιμες συλλογές σημαντικών ιδρυμάτων τέχνης, όπως : Πινακοθήκη Albright-Knox, Μπάφαλο, Μουσείο Τέχνης Κάρνεγκι, Πίτσμπεργκ, Μουσείο Γκούγκενχαϊμ, Νέα Υόρκη, Μουσείο Χίρσχορν, Ουάσινγκτον, Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης, Μουσείο Μοντέρνας (MET), Τέχνης ( MoMA), Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Whitney, Νέα Υόρκη κ.α. Έλαβε επίσης πολλές διακρίσεις και υποτροφίες όπως: Βραβείο Ιδρύματος Φορντ (1962), Υποτροφία Γκούγκενχαϊμ (1977).
Με τον Daphnis γνωριστήκαμε στο Rochester, upstate N.Y. το 1984, στο Μουσείο φωτογραφίας Eastman House. Ο κύκλος των εκεί διανοουμένων και καλλιτεχνών τον θαύμαζε πολύ για την εικαστική φήμη του, αλλά ιδιαίτερα για τις πρότυπες ανθοκαλλιέργειες παιωνιών, που είχε τα φυτώρια του στην περιοχή τους. Ήταν πολύ απλός και διακριτικός στη συνομιλία μας και πρόθυμα με προσκάλεσε να δω έργα στο ατελιέ του στο Village του Μανχάταν. Σημειωτέον ότι εκείνο το διάστημα είχε συνεχόμενη διεθνή εκθεσιακή δραστηριότητα. Λίγο πριν το καθορισμένο ραντεβού μας με ενημέρωσε ότι απρόοπτα θα ήταν εκτός Νέας Υόρκης και ότι θα με ξεναγούσε στο ατελιέ ο γιός του. Όταν άνοιξε η μεταλλική πόρτα του τεράστιου στούντιο εντυπωσιάστηκα από την οργάνωση του χώρου και τους μεγάλους καμβάδες με τις γεωμετρικές και αφαιρετικές στο έπακρον συνθέσεις του. Μετά την λίαν διαφωτιστική ξενάγηση στα υποβλητικά γεωμετρικά πεδία του Daphnis, μου έδωσε ο γιός του μια λιθογραφία εκ μέρους του με ενυπόγραφη αφιέρωση που σήμερα κοσμεί την συλλογή της Σύγχρονης Πινακοθήκης Villa Ροδόπη. Το 1990 είχε έρθει στην Αθήνα με αφορμή σημαντικές διοργανώσεις σε γκαλερί και μουσεία για την δουλειά του. Τότε με τίμησε με την παρουσία και την φιλική του διάθεση στην έκθεση με «Σωματογραφίες». Επισκέφθηκε επίσης στην Gallery DADA την έκθεση ζωγραφικής της φίλης του Τανάγρας Σαντόρ, κόρης του Ακαδημαικού της Ρώμης Βάσου Κανέλλου, χορεύτριας και χορογράφου, η οποία είχε έφηβη συνεργαστεί με την Εύα Σικελιανού στις πρώτες «Δελφικές Γιορτές» και αργότερα έζησε στη Νέα Υόρκη.
Εμφανέστατα οι απόλυτα γεωμετρικές συλλήψεις και οι συμμετρικές δικτυώσεις του Νάσου Δάφνη παραμένουν υποδείγματα δομικής αρμονίας ανάλογων προσεγγίσεων που διατυπώνονται από πολλούς νέους εικαστικούς διεθνώς.