ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΑ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΑ                                                                            

Στη μνήμη του L. Goldmann¹

I

H πολυμορφία (και η διαφορά) ήταν βασικά χαρακτηριστικά της τέχνης και του πολιτισμού από την αρχική τους εκδήλωση μέχρι τον φιλελεύθερο καπιταλισμό (1880-1990). Με το μονοπωλιακό καπιταλισμό που κυριάρχησε στη συνέχεια με τη μονοπωλιοποίηση της οικονομίας και ειδικότερα στην περίοδο του ύστερου καπιταλισμού (1945 και εδώ), επιβλήθηκε η μονοδιάσταση². Μόνο η μοντέρνα και η πρωτοπόρα τέχνη αντιστάθηκε στην άμπωτη της μονοδιάστασης, ειδικής μορφής αλλοτρίωσης του ύστερου κυρίως καπιταλισμού και δημιούργησε μοντέρνες μορφές, μορφές πέραν της ομοιόμορφης πολιτισμικής κατάστασης που προοδευτικά δημιούργησε, διέδωσε και επέβαλε η σύμφυτη μονοδιάσταση. Είχε χαθεί όμως ο οργανικός³ (βλ. βιομηχανία της κουλτούρας⁴) χαρακτήρας (και ως ένα βαθμό ο λειτουργικός χαρακτήρας) της τέχνης που υπήρχε πριν και σε όλη την μακραίωνη πολιτισμική ιστορία. Απόγειο της κυριαρχίας της μονοδιάστασης ήταν ο καπιταλισμός της οργάνωσης (1950-60-70-80), όταν η ομοιομορφοποίηση, ιδεολογική, αισθητική, πολιτισμική κ.α., απέκτησε μαζικές διαστάσεις με την ανάπτυξη της υπεραλλοτριωτικής βιομηχανίας της κουλτούρας. Η παγκοσμιοποίηση και στη συνέχεια ο καπιταλισμός μετέτρεψε αυτήν την ομοιόμορφη κατάσταση σε απόλυτη κατάσταση μέσω της ανάπτυξης της βιομηχανίας των κάθε λογής singés. Με την κρίση όμως της παγκοσμιοποίησης από το 2007 και εδώ και την αποπαγκοσμιοποίηση, που προκάλεσε η αχαλίνωτη υπόγεια αλλά και εμφανής γενικευμένη απορρύθμιση του συστήματος (που είχε εφεύρει και επιβάλει ο ίδιος, έτσι ώστε ν’απαλλάξει το μεγάλο κεφάλαιο από κάθε έλεγχο και περιορισμό από την αρχή του 1980) οδήγησε στην κατάρρευση όλων των μονοδιάστατων πολιτισμικών μοντέλων.

Σήμερα, μέσα από μια αναστοχαστική προσέγγιση του ιστορικού, πολιτισμικού, πολιτικού και κοινωνικού γίγνεσθαι θα πρέπει να αναδειχθεί το παράδειγμα των πρωτοποριών με νέους και κριτικούς όρους, αλλά και ν’ ανιχνευτούν νέοι δρόμοι, τρόποι, αντιλήψεις, διαδικασίες, πρωτοπόρας αλλά και οργανικά, ακόμη και λειτουργικά μοντέρνας τέχνης και κουλτούρας. Το παιχνίδι μέσα από την καταστροφή που επιβάλλει η γενικευμένη κατάρρευση του συστήματος ξαναρχίζει. Μια νέα δημιουργική και ανθρωπιστική περίοδος ξαναδημιουργείται μέσα από τα συντρίμμια της παγκοσμιοποίησης και του συστήματος.

ΙΙ

Τα θέματα που θέτει με συνοπτικό τρόπο ο  Γκολντμάν του σύγχρονου πολιτισμικού γίγνεσθαι, ως προβολή των θεωρητικών θεμάτων της δεκαετίας 1960-70 στο σήμερα, εποχή θεμελιωδών αδιεξόδων, παραμένουν ακόμη επίκαιρα. Η τραγικότητα της ύπαρξης μέσα στην υλική σύγχρονη πραγμοποίηση αξεπέραστη. Η ανεύρεση μιας διεξόδου στο σύγχρονο δράμα της ανθρώπινης συνείδησης αδύνατη. Το μέλλον προδιαγράφεται με τους νεοεμφανιζόμενους φασισμούς ανατριχιαστικό. Και όμως το κίνημα έχει παλέψει ηρωικά για ένα ανθρωπινότερο μέλλον. Όμως φαίνεται ότι όλοι οι αγώνες πάνε στράφι.

Το μόνο που απομένει μέσα σε αυτές τις τραγικά προδιαγραφόμενες συνθήκες είναι ο φωτισμός με αναστοχαστικό τρόπο και η ανίχνευση νέων κοινωνικών πλέον, αλλά και πολιτισμικών, ιδεολογικών πρακτικών με οργανικό τρόπο: Η σύγχρονη κοινωνική πράξις, σύμφωνα με τον Λεφέβρ. Η νέα κριτική θεωρία πρέπει ν’ αποκτήσει άμεσα οργανωμένα και με ηγεμονικό τρόπο οργάνωση, επικαιροποίηση μία νέα λειτουργική υπόσταση.

Οι νέες και κριτικές θεωρήσεις του κόσμου, σύμφωνα και με βάση τον Γκολντμάν, δίνουν μια επί πλέον διέξοδο σε μια εποχή παρατεταμένης κρίσης, κυριαρχίας νεοφιλελεύθερων μοντέλων, της ενιαίας και μονοδιάστατης (μονογραμμικής – monoligne) αντίληψης με μια θετική έννοια-κατεύθυνση. Κατά τον Γκολντμάν πάντοτε προέχει μία νέα συνεκτική προσέγγιση του σύγχρονου προς το παρόν ατελέσφορου ανθρώπινου και κοινωνικού γίγνεσθαι προς την χειραφέτηση και την απελευθέρωση.

ΙΙΙ

Πολιτισμική πολυμορφία: Σύνθεση αντινομιών εν τω γίγνεσθαι. Μεταγλώσσα (meta-langage), Μετακριτική της γλώσσας, της τέχνης και του πολιτισμού. Ετερότητα και κοινωνία: Ετερότητα και αυτονομία. Η ιστορική – πολιτισμική προσέγγιση. Ετερότητα, κοινωνία, γλώσσα (-ες) (langage -s), τέχνη , πολιτισμός, παγκοσμιοποίηση: το νεοανθρωπιστικό πρόταγμα σήμερα⁶. Το εγώ και ο έτερος, ο άλλος⁷.

Το ατομικό και το συλλογικό εγώ.

Το συλλογικό – κοινωνικό. Άλλος – Άλλοι. Η μαρξική έννοια άνθρωπος – ολότητα.

Η θεωρία της αλληλόδρασης και της όσμωσης σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης.

Κοινωνική και διεθνής διαίρεση της εργασίας⁸.

Η μετακριτική⁹ και η μετα-αισθητική ως το ξεπέρασμα με συνθετικό και αναστοχαστικό τρόπο των αντινομιών (κοινωνικών, πολιτισμικών, ιδεολογικών,  αισθητικών κ.α.)

Η ριζοσπαστική μοντέρνα τέχνη ως βασική – κριτική αναφορά της σύγχρονης πολυμορφίας στην εποχή της κρίσης της παγκοσμιοποίησης προς το άλλο, το νέο, το ριζοσπαστικό. Η ριζοσπαστική μοντέρνα τέχνη ως βάση της πολιτισμικής απείθειας, της σύλληψης ενός νέου κόσμου, ενός αντεστραμμένου κόσμου (à l’envers), ενός απελευθερωμένου κόσμου. Προς μία διχοτομική προσέγγιση της μοντέρνας τέχνης: Ριζοσπαστική μοντέρνα τέχνη – πιο συμβατική. Η ριζοσπαστική μοντέρνα τέχνη και γενικότερα ο ιδεολογικός και αισθητικός μοντερνισμός δημιούργησαν το διαρκές άνοιγμα του πεδίου, αλλά και την ανάγκη προς αυτή την κατεύθυνση, την ανάγκη δηλαδή μιας διαρκώς αναστοχαστικής προβληματικής και θεωρητικοποίησης μας, πάντα κατά τον Γκολντμάν. Από την άποψη αυτή, η θεωρητικοποίησή μας για τη μοντέρνα γλυπτική συνιστά μια εισαγωγή για ένα δυναμικό ορισμό του «μοντέρνου υλικού», σύμφωνα με την ορολογία του Αντόρνο: του μοντέρνου γλυπτικού υλικού.

Από τη φαινομενολογική-εννοιολογική ανομοιογένεια στη φαινομενολογική αισθητική: Άρνηση-θέση-σύνθεση. Η θεωρία της αλλοτρίωσης ως αποδόμηση της κυρίαρχης ιδεολογίας και προσπάθεια ανίχνευσης μίας νέας ριζοσπαστικής ιδεολογίας. Η εισφορά της πρακτικής των ιστορικών και νεώτερων πρωτοποριών σε αυτή την αποδομητική - αναδομιστική σύλληψη και πρακτική, όχι μόνο σε επίπεδο τέχνης (μορφών), αλλά και κουλτούρας, ιδεολογίας κ.α.

Αναστοχαστική-μετακριτική και μετα-αισθητική προσέγγιση σήμερα της μοντέρνας τέχνης από κάποια απόσταση (récul du temps).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.      Βλ. L. Goldmann, Δύναμη και ανθρωπισμός, 1973, Θεσσαλονίκη.

2.      Βλ. Χ. Μαρκούζε, Ο μονοδιάστατος καπιταλισμός, Παπαζήσης.

3.      Βλ. Α. Γκράμσι, Η οργάνωση της κουλτούρας, Στοχαστής.

4.      Βλ. M. Horkheimer-Th. Adorno, Dialectique de la raison, Gallimard, κεφ. «L’industrie de bien culturels».

5.      Βλ. Η. Lefebvre, La survie du capitalisme. La reproduction des rapports de production, Paris, Anthropos ; troisième édition publiée par Anthropos en 2002 avec une préface de Jacques Guigou et une postface de Rémi Hess, 1973.

6.      Βλ. Β. Φιοραβάντες, Σημειώσεις σύγχρονης πολιτισμικής ιστορίας.

7.      Βλ. Β. Φιοραβάντες, «Παγκοσμιοποίηση: Ετερότητα και αυτονομία», δημοσίευση στο blog ΝΕΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗ και αναδημοσίευση στο Η εποχή της καθορισμένης άρνησης, Αρμός.

8.      Βλ. Β. Φιοραβάντες,Το memoire της Μaitrise Φιλοσοφίας, με θέμα, Κοινωνική διαίρεση της εργασίας, Παν/μιο Paris 8, Τμήμα Φιλοσοφίας, 1986. Υπευθ. Καθηγητής: Η. Weber.

9.      Βλ. Β. Φιοραβάντες, Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη, σ. 460, μεγ. σχημ.