H ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗ ΑΡΝΗΣΗ (NÉGATION DETERMINÉE) ΚΑΙ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ                                                                                

                                                                       

H ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗ ΑΡΝΗΣΗ (NÉGATION DETERMINÉE) ΚΑΙ ΞΕΠΕΡΑΣΜΑ

…η επανάσταση είναι η στράτευση των ατόμων σε μία δράση που περιέχει το ρίσκο, τον κίνδυνο της αποτυχίας, την ελπίδα της επιτυχίας, αλλά μέσα σε αυτήν (την επανάσταση) παίζεις τη ζωή σου.

L. Goldmann

Η φιλοσοφία απώλεσε τη στιγμή της πραγματοποίησής της.

Αρχή της DialectiqueNégative

Ι. Η παράφραση αυτή του Αντόρνο της 11^ης θέσης για τον Φόυερμναχ του Μαρξ συνιστά την απαρχή της Μετακριτικής και της Μεταφιλοσοφίας,  ως δομική θεωρητικοποίηση της μόνης προοπτικής και παραμένει ακόμη ζωντανή,  της «καθορισμένης άρνησης». Έτσιπαραμένει ζωντανή η άρνηση, η οποία συνιστά την πεμπτουσία της φιλοσοφικής-θεωρητικής θεώρησης του Αντόρνο. Η καθορισμένη, ακριβέστερα, άρνηση πάντοτε κατά τον Αντόρνο, είναι πλέον όχι μόνο η σύγχρονη διαλεκτική, η οποία διατηρείται λόγω της μη ενσωμάτωσής της στο σύστημα ως τέτοιας, δηλαδή ως αρνητικής, αλλά ουσιαστικά και η μόνη πράξη: η πράξη¹

Τα μεγάλα  απελευθερωτικά κινήματα ενάντια στον ναζισμό και το φασισμό δυστυχώς  δεν μετατράπηκαν σε απελευθερωτικά της κοινωνίας. Αποτέλεσμα:  η σταθεροποίηση του καπιταλισμού και η προετοιμασία του για την πλήρη, την ανεξέλεγκτη κυριάρχηση  των πιο ληστρικών μορφών και ομάδων του. Ο ταξιφιλευθερισμός, ιδεολογικό προκάλυμα  της ανελέητης μετωπικής επίθεσης του κεφαλαίου σήμερα, μόνο με την καθορισμένη άρνηση σε γενικευμένη, σε παγκόσμια κλίμακα αντιμετωπίζεται. Η μετακριτική και η μεταφιλοσοφίαείναι απαισιόδοξες, δομικά απαισιόδοξες. Με αυτά τα δεδομένα, κατά τον Αντόρνο θα έπρεπε να ανασυγκροτηθούν διαλεκτικά, και να μετασχηματιστούν σε αρνητική διαλεκτική, ως μεθοδολογική βάση της επίθεσης των παγκόσμιων νεοσκλάβων στον ουρανό. Η καθορισμένη άρνηση (θα) είναι πλέον η συμπύκνωση του σύγχρονου ανθρώπινου προτάγματος για την κοινωνική απελευθέρωση, σε συνθήκες κρίσης και δομικού αδιεξόδων του συστήματος.

ΙΙ.Καθορισμένη άρνηση και η εργασία του αρνητικού.

Η καθορισμένη  άρνηση συνιστά τη μόνη λύση, κατά τον Αντόρνο (D.N.) απέναντι στην ολοκληρωμένη αλλοτρίωση, την ενσωμάτωση, την κυριάρχηση, και μονολεκτικά το σύστημα υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, σταθερά, μόνιμα, όσο δεν γίνεται μια ριζική αλλαγή. Από την άλλη, αποτελεί και τη μόνη μέθοδο, διαδικασία, πρακτική για την επίτευξη αυτής της ριζικής αλλαγής. Η καθορισμένη άρνηση, υπέρτατο προϊόν, απόληξη της αρνητικής διαλεκτικής, είναι η μόνη διέξοδος, η μόνη προοπτική εξόδου από την κρίση, από το σύστημα. Και από την άποψη αυτή είναι πολύ κοντά, αν δεν συναντιέται με την διαλεκτική της άρνησης , κατά τον Μαρκούζε.

Α. Η καθορισμένη άρνηση και η αρνητική διαλεκτική  αρνούνται κάθε θετικότητα, αισιοδοξία, κατάφαση.

Αυτές στηρίζονται και συνάμα είναι προϊόν, πνευματικό, θεωρητικό, πρακτικό της εργασίας του αρνητικού προς το διαρκώς άλλο, το νέο, το καινοτόμο, το ριζοσπαστικό, το μοντέρνο, σε επίπεδο κοινωνίας και σε επίπεδο τέχνης.

Η εργασία του αρνητικού, χεγκελιανής προέλευσης, με βάση τη συνειδητοποίηση της ολικά αλλοτριωμένης και αλλοτριωτικής σύγχρονης συνθήκης, συνιστά την αφετηρία αμφισβήτησης του συστήματος ολικά, της καρδιάς  του συστήματος ειδικότερα: εξουσίας, κράτους, δεδομένου ότι η αλλοτρίωση και το κράτος² αποτελούν  τους δύο  ακρογωνιαίους λίθους του συστήματος.

Η εργασία του αρνητικού συλλαμβάνεται ως λογική-θεωρητική κατάσταση του πνεύματος, της σκέψης, ως επίκεντρο της πράξης, αλλά και ως αφετηρία, βάση της μετασχηματιστικής πράξης, και η οποία σύμφωνα με την ιστορική εμπειρία θα πρέπει ν’ αποφύγει κάθε συγκατάβαση στο σύστημα, κάθε θετικότητα, κάθε αυταπάτη περί της όποιας υποτιθέμενης θετικής προοπτικής και λύσης της σύγχρονης ανθρώπινης τραγωδίας.

Η παγκοσμιοποίηση μόνο απείθεια, άρνηση, αρνητικότητα, ολικά καθορισμένη άρνηση έχει ανάγκη ως αντίδοτο. Μόνον έτσι θα αναδειχθούν οι αδυναμίες του συστήματος, οι αντιθέσεις οι ανυπέρβλητες αντινομίες³ του. Μόνο έτσι θα δημιουργηθούν ξεπεράσματα, θα πραγματοποιηθεί το ιστορικό ξεπέρασμα. Χωρίς τη μόνιμη, τη διαρκή, τη σταθερή καθορισμένη άρνηση, με βάση και με επίκεντρο την εργασία του αρνητικού, δεν υπάρχει περίπτωση να δημιουργηθεί η όποια απελευθέρωση και χειραφέτηση του ανθρώπου, να πραγματοποιηθεί το όποιο ξεπέρασμα, αλλά κυρίως το ιστορικό.

Η καθορισμένη άρνηση, ως μόνιμη, δομική, διαρκής, σταθερή κατάσταση του είναι, αλλά κυρίως του γίγνεσθαι, συνιστά το μετασχηματισμό της  Auftheben σε άρνηση, μέσω της εργασίαςπάντοτε του αρνητικού, εγκαταλείποντας την όποια θετικότητα, ως κατάσταση, μέθοδο, διαδικασία, καθόσον οδηγεί πάντοτε στην ενσωμάτωση. Η περίφημη χεγκελιανή διαλεκτική, αν και ιστορική κατάκτηση μοναδική, αποδομείται και μετασχηματίζεται σε μια πλέον μόνιμη, διαρκή, σταθερά καθορισμένη άρνηση, όσο το σύστημα είναι εδώ.Μετά δεν ξέρουμε τι θα γίνει, ούτε έχει ενδιαφέρον το ερώτημα. Αυτό που έχει νόημα είναι ότι πρέπει να κατανοήσουμε την ανάγκη και τη μοναδική σημασία της σήμερα, που οι αντιθέσεις έχουν οξυνθεί σε απώτατο βαθμό, που οι αντινομίες του συστήματος το ταρακουνούν, χωρίς να το γκρεμίζουν, της καθημερινής άρνησης ως μεθόδου και κοινωνικό πολιτικής ιδεολογικής πρακτικής ξεπεράσματος. Έτσι, η εργασία του αρνητικού επικαιροποιημένη, ανασυγκροτημένη μεθοδικά, αποκτά όλη τη σημασία της στην εμμενή προσπάθεια αναζήτησης της απελευθέρωσης του σύγχρονου ανθρώπου, αντιμέτωπου με όλες τις προκλήσεις της ιστορίας. Οι αντινομίες εξάλλου, όσο ακραίες και αν είναι, ούτε θα γκρεμίσουν το  σύστημα από μόνες τους, ούτε θα προκαλέσουν το όποιο ξεπέρασμά του ακόμη και αν όλες είναι ιστορικά αναγκαίες. Μόνο η πράξη της συνειδητής υποκειμενικότητας θα κατορθώσει κάτι τέτοιο, θα πραγματοποιήσει δηλαδή το ιστορικό ξεπέρασμα.  Διαφορετικά το σύστημα θα αναπαράγεται χωρίς ουσιαστικές αντιστάσεις.

Η συστημική κρίση μετασχηματίζεται, αποκτώντας ακραίες μορφές, πρωτόγνωρεςενδοσυστημικές αντιπαραθέσεις. Ο άνθρωπος μόνος, αβοήθητος, εκμεταλλευόμενος όλο και πιο άγρια, καταπιεζόμενος από παντού, μόνο δια της καθορισμένης άρνησης μπορεί να βρει την απελευθέρωσή του. Διαφορετικά θα παραμένει έρμαιος στις διαθέσεις του συστήματος. Και μιλάμε για άρνηση, καθορισμένη άρνηση, όχι για αυτοάρνηση ή αυτοαναίρεση. Για καθολική άρνηση του συστήματος, όχι για αυτοαναίρεση του είναι, όσο το σύστημα υπάρχει στη σημερινή αποτρόπαιη μορφή του.

Σύμφωνα με την κριτική του Μαρξ της Κομμούνας, επιζητούμε το ξεπέρασμα, την μετάβαση στην αταξική κοινωνία, στη διάλυση του κράτους, Δεν θα πρέπει να αποπροσανατολιστούμε από αυτό το κύριο, το ύψιστο καθήκον και να έχουμε αυταπάτες ότι μπορεί να υπάρξει η όποια πραγματοποίηση ή ολοκλήρωση, (achevement) του είναι μέσα στον καπιταλισμό, στο σύστημα. Άρα η εξαιρετικά σημαντική διαδικασία αυτοάρνησης και αυτοαναίρεσης που έχει υπάρξει κυρίως στο επίπεδο του έργου μερικών μεγάλων πρωτοπόρων καλλιτεχνών και η οποία μπορεί να αποτελέσει ένα πρόταγμα, μια αναφορά, να δείξει μια διέξοδο, να χρησιμεύσει ως μοντέλο ή ως παράδειγμα για την πρωτοπόρα πάντοτε δημιουργία, δεν θα πρέπει να υποκαταστήσει σήμερα, εποχή βαθύτατης και παρατεταμένης κρίσης, την εργασία του αρνητικού στο κοινωνικό επίπεδο πρώτα και κύρια, αλλά και στο ιδεολογικόκαι πολιτικό. Στις σύγχρονες συνθήκες βαριάς κρίσης επιβάλλεται πρώτα άρνηση του συστήματος ολικά, πραγματοποίηση του ξεπεράσματος δια της ολικής, καθορισμένης άρνησης, με βάση, μέθοδο και αναφορά την εργασία του αρνητικού, και μετά η όποια εμπειρία αυτοάρνησης σε άλλα επίπεδα.

Αυτή πρέπει να γίνει αλλά μετά. Δηλαδή, προέχει η πραγματοποίηση της απελευθέρωσης και της χειραφέτησης του ανθρώπου, δια της καθορισμένης άρνησης και της εργασίας του αρνητικού. Και το έργο αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο.

Η μετατροπή, ο μετασχηματισμός, της ιστορικής κληρονομιάς του κινήματος και της χεγκελιανής διαλεκτικής σε ριζοσπαστική κοινωνική και απελευθερωτική πράξη, ως βασικό πρόταγμα της χειμαζόμενης ανθρωπότητας σήμερα, θα επιτευχθεί μόνον με την καθορισμένη άρνηση.«Το νεύρο της διαλεκτικής ως μέθοδος είναι η καθορισμένη άρνηση»⁴.

Η μοντέρνα τέχνη ως καθορισμένη άρνηση

ΙΙΙ. Παραφράζοντας τον Αντόρνο, επισημαίνουμε ότι το ζωτικό νεύρο της μοντέρνας τέχνης είναι η καθορισμένη άρνηση γενικά του συστήματος και κάθε συστήματος – ειδικότερα, της κατεστημένης- και κάθε κατεστημένης λογικής, της παράδοσης σε όλες τις μορφές, του παραδοσιασμού ως ιδεολογία και πρακτική, της συντήρησης, της παλινόρθωσης  (νεκρών κατά κανόνα μορφών, αντιλήψεων, πρακτικών). Έτσι η μοντέρνα τέχνη είναι η καθορισμένη άρνηση του σύγχρονου ξεπερασμένου, πραγμοποιημένου, εργαλειοποιημένου κόσμου. Ως τέτοια εργάζεται για την πραγματοποίηση της «υπόσχεσης ευτυχίας» (O. Revaultd’ Allones) του ανθρώπου, της «απελευθέρωσης» (Μαρκούζε) και της «χειραφέτησης του ανθρώπου» (Μαρξ): της συμφιλίωσης γενικά, αυτού του απελευθερωμένου πλέον ανθρώπου με τη φύση ειδικότερα. Μάλεβιτς, Μπρανκούζι, Τζιακομέττι, Σκλάβος, Fr. Kline, είναι μερικές από τις περιπτώσεις αναφοράς- παραδείγματος μοντέρνας-μοντερνιστικής καλλιτεχνικής πρακτικής, ριζοσπαστικής μορφογένεσης, απελευθερωτικής αισθητικής ιδεολογίας, με επίκεντρο πάντοτε την κοινωνία του γίγνεσθαι του προς την απελευθέρωση ανθρώπου από την τραγικότητα της ύπαρξής του, την εργασία του αρνητικού στο επίπεδο της τέχνης, και μέσω αυτής της κοινωνίας.

ΙV. Κατά τον Αντόρνο, μέσα στον νεοκαπιταλισμό, δηλαδή στις κοινωνίες της «ολοκληρωμένης αλλοτρίωσης», η μόνη στάση που απομένει είναι η καθορισμένη άρνηση⁵. Η διαρκής, η μόνιμη, η χωρίς συγκαταθέσεις και συμβιβασμούς άρνηση. Όχι πλέον  άρνηση, θέση, σύνθεση, κατά το κλασικό χεγκελιανό σχήμα, αλλά, όπως έχουμε ήδη αναλύσει⁶, άρνηση, άρνηση, άρνηση. Έτσι ο Αντόρνο (σχηματοποιούμε σε υπέρμετρο βαθμό) εισηγήθηκε την περίφημη διαλεκτική της άρνησης, με βάση, επίκεντρο την καθορισμένη άρνηση, ως τη μόνη ριζικά αντι-αλλοτριωτική πράξη, με στόχο όχι μόνο τη μη υποταγή στο σύστημα, ή την παραμικρή παραχώρηση σε αυτό, αλλά το ξεπέρασμά του. Και από την άποψη αυτή, είναι ίσως ο μόνος αριστεροχεγκελιανός ουμανιστής μαρξιστής που διαβλέπει (και) μία άλλη δυνατότητα απελευθερωτικής πρακτικής. Ο Αντόρνο φθάνει ακόμα και στη θέση ότι η οποιαδήποτε παρέκκλιση  από την καθορισμένη άρνηση οδηγεί αναπόφευκτα σε συμβιβασμό και πρακτικά στην απεμπόληση της όποιας δυνατότητας ξεπεράσματος υπάρχει. Από την άλλη, όμως, και η σχεδόν απόλυτη αυτή θεωρητικοποίησή του, τον οδηγεί να μην πιστεύει ότι είναι εφικτή η όποια απελευθέρωση, ακόμη και το περίφημο διαλεκτικό ξεπέρασμα, λόγω της ολοκληρωτικής φύσης του ύστερου καπιταλισμού και των τρομερών ενσωματωσιακών δυνατοτήτων του. Και αυτό ακόμα το ξέσπασμα που υπήρξε τοΜάη του ’68, το θεωρούσε ότι στην ουσία δούλευεγια την αναπαραγωγή με άλλους, νεότερους όρους του συστήματος.

V. Η τραγικότητα του μοντερνισμού^1*

Υπάρχει η μη διακριτή άμεσα τραγικότητα που διαπερνά ή ακόμη και προσδιορίζει το έργο της μοντέρνας τέχνης, ακόμη κιόταν δεν υπάρχουν έντονα χρώματα. Μεταξύ δεδύο δομικά ασύνδετων μερών, χρωμάτων (κλασική, μοντέρνα, μορφολογική σύλληψη στη συνέχεια του ύφους των ιμπρεσιονιστών και κυρίως του Σεζάν), καταστάσεων, το έργο της μοντέρνας τέχνης έχει κατά κανόνα, δύο τέλεια άκρα ή έχει φθάσει σε αυτά. Η τραγικότητα της απόλυτης έλλειψης επικοινωνίας της σύγχρονης ζωής είναι καθοριστική, η ακατανοησία ενός σύγχρονου ξεπεσμένου κόσμου πλήρης. Η αντίθεση είναι ακραία, απόλυτη, ολική. Η ανάγκη για σύνθεση, όπως ήθελαν πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες της πρωτοπορίας: Καντίνσκυ, Μάλεβιτς, Σκλάβος κ.α., ζωτική. Η αντίθεση (ίσως και η αντινομία), όμως παραμένει ως τέτοια και αναπαράγεται με συνεχώς νέες μορφές.

Η αλλοτρίωση διαπερνά από άκρο σε άκρο το σύγχρονο κοινωνικό είναι, σε τέτοιο βαθμό που αυτό γίνεται πλέον  μη–είναι: Η παντελής έλλειψη «δομικής συνέχειας», παραφράζοντας τον νεαρό Λούκατς⁷, είναι αποκαλυπτική των επιπτώσεων του ολικού διαχωρισμού του είναι σε δύο  αντιτιθέμενους πόλους, σε παντελή μάλιστα στασιμότητα σχέσεων. Ακόμη καλύτερα: το έργο της μοντέρνας τέχνης προσδιορίζεται καθοριστικά, κατά κανόνα, από την απόλυτη απραξία: δεν γίνεται τίποτα, δεν υπάρχει απολύτως τίποτα. Για το λόγο αυτό, πρόκειται για την καλύτερη συμπύκνωση της αυτοκαταστροφής του υποκειμένου^2*, μέσα σε συνθήκες τεχνητής – εν πολλοίς – ευδαιμονίας, από το νεοκαπιταλισμό, όχι όμως και αμέτοχο ή αθώο για την ουσιαστική αυτο-ακύρωσή του ως τέτοιου. Έχει εκλείψει πλέον, για να παραφράσουμε τον Χορκχάιμερ⁸,το υποκείμενο, ως σκεπτόμενο και δρών, λόγω της γενικευμένης καταλωτιστικής δομής του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Το υποκείμενο έτσι αλώθηκε εσωτερικά, δομικά, αποικιοποιήθηκε εσωτερικά ο βιωμένος κόσμος του, και μετατράπηκε σε ένα ον έρμαιο στις μόδες και τις συγκυριακές διαθέσεις της αγοράς. Η αγορά ή καλύτερα η «αγορά» έγινε η σύγχρονη κυρίαρχη ολότητα. Ο άνθρωπος αυτοπεριορίστηκε ακόμη και αυτοπροσδιορίστηκε, όπως επισημαίνουν μελαγχολικά οι Χορκχάιμερ και Αντόρνο⁹, ως αγοραστής.

Το σύστημα έτσι έχει εγκλωβίσει το υποκείμενο σε συνθήκες αυτοακύρωσής του, δημιουργώντας και καλλιεργώντας ένα ψευδο-ηδονισμό, για να παραφράσουμε τον Μαρκούζε¹⁰.

Η κριτική όμως στο σύστημα πρέπει να είναι ολική, η ανάγκη να βγει το υποκείμενο, ο άνθρωπος, από αυτό, απόλυτη. Μέσο: η αντορνική καθορισμένη άρνηση. Η άρνηση οποιασδήποτε συγκατάβασης σε αυτό (το σύστημα) οδηγεί στο ξεπέρασμά του, σε μια μόνιμα συνειδητή, στοχαστική και αναστοχαστική κριτική στάση: καμία θετικότητα¹¹.

Η μοντέρνα τέχνη με την ριζοσπαστική προβληματική της αποτελεί πάντοτε μία αναφορά για τον σύγχρονο ριζοσπάστη και αριστερό άνθρωπο, αγωνιστή. Πάντοτε αποτελεί  μία πηγή έμπνευσης για αυτόν. Ο ιστορικός και ο νεώτερος μοντερνισμός βοηθούν έτσι στην άρθρωση ενός νέου και κριτικού (αριστερού) λόγου, στην άρθρωση της νέας και δικής του πλέον έστω και μερικής καθορισμένης άρνησης, η οποία ως τέτοια δεν παύει να είναι ιστορικής σημασίας.Ηπρακτική αυτή όμως γίνεται συμμέτοχος των αντινομιών του μοντερνισμού: σύστημα-αντισύστημα¹², και συγχρόνως αποτελεί τη βάση για την αναζήτηση του ξεπεράσματος του συστήματος, της άρνησής του: σύλληψη ενός εναλλακτικού μοντέλου. Η μοντέρνα-μοντερνιστική στάση του, οδηγείέτσι,το νεώτερο ριζοσπάστη και αριστερό να βγει από το σύστημα, όπως ήθελε ο Ο. Revault d’ Allonnes, αναγνώστης εκ του σύνεγγυς, μελετητής και ερμηνευτής του Αντόρνο, και ο οποίος δεν δίσταζε να διακηρύττει συνέχεια στο Σεμινάριο της αισθητικής στη δεκαετία του 1980-90: πρέπει να βγούμε από το σύστημα, να πάμε πέραν από αυτό. Ήταν τότε ακόμη ζωντανή η ανάμνηση του κινήματος αμφισβήτησης. Συγχρόνως η μετά το Μάη¹³ εποχή που ήμασταν, ήταν και η εποχή κατάρρευσης και ενσωμάτωσης της κριτικής ιδεολογίας  και του αντιαυταρχικού κινήματος. Μόνο που τότε δεν είχε ακόμη εκδηλωθεί με ωμότητα η υποβόσκουσα συστημική κρίση, για την οποία δούλευε συνειδητά και μεθοδικά ο ανερχόμενος απορρυθμισμένος καπιταλισμός, με στόχο την προετοιμασία της λεηλασίας της κοινωνίας, τη σύγχρονη προμελετημένη γενοκτονία, θυσία στη διατήρηση της ταξικής, βίαιης και εγκληματικής αναπαραγωγής του¹⁴.

Ο τραγικός ριζοσπαστικός μοντερνισμός της μοντέρνας τέχνης προειδοποιούσε για το επερχόμενο αποκαλυπτικό τέλος ενός σάπιου και παρηκμασμένου συστήματος, η κατάρρευση του οποίου είναι περισσότερο από βέβαιη, αναπόφευκτη. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες,  μόνο ο ριζοσπάστης και αριστερός αγωνιστήςθα μείνει όρθιοςγια να φέρει σε πέρας αυτή τη νέα επική μάχη με τους σύγχρονους επικυρίαρχους -τοκογλύφους- νεοαποικιοκράτες. Η ασύμμετρη όμως απειλή είναι μέγιστη. Παρόλα αυτά, ο τραγικός μοντερνισμός, στη συνένωσή του με τον ανθρωπισμό, ίσως κατορθώσει μέσα από τα ερείπια του καταρρέοντος συστήματος να δώσει μια προοπτική, που όσο επώδυνη και αν είναι, δια της καθορισμένης άρνησης¹⁵, θα καταλήξει σε ένα πιο ανθρώπινο μέλλον.

Υποτίθεται με τον αριστερό ριζοσπάστη αγωνιστή (πρβλ. ο μικρός Τσίπρας ή κάποιος άλλος)  πάντοτε όρθιο, και μάλιστα πρόεδροτου πανευρωπαϊκού τουλάχιστον δεκαπενταμελούς.

V.Ο αριστερός ριζοσπάστης αγωνιστής σήμερα.

Πρόκειται για την ενσάρκωση της αδυναμίας ή της αδυνατότητας του σύγχρονου υποκειμένου, του αποδυναμωμένου, διαλυμένου κοινωνικά από την απορρύθμιση, την παγκοσμιοποίηση και τον αδίστακτο ταξηφιλελευθερισμό¹⁶. Η αποσύνθεση της κοινωνικής εργασίας από την παγκοσμιοποίηση είναι πλήρης, η κοινωνική αποσάθρωση καθολική. Ένα νέο οργανικό και ανθρωπιστικό πρόταγμα, υπό την προοπτική της απόλυτα αναγκαίας –επιβεβλημένης κοινωνικής ολικής αναδόμησης, είναι περισσότερο από αναγκαίο. Θα πρόκειται για την ιστορική συγκρότηση της αριστεράς του ΧΧου αιώνα με σύγχρονους και ανθρωπιστικούς όρους: «Πρώτα ο άνθρωπος» ήταν το κύριο σύνθημα της ιστορικής διαδήλωσης της Γένοβα. Αυτό πρέπει να είναι το κύριο πρόταγμα μας πλέον.

VI.Ο μοντερνισμός σήμερα είναι σε υποχώρηση, σε ιστορική υποχώρηση. Πρόκειται για την έκφραση της απουσίας του υποκειμένου. Το υποκείμενο βρίσκεται σε (φαινομενική τουλάχιστον) αναδίπλωση (en retrait). Ως φαινόμενο σύγχρονο είναι άκρως παράδοξο αν και προϊούσα αυτοκαταστροφή του συστήματος συμπαρασύρει αύτανδρο το κοινωνικό κράτος.

Σε κάθε περίπτωση η επισήμανση αυτή για την περιπέτεια του υποκειμένου αναδεικνύει τις αρνητικές επιπτώσεις στην πολιτική του ΣΥΡΙΖΑ: Σταθερή ροπή προς το κέντρο¹⁷… Εκτός και αν αφυπνιστεί η Ευρώπη και ξανασυνδεθεί  με τις προοδευτικές και ριζοσπαστικές παραδόσεις της. Και από ότι φαίνεται ο τυφλοπόντικας της ιστορίας ξαναδουλεύει…

1* Στη διατριβή μας προσπαθήσαμε να αναδείξουμε την πολύ σημαντική τραγική διάσταση του μοντερνισμού γενικότερα, αλλά και μέσα από τη μελέτη του έργου του μεγάλου Έλληνα γλύπτη της πρωτοπορίας, Γ. Σκλάβου. (Βλ. Β. Φιοραβάντες, Κριτική θεωρία της μοντέρνας τέχνης, Επίκεντρο, μέρος Ι). Έκτοτε έχουμε κάνει αρκετές αναφορές στο θέμα, μέσω ιδίως και της μελέτης μας για τον Τζιακομέττι. (Βλ. Ib. μέρος ΙΙΙ). Μετά από μακρόχρονες έρευνεςπου έχουμε κάνει σε σχέση και με το έργο και άλλων μεγάλων καλλιτεχνών της πρωτοπορίας: Μάλεβιτς, Β. Νιούμαν, Αντ Ράιχαρντ, Φρ. Κλάιν κ.α., η τραγικότητα διαπερνά, καθορίζει το ριζοσπαστικό ιδίως, όπως το αποκαλούσε ο Αντόρνο, μοντερνισμό. Με βάση αυτή τη διαπίστωση, και επικαιροποιώντας την προσέγγισή μας αυτή θα πρέπει να δούμε και να κατανοήσουμε τις βαθύτερες πτυχές της σύγχρονης δομικής και ολικής κρίσης. Ο τραγικός μοντερνισμός  ήταν ως ένα σημαντικό βαθμό και προάγγελος της σύγχρονης τραγικότητας του είναι, όταν κυριαρχούσε η απόλυτη φενεκιστική «επίσημη αισιοδοξία» (Αντόρνο). Καιρός, λοιπόν, για προσγείωση στο κοινωνικό, το τραγικό κοινωνικό, το σύγχρονο δηλαδή τραγικό συγκεκριμένο, για να παραφράσουμε και τον Κόζικ: (Βλ. Κ. Κόζικ, Η διαλεκτική του συγκεκριμένου, Οδυσσέας, Η δυσανεξία του μοντέρνου, Οδυσσέας).

2*Υποκείμενο: Πρόκειται για τη έκφραση και συμπύκνωση των κοινωνικο-ϊστορικών δυνάμεων, που αν συνειδητοποιήσουν, και μόνο τότετην αλλοτρίωσή τους μέσα στο υπάρχον διεφθαρμένο, σάπιο, καταρρέον, μέσα στο καταπιεστικό εκμεταλλευτικό κοινωνικοπολιτικό σύστημα, είναι δυνατή υπό αυτή την προϋπόθεση, η σύλληψη και η διαμόρφωση μίας συγκροτημένης εναλλακτικής λύσης, διά της άρνησης, της απόλυτης, της ολικής, της καθορισμένης “négationdeterminée” (και συνάμα καθοριστικής, κατά τον Αντόρνο), του συστήματος αυτού στην ολότητά του. Έτσι, και μόνο έτσι, θα επιτευχθεί το ξεπέρασμα,το ιστορικό ξεπέρασμα του συστήματος και η διαμόρφωση της προϋπόθεσης της απελευθέρωσης και της χειραφέτησης  του ανθρώπου συνολικά. Βλ. εκτός από τα κείμενά του νεαρού Μαρξ, της Σχολής της Φρανκφούρτης, του H. Lefebvre, του R. Vaneigem και άλλων μεγάλων θεωρητικών του αριστεροχεγκελιανού ουμανιστικού μαρξισμού και τα κείμενά μας, Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός, Θεωρία Πολιτισμού Τ. Ι. και Τ.ΙΙ., Ψηφίδα, τα συλλ (Επ. Β.Φ.), Κριτική της τέχνης – Κριτική της κοινωνίας, Νησίδες, Προς τη νέα Ανθρωπολογία, Αρμός και Νέα ανθρωπολογία και Μοντέρνα Τέχνη, Ζήτη καθώς και το τελευταίο βιβλίο μας, Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.       Βλ. Β. Φιοραβάντες, «Μετακριτική ή φιλοσοφία της πράξης;», Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ.Ι, . σσ. 125-162.

2.       Τη θεωρητικοποίηση αυτή έκανε και ο H. Lefebvre, στο Mai 68…, Syllepse.

3.       Β.Φιοραβάντες, Προς τη νέα ανθρωπολογία,συλλ. επ., «εισαγωγή: η έκρηξη όλων των αντινομιών του συστήματος», Αρμός.

4.       Th. Adorno, Trois études sur Hegel, Payot, σ. 91.

5.       Βλ. Th. Adorno, Dialectiquenégative, Klincsieck, Β. Φιοραβάντες, «Ηαπαρχήτηςκαθορισμένηςάρνησης», blogΝέα Κριτική Θεωρία και Πράξη, 17/10/2015.

6.       Βλ. Β. Φιοραβάντες, Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός, Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ.Ι.

7.       Βλ. Γκ. Λούκατς, Η ψυχή και οι μορφές, Θεμέλιο.

8.       Βλ. Μ. Χορκχάιμερ, Η έκλειψη του λόγου, Κριτική.

9.       Βλ. M. Horkheimer- Th. Adorno, Dialectique de la raison, Gallimard, κεφ. “L’industrie de biens culturels”.

10.    Βλ. Χ. Μαρκούζε, Δοκίμιο για την απελευθέρωση, Διογένης.

11.    Βλ. Β. Φιοραβάντες, Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός.

12.    Βλ.Ibid.

13.    Βλ. H.Lefebvre, Mai ’68…, Syllepse, H. Weber, Πρέπει να απαλλαγούμε από την κληρονομιά του Μάη του ‘68;, Ηλίβατον.

14.    Βλ. για το παραμελημένο θέμα της αναπαραγωγής του συστήματος, πλην όμως άκρως σημαντικό στοH. Lefebvre, Lasurvieducapitalisme…, Anthropos.

15.    Βλ. Β. Φιοραβάντες, «Η απαρχή της καθορισμένης άρνησης», blogΝέα Κριτική Θεωρία και Πράξη, 17/10/2015.

16.    Βλ. Β. Φιοραβάντες, «Κυριαρχία, κυριάρχηση. Και υποταγή;», Η Αυγή, 6-10-15, σελ.19.

17.    Δυστυχώς εδώ επιβεβαιώνεται η απαισιόδοξη ανάλυση του H.Lefebvre,για το κίνημα στη μετά του Μάη του ’68 εποχή, στο βιβλίο του,Mai 68…, Syllepse.