ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ – ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ

  Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ – ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ*

Ο Μάης του 68 μπορεί να μην ανάτρεψε το σύστημα, δημιούργησε όμως τις υποκειμενικές προϋποθέσεις για την  εμφάνιση διεθνώς, και κυρίως  στην καρδιά της καπιταλιστικής Ευρώπης: Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, αλλά και στην περιφέρειά της: Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία κ.τ.λ.  μερικά νέα ριζοσπαστικά κοινωνικά κινήματα. Έτσι ο Πουλαντζάς, ένας από τους  κύριους θεωρητικούς του νεώτερου εργατικού κινήματος, διαφοροποίησε το όλο θεωρητικό μοντέλο του, εισάγοντας πλέον τη σύγχρονη κοινωνική θεωρία στην εποχή των αυτόνομων κινημάτων.

Ζώντας από κοντά (από το τέλος του 1976) στο Παρίσι τις δομικές αλλαγές της κοινωνίας του ύστερου καπιταλισμού, τις οποίες μελετούσα εξάλλου συνέχεια από πιο πριν (αρχή της δεκαετία του 1970), και υπό την άμεση επίδραση του νέου και δυναμικού και συνάμα αυτόνομου και δυναμικού γυναικείου κινήματος, την ανάδυση του νέου τότε κινήματος της  οικολογίας, τις έντονες ζυμώσεις στο χώρο του φοιτητικού κινήματος και των πανεπιστημίων γενικότερα, κατάλαβα ότι είχαμε μπει σε μια νέα περίοδο.

Οι πολλαπλές κοινωνικές διαιρέσεις, διαφοροποιήσεις, διαστρωματώσεις  ώθησαν προς την εμφάνιση πολλαπλών νέων κινημάτων, με την ιδιομορφία τους, την εγγενή τάση τους προς τον αυτοπροσδιορισμό κ.τ.λ. Υπό την γενικότερη μάλιστα διάδοση των αναλύσεων της Κριτικής θεωρίας, εμφανίστηκε μια πολλαπλή, ακόμη και πολύμορφη απείθεια, μια γενικευμένη τάση προς την αυτονόμηση και τον αυτοπροσδιορισμό.

Η γενική και η ολική ανατρεπτική θέαση του συστήματος χάθηκε, αλλά η απείθεια είχε προσλάβει ένα γενικευμένο χαρακτήρα. Η διακήρυξη-θέση της Κριτικής θεωρίας για το αναγκαίο και επιβαλλόμενο ξεπέρασμα του δομικού ορθολογισμού της ολικής αλλοτρίωσης και της νόρμας του ύστερου καπιταλισμού με ένα διάχυτο και γενικευμένο τρόπο – αν και πολλές φορές όχι και τόσο όσο έπρεπε συνειδητοποιημένο τρόπο – ποτέ άλλοτε δεν είχε αποκτήσει έναν τόσο γενικευμένο χαρακτήρα. Η παλιά ριζική αμφισβήτηση της Νέας Αριστεράς, μαρκουζεϊκής έμπνευσης, μετατράπηκε σε ένα παρατεταμένο αγώνα των νέων κινημάτων και αναζήτησης εναλλακτικών λύσεων στον καπιταλιστικό ολοκληρωτισμό. Δυστυχώς η τάση προς τη ριζική ανατροπή υποχώρησε. Συγχρόνως όμως διαδόθηκε η γενικευμένη απείθεια στο σύστημα και η αναζήτηση νέων εναλλακτικών μοντέλων σκέψης, πράξης, ακόμη και διαβίωσης. Έτσι η Κριτική θεωρία είχε μια μέγιστη, το συχνότερο έμμεση εισφορά για την εμφάνιση των νέων και εναλλακτικών κινημάτων. Η κριτική του εργαλειακού λόγου του Χορκχάϊμερ πρώτιστα, αλλά και στις εκδοχές και των άλλων φιλοσόφων της Σχολής της Φρανκφούρτης, και κυρίως του Αντόρνο και του Μαρκούζε, για πρώτη φορά έγινε η κινητήρια δύναμη – πολύ συχνά έμμεσα – των νέων και εναλλακτικών κινημάτων, στην προσπάθειά τους για αποδέσμευση από τον κυρίαρχο καπιταλιστικό ορθολογισμό. Όμως και αυτή η νέα κινηματική κατάσταση υποχώρησε με τη γενικότερη υποχώρηση του κινήματος των νεώτερων χρόνων και την κυριάρχηση του νεοσυντηρισμού και του νεοφιλελευθερισμού. Η κριτική αυτή που να φτάνει μέχρι τη ρίζα της κυριαρχίας του συστήματος ατόνησε και έτσι ακόμη και τα Εναλλακτικά κινήματα φαντάζουν πλέον ως ιστορική ανάμνηση. Το νεώτερο μεγάλο και μαζικό κίνημα των Αγανακτισμένων διεθνώς και στη συνέχεια το κίνημα των Κίτρινων γιλέκων στη Γαλλία δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν ένα μόνιμο εναλλακτικό πόλο κριτικής, άρνησης και προετοιμασίας εναλλακτικών λύσεων και προοπτικών. Έτσι το σύστημα από την αδράνειά του και μόνο οδηγείται σε όλο και πιο συντηρητικές έως και νεοφασιστικές τάσεις… Η ακάθεκτη ορθολογικοποίηση του συστήματος μετατρέπεται συνέχεια σε αυταρχικοποίηση, σε ολοκληρωτισμό, ακόμη και σε προϊούσα ακροδεξιά εκτροπή.

 

* Στον φίλο Φ. Νικολόπουλο.