ΑΠΟ ΤΗΝ AUFHEBEN ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ                                                                                                       

ΑΠΟ ΤΗΝ AUFHEBEN ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ

Κατά τους Αντόρνο¹, Λεφέβρ² και Αγκάμπεν³, βαθείς και συστηματικούς μελετητές του Χέγκελ, η Aufheben γενικά είναι ένα ζήτημα κρίσιμο. Η Aufheben της Μοντέρνας τέχνης, κατ’ εμάς, εξίσου κρίσιμη και σημαντική. Όπως όλη η ιστορία της σκέψης και του πνεύματος, κατά τον Χέγκελ, συνίσταται σε μια διπλή κίνηση: Διατήρηση, εμπέδωση, εμβάθυνση των προηγούμενων κατακτήσεων και στη συνέχεια προσπάθεια ξεπεράσματός της προς το νέο, το πιο ορθολογικό, το πιο προχωρημένο, έτσι κι η ιστορία της μοντέρνας  τέχνης στον 20^ο αι. (και τουλάχιστον μέχρι το 1978-80)  χαρακτηρίζεται από αυτή τη διπλή κατάσταση, με εντονότερη και ιστορικά χαρακτηριστικότερη, έως και μοναδική, την τάση προς το ξεπέρασμα προηγούμενων, ακόμα και ιστορικών μορφών, με ταυτόχρονη την τάση προς τη σύλληψη και δημιουργία άλλων νέων, καινοτόμων, μοντέρνων. Και η τάση αυτή προς το ξεπέρασμα – ανασύνθεση – ανασυγκρότηση – αναδόμηση ακόμη και αποσπασματικών ή ετερόκλητων στοιχείων ή μορφών, ως γνωστόν  ήταν συνδεμένη με την εμφάνιση των πρωτοποριών, ιστορικών και νεώτερων, αλλά και τη γενικότερη κοινωνική συνειδητοποίηση της ανάγκης ξεπεράσματος του υπάρχοντος ολικά αλλοτριωμένου συστήματος. Όταν όμως από το 1978 και εδώ άρχισε να υποχωρεί ο επαναστατικός πυρετός του Μάη του 68, άρχισαν να εμφανίζονται και να διαδίδονται γενικότερες (νεο-)συντηρητικές τάσεις σε όλα τα επίπεδα: Τέχνη, κουλτούρα, ιδεολογία, κοινωνία. Ο νεοσυντηρητισμός, με την επωνυμία του μεταμοντερνισμού, διαδόθηκε εύκολα, με σαφή την τάση όχι μόνον συντήρησης των παλαιότερων, αν και εκ των πραγμάτων, ξεπερασμένων αισθητικών μορφών, παλινόρθωσης παλαιότερων και ιστορικά νεκρών μορφών. Από αυτό το βίαιο αντιδραστικό ρεύμα δεν ξέφυγαν παρά ελάχιστοι καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο, που επέμειναν μοντερνιστικά, όχι τόσο μορφικά – μορφολογικά, αλλά μεθοδολογικά, όπως έχουμε  αναλύσει κατ’ επανάληψη στις κριτικές θεωρήσεις μας του μεταμοντερνισμού.

Όταν από το 1984 και εδώ μέσα στο γενικότερο κλίμα ηττοπάθειας και αποσύνθεσης κυριάρχησε η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, ελάχιστοι σημαντικοί διεθνείς καλλιτέχνες στάθηκαν όρθιοι, μοντερνιστικά πάντοτε σκεπτόμενοι και δρώντας, κυρίως μέσα από την ανάπτυξη μιας καινούργιας τάσης, της Conceprtal art και του conceptualism  ως γενικότερο πνεύμα, με ισχυρές πάντοτε αναφορές στην ύστατη περίοδο της μοντέρνας τέχνης (Fontana, Burri, κ.α.). Στην ομάδα αυτή, της οποίας η εισφορά συνίσταται κυρίως στη διατήρηση των ιστορικών μορφικών-μορφολογικών αισθητικών καταστάσεων της μοντέρνας τέχνης, προεξάρχουσα θέση έχουν οι Κουνέλλης, Καπούρ κ.α., με σαφή την τάση περιορισμού δυστυχώς της όλης προσπάθειας τους, λόγω μιας σαφούς εξάντλησης των μοντέρνων αποθεμάτων αλλά και ηλικιακής γήρανσης, χωρίς αντίστοιχα μοντέρνα ή νεομοντέρνα ανανέωση.

Οι σύγχρονες συνθήκες είναι δύσκολες – πολύπλοκες, αντιφατικές, χωρίς μάλιστα διακριτά νέα σήματα μορφικής-μορφολογικής-αισθητικής ανανέωσης, έστω και σχετικής. Παντού διατήρηση, συντήρηση, αναστολή, ανακύκλωση παλαιότερων προταγμάτων. Η παγκοσμιοποίηση με την κρίση της συμπαρασύρει τα πάντα στο πέρασμά της, τάξεις, ιδεολογίες, αισθητικές μορφές. Μόνο μια νεοανθρωπιστική και νεομοντέρνα, με σύγχρονους όρους, ιδεολογική και αισθητική-καλλιτεχνική τάση θα μπορέσει να αναδομήσει μετακριτικά και αναστοχαστικά τις κατακτήσεις των ιστορικών και νεώτερων πρωτοποριών. Μέχρι τότε  Μάλεβιτς και Μαγιακόφσκι, Μαγιακόφσκι και Μάλεβιτς  ως αποκούμπι και ως παρηγοριά, ως αξεπέραστα αισθητικά παραδείγματα μέχρι τώρα.

Η κρίση όμως της παγκοσμιοποίησης είναι τέτοια που μέσα  στην πολυπλοκότητα και την συνθετότητα των συγκρούσεων και των ανακατατάξεων που προκαλεί γενικά,  ωθεί εξ αντικειμένου προς τη συνειδητοποίηση της ανάγκης νέων ξεπερασμάτων, νέων  μορφοποιήσεων, νέων κριτικών ανασυγκροτήσεων.

Η κοινωνία βρίσκεται υπό διαρκή πίεση, ο άνθρωπος απειλείται από τον κυρίαρχο ταξηφιλελευθερισμό. Αναγκαστικά θα οργανώσει την άμυνά του, την προσπάθεια για την επιβίωση, με επίκεντρο την αναζήτηση της αυτονομίας, του αυτοπροσδιορισμού, τη χειραφέτηση του και πρώτιστα την απελευθέρωση και την ιδεολογία της υποτέλειας. Πεδίο νέων αγώνων έτσι ανοίγεται μπροστά μας, παρά την απειλητική ή τουλάχιστον  διαλυτική ύφεση που βιώνουμε σήμερα, νέων αισθητικο-καλλιτεχνικών και ιδεολογικών ξεπερασμάτων.

Η ώρα της καθορισμένης άρνησης, της ολικής αρνητικής διαλεκτικής έφθασε. Η κοινωνία δεν έχει άλλη επιλογή από την απελευθέρωσή της από το σύγχρονο νεοβάρβαρο «καπιταλιστικό ζυγό» (Μάρξ),  τις τοξικές ιδεολογίες, τις αντιδραστικές τεχνοτροπίες.

Τέλος, λοιπόν στην Aufheben. Ξεπέρασμα ολικό, καθολικό, συνειδητό, μοντέρνο και ανθρωπιστικό⁴.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βλ. Th. Adorno, L’ acrualité  de la philosophie, Ed. Rue d’ Ulm.

2. Βλ. H. Lefebvre, Fétichisme, Syllepse.

3. Βλ. τη συνέντευξη του Agamben στην ΕΡΤ, αναρτημένη στο blog, Nέα Κριτική Θεωρία και Πράξη.

4. Για μια καλύτερη μελέτη του θέματος βλ. το πρόσφατο βιβλίο μας, Προς τη Μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη, καθώς και τα κείμενά μας, Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός, Κριτική θεωρία της μοντέρνας τέχνης, Επίκεντρο, Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, τ. ΙΙ, και τα συλλ. (Επ. Επ. Β.Φ.) Προς τη Νέα ανθρωπολογία, Αρμός, Νέα Ανθρωπολογία και Μοντέρνα Τέχνη, Ζήτη.