ΣΤΑΜΟΣ

 Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΣΤΑΜΟΣ[1]*

 

Από το 1957-8 η εξέλιξη της μορφολογίας του Στάμου σταθεροποιείται.  Εφεξής υπάρχουν διαφοροποιήσεις μέσα στη γενικότερη δομή του έργου του.  Παραλλαγές, νέες συλλήψεις και κυρίως μια νέα εκδοχή, à la Stamos, του πεδίου (Field). Σειρές έργων σε παράταξη μη συνδεδεμένων (σειρών) μεταξύ τους, αυτόνομων.

Ο Αμερικανικός αφηρημένος εξπρεσιονισμός πάλευε για να ξεφύγει από το τέρας ορθολογοποίησης, του φορμαλισμού και της ενσωμάτωσης.

Ο Στάμος δεν ενσωματώθηκε ποτέ, ούτε ορθολογοποιήθηκε, όπως ήθελε το σύστημα. Έζησε, πορεύτηκε με τις αντινομίες του, πάντα ανυπότακτος.  Το ζωτικό πνεύμα (κατά τον Μπέρξον) όμως της περιόδου γένεσης, συγκρότησης, ανάπτυξης του Αμερικάνικου Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού είχε όμως περάσει ανεπιστρεπτί, μαζί με το σύστοιχο ανατρεπτικό πνεύμα του. Η εποχή είχε αλλάξει, ο καπιταλισμός μετά την ορμητική περίοδο ανάπτυξης του (1945-56) είχε αρχίσει να σταθεροποιείται και να μπαίνει σε διαδοχικές κρίσεις, μετατρεπόμενος συγχρόνως στον αδηφάγο νεοκαπιταλισμό.

Ο Αμερικάνικος αφηρημένος εξπρεσιονισμός  στην εκδοχή ιδίως του Στάμου μετατράπηκε σε μια δι-ιστορική   ίσως και αχρονική δομή.

Ο Πόλοκ και ο Φρ. Κλάϊν είχαν πεθάνει. Ο Ρόθκο είχε αυτοκτονήσει.

Ο Ράϊνχαρντ κατέληξε σε μια εντελώς αυτόνομη-αυτονομημένη σύλληψη:

«Η τέχνη ως τέχνη». Ο Νιούμαν συνεχίζει περισσότερο μινιμαλιστικά.

Και ο Στάμος μόνος, παραμένει σταθερά Αμερικάνικος αφηρημένος εξπρεσιονιστής, νέας μορφής, εκδοχής. Πάντοτε ριζοσπάστης, καινοτόμος, πνευματικός-πνευματιστικός, περισσότερο διεθνοποιημένος – παγκοσμιοποιημένος μάλλον θα λέγαμε πριν την ολική κυριαρχία και διάδοση της παγκοσμιοποίησης, αλλά  και εκ των πραγμάτων απομακρυσμένος πλέον  από το ανατρεπτικό πνεύμα, την ορμή της πρώτης – της ιστορικής – περιόδου της γένεσης και απογείωσης του κινήματος του Αμερικάνικου αφηρημένου εξπρεσιονισμού. Η αναζήτησή του της ανεύρεσης του είναι ως πνευματική κύρια οντότητα και συνάμα η βίωση αυτής της εμπειρίας αναζήτησης και διαρκούς ανοίγματος μέχρι την εισαγωγή του ατέρμονου ως έννοιας, ως κατάστασης και κυρίως ως δομικής στάσης-αισθητικής κατεύθυνσης, ακόμη και πέραν αυτού, παραμένει ίσως μοναδική στην ιστορία της μοντέρνας τέχνης. Έχει διάρκεια, ένταση, μεθοδικότητα, πλούτο ιδεών, μορφών και εκφράσεων που την καθιστούν αναφορά.

Ο Στάμος επιμένει πάντοτε μοντέρνα και ανατρεπτικά, στο περιθώριο εννοείται  πάντοτε του συστήματος, της κυρίαρχης αλλοτριωτικής ορθολογικότητας, του δυτικού φορμαλιστικού ορθολογισμού γενικότερα. Συγχρόνως ο Στάμος προσπαθεί να συλλάβει, να συγκροτήσει μια άλλη ορθολογικότητα πνευματικής – πνευματιστικής υπόστασης, κινούμενος πάντοτε στο υψηλό επίπεδο της αφαίρεσης, ιστορικής και νεώτερης, ανασυγκροτώντας  συνέχεια μορφές, δομές, καταστάσεις της. Έτσι δημιουργεί μια γενικότερα ατέρμονη αυτόνομη και αυτάρκη αφηρημένη κατάσταση σε διαρκή μετεξέλιξη, με βασική συνιστώσα την καθορισμένη άρνηση ως λογική και διαδικασία της καθορισμένης γενικότερα άρνησης εκ μέρους του του συστήματος ειδικότερα, της καθορισμένης άρνησης γενικότερα.

 

---

[1]* Το κείμενο αυτό εντάσσεται στην από μακρού έρευνά μας για τον μεγάλο καλλιτέχνη της αμερικάνικης πρωτοπορείας, Θ. Στάμο και τον Αμερικάνικο Αφηρημένο Εξπρεσιονισμό γενικότερα. Για το Στάμο έχουμε δώσει ήδη δύο διαλέξεις, αλλά δεν μπορέσαμε μέχρι τώρα να δημοσιεύσουμε κάποιο κείμενο. Με την προτροπή όμως και την ενθάρρυνση του Βασίλη Καλογηράτου, Δ/ντή του Ιδρύματος Hellenic Diaspora, μας δόθηκε η δυνατότητα να διατυπώσουμε την παρούσα έστω και πολύ συνοπτική προσέγγιση.