ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ: ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΑ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ: ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ  ΓΛΩΣΣΑ

Νέες κριτικές

Παπαρούνες της φυλακής των αγώνων της λησμονημένης Άνοιξης Κόκκινες παπαρούνες κινούμενη άμμος πορφυρή της Κολάσεως –  Προχωρείτε Προχωρείτε                                                                                             Οι νεκροί περιμένουν!                                                                          Μέσκος Μ., Η Σκάλα

             

Ι.  Κριτική της  παγκοσμιοποίησης

 Γνωρίζουμε πλέον λεπτομερώς τις καταστροφές της κοινωνικής δομής και συγκρότησης που επέφερε άλλοτε κρυφά, άλλοτε ύπουλα και άλλοτε μετωπικά η ανερχόμενη παγκοσμιοποίηση. Μελετώντας δε όταν εκδόθηκε το συγκλονιστικό βιβλίο της V. Forrester¹ ανατρίχιαζες, σε έπιανε τρόμος μπροστά στην προϊούσα τότε και κυρίως στην επερχόμενη κοινωνική καταστροφή. Όταν πρωτοκυκλοφόρησε το συγκλονιστικό αυτό βιβλίο της Β. Φόρρεστερ προκάλεσε γενικευμένο σοκ. Και αυτό εδώ και πάνω από 10-15 χρόνια (έτος έκδ. 1966). Αυτή την πρωτόγνωρη, τη φοβερή κρίση ήδη τη βιώνουμε στον Ευρωπαϊκό νότο και στη Γαλλία: Απόρριψη, κοινωνία του 1/3, γενικευμένη αβεβαιότητα, αποσάρθρωση του κοινωνικού κράτους, καπιταλισμός-γύπας κ.α.  Κανείς δεν πίστευε σοβαρά ότι η λιτή και συγχρόνως γλαφυρή περιγραφή από τη χαρισματική αριστερή οικονομολόγο και διανοούμενη Φόρρεστερ της νέας μαύρης οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης, όπως αυτή διαμορφωνόταν και κυρίως όπως αυτή προδιαγραφόταν με κάθε βεβαιότητα, ότι είχε κάποια βάση.  Ήταν τότε η εποχή της «ευτυχισμένης» παγκοσμιοποίησης, των ιδιωτικοποιήσεων κατά ριπάς που είχε ενορχηστρώσει έντεχνα το σύστημα μέσω κυρίως των μπλερικών και των κλώνων τους στην Ευρώπη «σοσιαλιστών», για να δημιουργήσει μια τεχνητή ευμάρεια και μια εικονική ανάπτυξη, βασιζόμενη κυρίως στην ανεξέλεγκτη διάθεση εύκολου και φτηνού ή καλύτερα «φτηνού» χρήματος, πριν εξαπολύσει τη σημερινή ισοπεδωτική λαίλαπα. Οι πάντες θα μετατρέπονταν πλέον σε νέους άθλιους, όπως και γίνεται, στο έλεος των μεγιστάνων, των σπεκουλαδόρων, των νέων ολιγαρχών-γκάνγκστερς, εκτός εάν ο τυφλοπόντικας της ιστορίας ενεργήσει διαφορετικά…

ΙΙ.  Κριτική  της Γλώσσας

ΙΙα. Η γενικευμένη κρίση της γλώσσας σήμερα ως σύμπτωμα της γενικευμένης κοινωνικής, ιδεολογικής, πολιτικής κρίσης.

Η διάλυση της γλώσσας, η οποία χάνει κάθε  σημασία-σήμανση  και η πρωτοπόρα τάση προς την αποσπασματοποίησή της αρχίζουν από τον Ρεμπώ ( αν και η αφετηρία βρίσκεται στον Λωτρεαμόν).

Σύγχρονη γλώσσα: Το νέο λεξιλόγιο της καταστροφής.

Ο ξεπεσμός της γλώσσας ως έκφραση και συγκεκριμενοποίηση του γενικότερου ξεπεσμού της κοινωνίας, της κουλτούρας, του πολιτισμού. Ξεπεσμένος κόσμος-ξεπεσμένη γλώσσα.

Γενικευμένη στο επίπεδο της γλώσσας και διά της γλώσσας συνθηκολόγηση, συγκατάβαση, οπισθοδρόμηση (résignation και régression).

Ελεγεία, Ερινύες, Σειρήνες. Ερειπιώνας κοινωνικός, ιδεολογικός, πολιτισμικός

Έρις, θυμός, ξεπέρασμα.

Νόστος, περιπλάνηση, αλλοτρίωση, αποξένωση, θάνατος. Θάνατος αργός, άμεσος, ολικός. Θάνατος γενικευμένος, βέβαιος, προδιαγεγραμμένος, μαζικός.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες έχει ιδιαίτερη σημασία η συνειδητή προσπάθεια ξεπεράσματος της αλλοτρίωσης γενικά, της αλλοτρίωσης της γλώσσας, της αλλοτρίωση γενικότερα από τις γλωσσικές, λογοτεχνικές και όχι μόνο πρωτοπορίες. Της αλλοτρίωσης κάθε μορφής.

Λωτρεαμόν – Μαλαρμέ – Μπωντλαίρ – Ρεμπώ – Πάουντ – Τζόϋς – Έλιοτ.

Χλένικωφ – Μαγιακόφσκι, νταϊσμός, σουρεαλισμός…

Αυτόματη Γραφή: Νταντά- σουρεαλιστές – Καταστασιακοί…

- Η μοντερνιστική θεωρητικοποίση της γλώσσας.

- Η περιδήνιση της κρίσης, η κρίση της γλώσσας , του langape. Προς μία νέα γλώσσα, άμεση, κριτική, καταγγελτική της σύγχρονης γενικευμένης κοινωνικής αποκάλυψης. Να ξαναδημιουργήσουμε την ποίηση μέσα και πάνω στα ερείπια του σύγχρονου συστήματος, του σύγχρονου κοινωνικού Άουσβιτς. (Παράφραση του Αντόρνο).

- Η μοντερνιστική θεωρητικοποίηση της γλώσσας από τον W. Benjamin², τον Αντόρνο, τον Βανεγκέμ.

Γλώσσα και μεταγλώσσα

Γλώσσα και επικοινωνία.

Η ανάγκη απόλυτου ξεπεράσματος της κρίσης της γλώσσας: Προς μια νέα γλώσσα, μεταγλώσσα – μετακριτική της γλώσσας.

Κάλβος, Σολωμός – Καβάφης, Καρυωτάκης, Σεφέρης, Ρίτσος, Βάρναλης, Μέσκος, Παγουλάτος, Λεοντάρης.

 Π. Βαλερύ, Ο. Πάουντ, R. Chare

Η αδήριτη τάση προς την αποσπασματοποίηση της γλώσσας, ως σύμπτωμα του ξεπεσμού, της διάλυσης, της αποσύνθεσης, της κατάρρευσης του πολιτισμού.

 Αμεσότητα, αμεσότητα χωρίς όριο. Αμεσότητα και κοινωνικότητα. Η αμεσότητα ως προϋπόθεση της νέας συλλογικότητας και κοινωνικότητας υπό συγκρότηση.

Αμεσότητα και γλώσσα – langage. Γλώσσα, άμεση, λιτή, δωρική. Η αμφισημία και η αναστροφή, η μεταστροφή, η αυτοάρνηση – και η αυτοαναίρεση.

Η αμεσότητα και η νέα συλλογικότητα των νεόφτωχων, ως προϋπόθεση της νέας αυτοάρνησης και δια μέσω της γλώσσας.

Γενικευμένο τέλος όλων των διαμεσολαβήσεων (για να παραφράσουμε τον W.Benjamin).

Αμεσότητα, το πρόταγμα της απελευθερωτικής, χειραφετητικής άμεσης δράσης, πράξης, της γενικευμένης αμεσότητας.

Νέα υποκειμενικότητα. Νέα συλλογικότητα και κοινωνικότητα υπό συγκρότηση.

Αλληγορία, μεταφορά, αντωνυμία (antonymie), παρωδία, υπαινιγμός, υφήγηση (dissertation), δοκίμιο (essais).

ΙΙβ. Κριτική της γλώσσας. Διαλεκτική της γλώσσας και του language:

-                  Γλώσσα: (πρώτη) κατάφαση του είναι. Σύμφωνα με τον αριστερό χεγκελομαρξισμό η γλώσσα θεωρητικοποιείται ως ενιαία οντότητα: Άρα ενιαία σύλληψη – ενιαία θεωρητικοποίηση. Η γλώσσα (langage) συνιστά και τη θεμελιακή επιβεβαίωση του υποκειμένου.

-                  Υποκείμενο

-                  Γλώσσα – Μορφή.

-                  Η γλώσσα (language)  διαπερνιέται από τις κοινωνικές, ιδεολογικές και πολιτισμικές αντιθέσεις σε  συνάρτηση πάντοτε με την εξέλιξη του χρόνου, των συνθηκών κ.α. Γλώσσα και μορφή, η γλώσσα ως μορφή.

Το σύγχρονο πολιτισμικό πρόβλημα αποτυπώνεται ανάγλυφα σε επίπεδο γλώσσας : Η τέχνη και η γλώσσα ως ιερογλυφικό της κοινωνίας και της ιστορίας (W.Benjamin).

Γλώσσα (language): Γλωσσικές διαλεκτικές εικόνες (W.Benjamin) εν τω γίγνεσθαι.

Η γλώσσα ως έκφραση και συγκεκριμενοποίηση των αντιθέσεων, των αντιφάσεων, ακόμη και των  αντινομιών του συστήματος με ενιαίο (unique-uniciste) τρόπο.

Γλώσσα (language): Βάση και εποικοδόμημα συγχρόνως: Η ολότητα του συστήματος εν τω γίγνεσθαι. Η όποια απελευθερωτική στρατηγική πρέπει αναγκαστικά να έχει μια σοβαρή γλωσσική –επικοινωνιακή συνιστώσα, έτσι ώστε στην εποχή της  κατάρρευσης, του τέλους των διαμεσολαβήσεων, η μετακριτική σκέψη έχει ανάγκη, πρέπει δηλαδή να εφεύρει μια νέα γλώσσα (language) άμεση, μοντέρνα, καινοτόμα, άφθαρτη (:μακρυά από κάθε ξύλινη ή προκατασκευασμένη) γλώσσα. Μια γλώσσα αλήθειας και συγχρόνως σκεπτόμενη και αναστοχαζόμενη και αυτή η ίδια.

ΙΙγ. Προς τη μεταγλώσσα.

Ανάγκη δημιουργίας νέων σημάνσεων και νέων σηματοδοτήσεων στην πορεία προς τη νέα ορθολογικότητα (J.Habermans)³ υπό συγκρότηση, κατασκευή, τη νέα ορθολογικότητα εν τω γίγνεσθαι προς το διαρκώς άλλο, το αυτόνομο, το αυτοπροσδιοριζόμενο.

Η χειραφέτηση του ανθρώπου θα επιτελεστεί και σε επίπεδο γλώσσας ή δεν θα πραγματοποιηθεί ποτέ. Προς μια νέα, καινοτόμα, μοντέρνα και ριζοσπαστική γλώσσα.

Νέα γλώσσα: μακρυά από βεβαιότητες, κλισέ, καταφάσεις, τη δικτατορία του κοινού νου, του προφανούς, τις νόρμες κ.α.

Η στρατηγική σημασία της έννοιας, του concept πέραν και ενάντια στoν αισθηματισμό (sentimentalisme), το συναίσθημα, τον ψυχολογισμό.

Όμως η νέα ψυχική –ψυχολογική αρχή όπως διαμορφώνεται υπό την πίεση των νέων καταστροφικών κοινωνικών συνθηκών οδηγεί στην απελευθέρωση των ορμών⁴, προς νέες ψυχικότητες (mentalitiés), με επίκεντρο την αμεσότητα των σχέσεων και των διαμεσολαβήσεων.  Προς νέες διαμεσολαβήσεις ψυχικές–ψυχολογικές και διανοητικές (structures mentales), προς νέες άμεσες ευαισθησίες (sensibilities immediates). Προς την άμεση και απελευθερωτική επικοινωνία. Τέλος των διαμεσολαβήσεων: αρχή μιας νέας μεγάλης ανθρώπινης και κοινωνικής περιόδου, με επίκεντρο την αμεσότητα, την επικοινωνία, και κυρίως την αμεσότητα της γλώσσας, άρα και των αισθημάτων. (Επιμένει ο Μαρκούζε σ’ αυτό το θέμα στο ιστορικό Δοκίμιο για την απελευθέρωση). Γλώσσα αντι-αλλοτριωτική, αντιφετιχιστική, αντιμυστικοποιητική: Γλώσσα άμεση, σαφής, ορθολογική. Γλώσσα και αντιγλώσσα. Ριζική άρνηση κάθε (νεο)αντιδραστικής: (νέο)-οπερασιοναλιστικής, (νεο)νομιναλιστικής και

(νεο)περσοναλιστικής σύλληψης, στάσης και πρακτικής. Προς τη νέα  συλλογικότητα – κοινωνικότητα με επίκεντρο τη νέα άμεση γλώσσα, τη νέα αρχή της κοινωνικότητας, της αδιαμεσολάβητης κοινωνικής αμεσότητας.

Η ανάμνηση του διαρκούς άλλου. Ως προϋπόθεση για το νέο, το καινοτόμο, το μοντέρνο. Προς ένα διαρκή μοντέρνο-μοντερνιστικό μετασχηματισμό της μορφής, της γλώσσας, της σκέψης…

ΙΙδ. Γλώσσα – Μεταγλώσσα

Γλώσσα-μορφή

Μεταγλώσσα – μεταμορφή

Κείμενο-μετακείμενο

Δοκίμιο-μεταδοκίμιο

Dissertation-Metadissertation

Ανάγκη (απόλυτη) για γλωσσοπλαστική πρακτική: Σολωμός, Καβάφης κ.α. Η δημιουργία έτσι μιας νέας γλώσσας συμπίπτει, ταυτίζεται και συγκεκριμενοποιεί μια νέα μοντέρνα-μοντερνιστική θεώρηση του κόσμου, μια νέα κριτική ιδεολογία. Μία ιδεολογία αντίστασης και άρνηση.

Προς την ιδεολογική κριτική ως προϋπόθεση της ολικής απελευθέρωσης και της χειραφέτησης, άρα και της γλώσσας, αλλά και δια της γλώσσας και της μορφής.

Η επανάσταση, από την άλλη, που πραγματοποιείται δια μέσω της γλώσσας (language) και δια της γλώσσας (language): Νοβάλις, Χέντερλιν, Ρεμπώ, Έλιοτ, Μαγιακόφσκι κ.α. διαμορφώνει το πλαίσιο και τις βάσεις για τη μοντέρνα γλώσσα, για το μοντερνισμό ως πρόταγμα.

ΙΙΙ. Διέξοδος(;): Εξπρεσιονισμός (Σαίνμπεργκ κ.α.): Αποκαλυπτική τέχνη: o Σειραϊσμός ως αποκάλυψη της σύγχρονης καταστροφής: Μουνκ: Κραυγή. Ανάγκη επικαιροποίησης του εξπρεσονιστικού κριτικού και τραγικού προτάγματος.

Απόλυτη ανάγκη ξεπεράσματος της σύγχρονης οπισθοδρόμησης (régression) και της μαζικής συνθηκολόγησης (résignation), που προκαλούν απέραντη θλίψη, απογοήτευση, ξεπεσμό πρωταρχικά μέσα από την κριτική της παγκοσμιοποίησης και συγχρόνως της κριτικής της σύγχρονης αλλοτριωμένης παγκοσμιοποιητικής γλώσσας.

                           ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.     Βλ. V. Forrester, L’horreur économique, Fayard,  R. Petrella Le bien Commun, Labor κ.α

2.     Βλ. W. Benjamin, Oeuvres και Essais, Gallimard , μ.σ. Folio

3.     Βλ. J. Habermas, Discours philosophipe de le modernité, Gallimard

4.     Βλ. Χ. Μαρκούζε, Δοκίμιο για την απελευθέρωση, Διογένης