ΚΕΙΜΕΝΑ – ΓΛΩΣΣΑ - ΜΕΤΑΓΛΩΣΣΑ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΚΕΙΜΕΝΑ – ΓΛΩΣΣΑ - ΜΕΤΑΓΛΩΣΣΑ

Ι. Τα τελευταία (μετά το 2010) κείμενά μας είναι προϊόν διαδοχικών επεξεργασιών, συμπληρώσεων, αναπτύξεων, διορθώσεων, τελειοποιήσεων κ.α. με τη βοήθεια των συνεργατών μας του Εργαστηρίου Καλλιτεχνικής και Πολιτισμικής Παιδείας, μέχρι να φθάσουμε σε ένα τέτοιο επίπεδο της συγκρότησής τους, που μπορούμε να θεωρήσουμε ότι αποκτούν μία αυτονομία. Μέσα από αυτή τη συνεχή, εντατική και περιστρεφόμενη ή εναλλασσόμενη διαδοχική επεξεργασία υπό τη δική μας επίβλεψη, έλεγχο κ.α., τα κείμενά μας αποκτούν ως δομή και ως οντότητα ένα αυτόνομο (ή τουλάχιστον ένα σχετικά αυτόνομο) καθεστώς, έτσι ώστε μας ξεπερνούν ως ένα βαθμό, και σε κάθε περίπτωση ξεπερνούν τον αρχικό σχεδιασμό, τις αρχικές εκδοχές (ébauches) τους. Στο τέλος της διαδικασίας – αν τέλος υπάρχει – τα κείμενα γίνονται αυτόνομα, έστω και σχετικά, με λογική αυτόνομη, αυτόνομο το (δικό τους) λόγο ύπαρξης, το δικό τους σύνθετο πλέον ή ακόμη και πολύπλοκο νόημα. Ακόμη μπορούμε να θεωρήσουμε ότι μάλιστα έχουν προσλάβει περισσότερα νοήματα, επάλληλα ή παράλληλα, ή σε διαδοχικές λογικές αλυσίδας ανάπτυξης, και σε κάθε περίπτωση με μη γραμμικό τρόπο, λογική, ανάπτυξη, ώστε να μπορέσουν να συλλάβουν και σε κάθε περίπτωση ν’ αποδώσουν τη σύγχρονη πολυπλοκότητα του κόσμου μας. Συγχρόνως τα κείμενα αυτά, προϊόν ενός συνεχούς, παρατεταμένου Work in Progress, περιέχουν στοιχεία ανοιχτού συστήματος ή διαμορφώνουν τις βάσεις ενός γενικότερου ανοιχτού συστήματος υπό σύλληψη, κατασκευή σε συνθήκες βαθιάς, παρατεταμένης ολικής κρίσης της παγκοσμιοποίησης, με δομικά αβέβαιες προοπτικές. Πρόκειται στην ουσία για τη δημιουργία ενός ανοιχτού έργου σε διαρκές γίγνεσθαι σύμφωνα με το πνεύμα και τις επιταγές του μοντερνισμού.

 Τα κείμενα, έτσι, αποκτούν περισσότερες και δυναμικές ερμηνείες, προσπαθώντας να συλλάβουν την κοινωνία στην αντιφατική όσο και επίπονη πορεία της προς το άλλο, το διαφορετικό της, αναδεικνύοντας τις αντινομίες του πολιτισμού και του μοντερνισμού. Έτσι δημιουργούν μια μοντέρνα μοντερνιστική, δομική δυναμική και πολυσημία. Από την άλλη, το ανοιχτό σύστημα μπορεί να αποτελέσει τη βάση για πάρα πέρα θεωρητικές αναπτύξεις και επεξεργασίες. Το κύριο είναι πως θα συλλάβουμε μέσω των θεωρητικοποιήσεων (contemplations) αυτών, αλλά και πως αυτές θα φτάσουν να γίνουν ενδογενώς αυτόνομες, εργαζόμενες για την χειραφέτηση και προετοιμάζοντας συνειδητά την απελευθέρωση. Κείμενα καθαυτά δεν υπάρχουν, ούτε κείμενα ως κείμενα λιγότερο ή περισσότερο καθαυτά, σύμφωνα με τι αντιδραστικές ιδεοληψίες των κειμενολόγων, των αποδομητών, των μεταμοντέρνων κ.α. Τα κείμενα πάντοτε είναι στενά συνυφασμένα με κάποιο περιεχόμενο, με κάποια ιδεολογία. Έχουν πάντοτε ένα ιδεολογικό περιεχόμενο. Το ζητούμενο είναι η αυτονόμηση του κειμένου, ακόμη και η χειραφέτησή του, μέσα από το ξεπέρασμα των διαδοχικών και συσσωρευμένων στρωμάτων της αλλοτρίωσης που έχει επιβάλλει το παντοδύναμο σύστημα στη γλώσσα, στη σκέψη, στο κείμενο. Και η δομική, συγκροτησιακά αντιαλλοτριωτική αυτή συστηματική κειμενική σε βάθος και πλάτος διαδικασία, πρέπει, ως εκ τούτου, να αποτινάξει το συσσωρευμένο βάρος της αντίδρασης από τη σκέψη, τη λογική διαδικασία, την έρευνα, τη θεωρία. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη συστηματική ανάπτυξη, επεξεργασία, θεωρητικοποίηση της διαλεκτικής της εμμένειας, της διαλεκτικής implicite – explicite (ρητό – άρρητο ή υπόρρητο), της φαινομενολογικής αποκάλυψης των κρυφών ή καλυμμένων αντινομιών του συστήματος. Στο βαθμό δε που αυτές αποσαφηνίζονται ή και διασαφούνται συνειδητά, συστηματικά και μεθοδικά, αναδεικνύεται και η διαλεκτική διασύνδεσή τους, μέσω αυτής της κριτικής και φαινομενολογικής προσέγγισης, ακόμη και ερμηνείας – ερμηνευτικής. Έτσι μπορεί να συγκεκριμενοποιηθεί στην πράξη η απελευθερωτική ερμηνευτική (G. Marcus), η οποία αποσκοπεί στην ιστορική απελευθέρωση, στη χειραφέτηση του υποκειμένου. Το υποκείμενο, ατομικό, συλλογικό, κοινωνικό αποκτά έτσι συνείδηση και διαλεκτικοποιείται, σε στενή συνάρτηση με τη συνειδητή διαλεκτικοποίηση των κοινωνικών αντιθέσεων και αντινομιών. Με άλλα λόγια, έτσι συμπίπτει η διαλεκτικοποίηση των κοινωνικών αντινομιών με τη διαλεκτικοποίηση της υποκειμενικότητας, μέσω της προχωρημένης κριτικής θεωρητικής–κειμενικής θεωρητικοποίησης και επεξεργασίας και της απορρέουσας απελευθερωτικής πράξης. Με βάση την ιστορική κληρονομιά των κειμένων, των μανιφέστων, των προγραμμάτων του κινήματος, σήμερα σε συνθήκες πολύπλοκης παγκοσμιοποίησης δεν αρκεί η απλή επανάληψη, ούτε κάποια υποτυπώδης επικαιροποίησή τους.

Αντίθετα επιβάλλεται, υπό το σοκ της παρατεταμένης και πολύ βαθύτερης από όσο φαίνονταν αρχικά κρίσης, η μετακριτική και η μεταφιλοσοφική ανασυγκρότηση και αναδομή τους, μέσω της γλώσσας και της επεξεργασίας της αντίστοιχης σύγχρονης μεταγλώσσας. Άρα θα έχουμε και τα αντίστοιχα μετακείμενα. Από τα κείμενα (π.χ. Οι θέσεις για τον Φόϋρμπαχ¹, Η κριτική του προγράμματος της Γκότα και της Ερφούρτης², Οι θέσεις του Απρίλη³,)πρέπει να φθάσουμε σε νέες καταστάσεις σύγχρονες, κριτικές, πολύπλοκες, ριζοσπαστικές. Σε νέα ιστορικά κείμενα ή και σε μετακείμενα.

ΙΙ. Γλώσσα ενιαία. Γλώσσα. Γλώσσα φιλολογική, κοινωνιολογική, θεωρητική˙ γλώσσα καλλιτεχνική και αισθητική: γλώσσα φιλοσοφική: Η γλώσσα, η παγκόσμια, όχι της παγκοσμιοποίησης. Η γλώσσα ως καθολική οντότητα. Η γλώσσα ως medium της επικοινωνίας. Η γλώσσα ως αποστάλαγμα ιστορικό, ιδεολογικό, πολιτισμικό. Η γλώσσα σε όλες τις εκφάνσεις και τις  εκφράσεις της. Η γλώσσα ως médium της χειραφέτησης: η απελευθερωτική γλώσσα. Η γλώσσα ως πραγματοποίηση των προταγμένων της απελευθέρωσης και της χειραφέτησης. Η γλώσσα ως ξεπέρασμα, διαρκές ξεπέρασμα. Η γλώσσα ως μετασχηματισμός, κοινωνικο-ιδεολογικός μετασχηματισμός. (Πρλ. Κ. Μαρξ, Οι θέσεις για τον Φόυερμπαχ⁴.) Η γλώσσα, η απελευθερωτική γλώσσα. Η γλώσσα των πρωτοποριών (Μάλεβιτς, Μαγιακόφσκι⁵ κ.α.). Η γλώσσα της απελευθέρωσης…

Η γλώσσα ως médium και ως πεδίο της ιδεολογικής αναστροφής ή αντιστροφής. Η γλώσσα της απελευθέρωσης και της χειραφέτησης. Η γλώσσα ως medium της ολικής, καθολικής απείθειας, της πολιτισμικής, ιδεολογικής, υπαρξιακής απείθειας. Προς τη γλώσσα της παγκόσμιας χειραφέτησης και αυτοπροσδιορισμού των εξαρτώμενων τάξεων. Τη γλώσσα του επερχόμενου παγκόσμιου κοινωνικού έπους της ανατροπής.

ΙΙΙ. Η γλώσσα ως πολιτισμική κληρονομιά. Η ιστορική γλώσσα μας, η ιστορικά μοναδική γλώσσα μας, με τις επιρροές και τις επιδράσεις της στις νεώτερες γλώσσες και αντίστροφα. Έτσι συγκροτείται προοδευτικά μια σύγχρονη προχωρημένη, λιγότερο ή περισσότερο δομημένη νέα ελληνική θεωρητική – φιλοσοφική γλώσσα, στη συνέχεια της γλώσσας των διεθνών και ελληνικών πρωτοποριών, λογοτεχνικών, καλλιτεχνικών και θεωρητικών. Γλώσσα σήμερα πάντοτε και μεταγλώσσα, ή η γλώσσα μόνον ως μεταγλώσσα (Β. Λεοντάρης). Η γλώσσα ως τόπος διατύπωσης και ανάπτυξης νοημάτων, ιδεών, concepts. H γλώσσα ως τόπος ή πεδίο αναστοχασμού, κριτικού, καιτονόμου, ριζοσπαστικού, μετακριτικού αναστοχασμού. Η γλώσσα ως κατάφαση ή ακόμη και ως πραγματοποίηση του σκεπτόμενου και προβληματιζόμενου είναι, του ιστορικού και κοινωνικού είναι και γίγνεσθαι, της ιστορικο-κοινωνικά δρώσας υποκειμενικότητας, ατομικής και συλλογικής. Η γλώσσα δεν περιορίζεται στην κατάφαση του είναι. Είναι πολύ πιο σύνθετο και δυναμικό φαινόμενο, ένα φαινόμενο που βρίσκεται πάντοτε σε εξέλιξη, σε μεταλλαγή. Προς τη γλώσσα της άρνησης, της αμφισβήτησης, της ανατροπής. Προς τη γλώσσα της αρνητικής διαλεκτικής. Της καθορισμένης άρνησης. Τη γλώσσα των ιστορικών και νεώτερων πρωτοποριών: αποσπασματική, παρατακτική, αφοριστική, εμφατική, τραγικο-επική, ελεγειακή, ραψωδιακή, προσωδιακή… Τη γλώσσα της χειραφετημένης συνειδητής υποκειμενικότητας.

IV. Η γλώσσα, η μεταγλώσσα, τα κείμενα ως ιστορική πολιτισμική κληρονομιά και παρακαταθήκη. Ως ενεργή πολιτισμική κληρονομιά, ως πολιτισμική κληρονομιά στο παρόν, εννοείται υπό την προοπτική πάντοτε του μέλλοντος. Επίκεντρο πάντοτε η μεταστροφή ή η αντιστροφή, γλωσσική – γλωσσολογική, αισθητική, θεωρητική, ιδεολογική. Και αυτό σε ένα τοπίο που μυρίζει θάνατο, στην κόλαση της σύγχρονης κρίσης, όπου υπάρχει μόνον ο θάνατος. Ή η γλώσσα, η ζωή, η ύπαρξη η ίδια ως θάνατος,  για να παραφράσουμε τον Λεοντάρη. Το καθήκον του αφηγητή, κατά το νεαρό Λούκατς, του μεταφραστή, ή ακόμη καλύτερα του ερμηνευτή, για να παραφράσουμε και τον Μπένζαμιν, της πραγματικότητας μέσω της γλώσσας είναι ουσιαστικά μια αδύνατη αποστολή. Αυτό που απαιτείται είναι η δημιουργία μιας γλώσσας μέσα στη γλώσσα. Έτσι θα προσδώσουμε μια ελλειπτική ταχύτητα σε μια αργοπορία έμπλεη νοσταλγίας, υπό την προοπτική πάντοτε του επιδιωκόμενου ξεπεράσματος. Αυτό το οποίο σήμερα σημαίνει να φιλοσοφείς είναι ούτε προσωπική οκνηρία, ούτε καθαρή εξάσκηση του λόγου ή του νου, αλλά δημιουργία ανάμεσα στα δύο, η οποία (θα) έχει μια ευαίσθητη αυστηρότητα: Το ιστορικό ουμανιστικό περιεχόμενο στο παρόν.

V. Γλώσσα και μεταγλώσσα, κείμενο και μετακείμενο, κριτική και μετακριτική, φιλοσοφία και μεταφιλοσοφία, αισθητική και μετααισθητική: Αντιθέσεις ή και αντινομίες εν τω γίγνεσθαι, κοινωνικές, αισθητικές, ιδεολογικές, πολιτισμικές.

Αυτές, ως συμπυκνωμένες εκφράσεις, είναι ενύπαρκτες πάντα στη μορφή. Η μορφή ως όλον. Η μορφή, σύμφωνα με τη χεγκελιανή σύλληψη, είναι το παν, ο τόπος της συγκεκριμενοποίησης με κρυμμένο συνήθως τρόπο, της καπιταλιστικής, της καθολικής κοινωνικής αντίθεσης. Η μορφή ως συμπύκνωση (condensation), έκφραση και συγκεκριμενοποίηση των κοινωνικών και ιστορικών συγκρούσεων, αντιθέσεων, αντινομιών, αλλά και των ξεπερασμένων (δυνατών ή ενδεχόμενων).

Η μορφή της παγκοσμιοποίησης, της μεταπαγκοσμιοποίησης και πιθανόν αναπαγκσμιοποίησης και η γλώσσα. Γλώσσα και μορφή ή η γλώσσα ως μορφή. Το σχέδιο της Νέας Ανθρωπολογίας, ως ιστορικός κληρονόμος των κοινωνικών, ιδεολογικών, αισθητικών και πολιτισμικών κινημάτων από το 1844 μέχρι σήμερα, επικαιροποιημένων και με ανασυγκροτημένα τα μεθοδολογικά και επιστημολογικά μοντέλα τους. Προς μία συστηματική και μεθοδική ανασυγκρότηση του μοντέλου (J. Habermas⁶), προς το άλλο, το εναλλακτικό, το αυτόνομο, το νέο. Προς τη διαρκή αντίσταση (contestation) ή η αντίσταση ως πρόταγμα αυτονομίας, αυτοπροσδιορισμού και αντίστασης (contestation) – απείθειας (disidence), απελευθέρωσης,: Αμφισβήτηση, αμφισβήτηση των πάντων. Αμφισβήτηση διαρκής. «Είμαι σε διαρκή αντίσταση» (Th. Bernhard).

Γλώσσα – επικοινωνία – ιδεολογία, ιδεολογική κριτική, καταστάσεις, κριτικές καταστάσεις, νέες και απελευθερωμένες – απελευθερωτικές.

Το συμφέρον της γνώσης και της επικοινωνίας, της επιβίωσης και της άρνησης ως υπαρξιακής προϋπόθεσης, κριτική – υπαρξιστική θεώρηση και στάση.

Η επιστροφή του υλικού, του άμεσου (immédiat). Προς μια νέα αρχή του άμεσου, της αμεσότητας, της αμεσοδημοκρατίας. Προς μία γενικότερη θεώρηση της αμεσότητας. Τέλος των διαμεσολαβήσεων, των υπερδομών, των εξαρτήσεων, της καταπίεσης, της ενσωμάτωσης, της κυριάρχησης.

Το άμεσο ξεπέρασμα της αλλοτρίωσης (και της πραγμοποίησης) στο επίκεντρο της νέας ανθρωπιστικής απελευθερωτικής πράξης, πρακτικής. Θεώρηση με άμεσους τρόπους, άμεσες διαδικασίες. Άμεσα, ολικά, σφαιρικά, παγκόσμια.

Από τη γλώσσα στην απελευθέρωση μέσω παράταξης δοκιμίων. Η γλώσσα ως συγκεκριμενοποίηση, ως μέσο (médium) της απελευθέρωσης, της πολύμορφης σύγχρονης κριτικής κοινωνικής, καλλιτεχνικής, πολιτισμικής πράξης.

Προς τις νέες και απελευθερωτικές γλώσσες, νέες θεωρήσεις, νέες ιδεολογίες, νέες μορφοποιήσεις (Βλ. Ζάουμ⁷, Μαγιακόφσκι).

Ξεπέρασμα της έννοιας μέσω τη έννοιας (Αντόρνο). Ξεπέρασμα του συστήματος. Δημιουργία καταστάσεων, νέων, απελευθερωτικών, νεοανθρωπιστικών, εκτός συστήματος. Ενάντια στο σύστημα.

“Να βγούμε από το σύστημα” (O.R.evault d’ Allonnes).

VI. Ομιλία, λόγια, γλώσσα, langage, γραφή, μοναξιά, αλλοτρίωση, μοναχικός διάλογος. Γλώσσα και μεταγλώσσα. Γνώση και μεταγνώση. (Paroles, langue, langage, ecriture, solitude, aliénation, dialogues solitaires. Langage et métalangage. Cognition et métacognition).

Κείμενο και μετακείμενο. (Texte et métatexte). Γνώση και μεταγνώση. (Discours et métadiscours). Λόγος. Η διαλεκτική του Λόγου: Η υπέρτατη στιγμή πραγμάτωσης του είναι ως διανοητικό-θεωρητικό γίγνεσθαι, και ως ιστορικοκοινωνική διαδικασία και πράξη.

Προς ένα νέο σύνθετο discours στην εποχή της μεταπαγκοσμιοποίησης. Προς την (μετα-) κριτική ανασυγκρότηση του discours. Προς ένα νέο discours–non-discours (με την έννοια της μη απόλυτης, ολικής λογοκεντρικότητας παραδοσιακού τύπου). Προς την αυτοάρνηση και την αυτοαναίρεση του discours μέσω (και) του discours. Προς τη μεταλογικότητα. (metadisoursivitè).

VII. Η γλώσσα ως πραγματοποίηση των αρνητικών κριτικών διαμεσολαβήσεων, των στοχασμών και αναστοχασμών (réflexions). Η γλώσσα ως ενδιάμεσος τόπος μεταξύ της έννοιας (concept) και της ιδέας, και καλύτερα των εννοιών, τις οποίες δημιουργεί διαρκώς η φιλοσοφία. Η γλώσσα ως μέσος χώρος της ιδεολογίας της κοινωνίας. Η γλώσσα ως πεδίο σύλληψης και συγκεκριμενοποίησης της κριτικής ακόμα και της απελευθερωτικής ιδεολογίας. Της διαρκούς, μόνιμης, δομικής ιδεολογικής κριτικής. Η γλώσσα ως συγκεκριμενοποίηση της σύγχρονης ολικής καθορισμένης άρνησης και κυρίως «της εργασίας του αρνητικού», της διαρκούς αμφισβήτησης, αντίστασης, αυτονόμησης. Της καταπολέμησης της κυριάρχησης σε όλες τις μορφές, εκδοχές, πτυχές, εκφάνσεις και εκφράσεις της… Του σπασίματος των νορμών… Προς την απελευθερωτική γλώσσα⁸.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.        Εκδ. Θεμέλιο.

2.        Εκδ. Κοροντζής.

3.        Βλ. Vl. I. Lénine, Les Théses d’avril, Gallimard/Decouverte.

4.        Ib. σημ1.

5.        Βλ. Ρ. Τζάκομσον, Μαγιακόφσκι,Έρασμος.

6.        Βλ. J. Habermas, Théorie de l’ agir comminnicationel, Fayard, Τ. ΙΙ.

7.        Βλ. Π. Μωυσίδης, «”Ζαούμ”: γλώσσα των λογοτεχνών της ρωσικής πρωτοπορίας» στο Νέα Ανθρωπολογία και Μοντέρνα Τέχνη, Ζήτη, σσ. 169-175, συλλ. Εκδ. Επ. Επ. Β. Φιοραβάντες.

8.        Βλ. W. Benjamin, “La sociologie du language”, Oeuvres, Folio, συλλ. Critique de marxisme comme mètaphysique, Th. Adorno, Dialectique negative, Payot.