Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ
ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ*
- Μεταγλώσσα1, Νοηματική τέχνη (Art Conceptuel ή Conceptual art)
- H μεταγλώσσα είναι ίδιον, χαρακτηριστικόν της Νοηματικής τέχνης. Και αντίστροφα: δεν υπάρχει Νοηματική τέχνη χωρίς μεταγλώσσα.
Η μεταγλώσσα είναι δομικά, θεμελιακά αποσπασματική, και κατά τούτο και αντισυμβατική, και συνδέεται στενά ή ακόμη αποτελεί τη βάση, την αφετηρία της μεταφιλοσοφίας και της μετα-αισθητικής, σήμερα, στη μετά την παγκοσμιοποίηση εποχή, δηλαδή στη μεταπαγκοσμιοποίηση.
Η αποδόμηση, η έκρηξη του συστήματος, όπως έχουμε ήδη αναλύσει και προβλέψει2 μετά την νομισματική κρίση του 2007-08 είναι γενικευμένη, καθολική, ολική. Η έκρηξη των βαθειών αντινομιών του συστήματος δεν ελέγχεται και αποκτά και μια στρατιωτικο-μιλιταριστική διάσταση. Εξού και η τάση προς την ολική μιλιταρικοποίηση της πολιτικής ζωής. Η διεθνής κοινωνία παρακολουθεί τις εξελίξεις φοβισμένη, με κομμένη την ανάσα, και δυστυχώς απαθής. Η κοινωνία διαλυμένη από τη μακρόχρονη νεοφιλελεύθερη θεραπεία του σοκ, έχει χάσει τους εσωτερικούς συνδέσμους της, και μόνο σε εξωτερικούς δημόσιους χώρους μπορεί να επανεύρει, να επανασυστήσει μια νέα κοινωνικότητα, όπως έγινε στα Ront Points, της Γαλλίας με τα «Κίτρινα Γιλέκα».
Όμως και αυτή η τάση κάπου σταμάτησε.
Και μέσα σε αυτό το αποκρουστικό τοπίο η Νοηματική Τέχνη προσπαθεί εναγώνια, στη συνέχεια των ιστορικών και νεώτερων πρωτοποριών, να αρθρώσει έναν κριτικό λόγο, να ανεύρει νέες αναφορές, ν’αναδείξει το κριτικό – πάντοτε – πνεύμα. Το γενικότερο πνεύμα αμφισβήτησης να κρατηθεί όρθιο. Έτσι δημιουργεί νέες έννοιες, νέα περιεχόμενα, δίνει έμφαση στην έννοια, στη σημασία των εννοιών περισσότερο παρά των μορφών. Και έτσι προσπαθεί ν’ανασυγκροτήσει μια νέα κριτική αφήγηση, να δομήσει μια νέα – πάντοτε αποσπασματική – Dissertation3, με έντονο πάντοτε το στοιχείο της ιδεολογικής κριτικής, αν και κατά κανόνα όχι πάντα σε πρώτο πλάνο.
Η ιδεολογική κριτική και η καθορισμένη άρνηση του συστήματος σε όλες του τις εκφράσεις και εκφάνσεις, στην ολότητά του είναι πάντοτε βασική συνιστώσα της Νοηματικής τέχνης. Η συγκροτησιακή της υπόσταση αναπτύσσεται εν μέσω μιας ατέρμονης χρήσης ή επεξεργασίας υλικών με κάθε τρόπο, με ποικίλες μορφοποιήσεις, πάντοτε σε διάλογο και στη συνέχεια των μορφών της μοντέρνας τέχνης, και βασιζόμενη στη λιγότερο ή περισσότερο ελεύθερη χρήση των υλικών, και βέβαια λιγότερο ή περισσότερο επεξεργασμένων, πάντοτε αυτόνομα, καινοτόμα, δημιουργικά. Έτσι προσπαθεί, δρώντας πρωτοπόρα και μοντέρνα, να συλλάβει και να συγκροτήσει στο μέτρο του δυνατού έναν νέο κόσμο, πάντοτε σε αταξία (désodre), αλλά εν σπέρματι απελευθερωμένο, και σε κάθε περίπτωση απελευθερωτικό έστω και στοιχειωδώς, χωρίς μάλιστα να δημιουργεί καμία αυταπάτη.
Ο κόσμος της Νοηματικής τέχνης είναι cru, ωμός, ψυχρός, ίσως και σοκαριστικός. Η γλώσσα της το ίδιο ψυχρή, αποσπασματική, αποκαλυπτική. Η επανένωση με οργανικό τρόπο (όπως ήθελε ο Γκράμσι), της κοινωνίας δεν θα έλθει μάλλον ποτέ. Ζούμε μία συνεχή, παρατεταμένη και αυτοανανεούμενη διαδικασία πλήρους αποσύνθεσης της κοινωνίας και του ανθρώπινου είναι.
Η νοηματική τέχνη προσπαθεί να δημιουργήσει – μέσα σε αυτήν την καταστροφική και απάνθρωπη κατάσταση – μια νέα γλώσσα, και κυρίως προσπαθεί να κάνει συνείδηση ότι μόνο με μεταγλώσσα – μεταγλώσσες θα είναι εφεξής δυνατή μια νέα μη γραμμική, απλοϊκή, και κατά κανόνα σύνθετη και αντινομική επικοινωνία.
Έτσι η νοηματική τέχνη ανοίγει το δρόμο και προς τη μετατέχνη, αν δεν ζούμε ήδη τον θάνατο της τέχνης γενικά, στις μορφές, ακόμη και στις μοντέρνες, που γνωρίσαμε μέχρι τώρα.
Η Νοηματική τέχνη, με άλλα λόγια, έτσι ανοίγει και το δρόμο προς σύλληψη και δημιουργία μόνιμα της αντιτέχνης, ως ριζική και καθορισμένη άρνηση του συστήματος, αλλά πάντοτε ως προϊόν σκέψης, στοχασμού και αναστοχασμού, λιγότερο ή περισσότερο συνειδητού, αυθόρμητου, και σε κάθε περίπτωση ολικά κριτικού και ριζοσπαστικού-αρνητικού. Έτσι η μεταγλώσσα της σύγχρονης Νοηματικής τέχνης, συνδέεται στενά με την Μετα-αισθητική, τη Μετακριτική και τη Μεταφιλοσοφία της σύγχρονης απελευθέρωσης.
Την απελευθέρωση με σύγχρονους όρους, με νέα πνευματικά έργα, και αυτά με τάση προς την απελευθέρωση… Ένας εν δυνάμει απελευθερωμένος - αντεστραμένος κόσμος. Σε αναζήτηση ενός νέου κοινωνισμού και του αντίστοιχου απελευθερωτικού πνευματισμού, με σαφή μάλιστα την τάση επαναπροσδιορισμoύ του υλικού4 (matériau), απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη και δημιουργία της όποιας μοντέρνας, κατά τον Αντόρνο, τέχνης με σύγχρονους πάντοτε όρους.
* Κείμενο στη συνέχεια της Έκθεσης «Ειδύλλια οδό» στην Τεχνόπολη, 18.01 - 6.03.2022, Οργανωτική Επιμέλεια: Μ. Μαραγκού.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Βλ. ακόμη Β. Φιοραβάντες, Προς τη Μεταπαγκοσμιοποίηση Ζήτη και Η εποχή της καθορισμένης άρνησης, Αρμός (τα αντίστοιχα κεφ.).
2. Βλ. Β. Φιοραβάντες, Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη, Η εποχή της καθορισμένης άρνησης, Αρμός.
3. Βλ. Ib. 2.
4. Βλ. Th. Adorno, Théorie esthétique, Klincksieck και Β. Φιοραβάντες «Η διαλεκτική του υλικού» στο Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός, μέρος ΙΙ.
