Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ                                                                                                 

Η ΨΥΧΗ ΚΑΙ ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ

Το σημαντικό είναι πάντοτε να μη χάνεται η ψυχή. Υπάρχει η φράση στα γαλλικά, να κάνουμε πράγματα, χωρίς όμως να χάσουμε τη ψυχή μας. Αυτή η φράση βγήκε ως κραυγή για τη δεξιόστροφη πορεία του σοσιαλιστικού κόμματος, από το 1983 και εντεύθεν, με την περίφημη pause (διάλλειμα) που επέβαλε ο Μιτεράν για να καθησυχάσει το κατεστημένο, μέσω Delors. Έκτοτε το σοσιαλιστικό κόμμα έπαψε να έχει την οποιαδήποτε σχέση με τον σοσιαλισμό*¹, ακόμη και απόμακρα. Έγινε ένα κόμμα της μεγάλης finance, του μεγάλου χρηματιστικού κεφαλαίου.

Το πρόβλημα όμως παραμένει, υπάρχει, έχει εμφανιστεί με άλλες μορφές. Η ψυχή ή το πνεύμα (ή και τα δύο) είναι η κινητήρια δύναμη του ανθρώπου, της κοινωνίας, μέσα σε συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές, σε αντίθεση με κάθε απλοϊκό, μηχανιστικό, ντετερμινιστικό, παθητικό σχήμα. Όμως, ποτέ δεν έχουμε να κάνουμε με μια αρμονική ή κανονική σχέση. Πολύ συχνά, έχουμε πνευματιστικές υπερβολές, πνευματιστική απογείωση. Τότε έχουμε και μεγάλο έργο, θεωρητικό ή καλλιτεχνικό, κατά κανόνα μάλιστα, σύμφωνα με τον Αντόρνο¹, λιγότερο ή περισσότερο αφηρημένο. Τυπικές περιπτώσεις η περίοδος της ρωσικής πρωτοπορίας, σε περίοδο μεγάλης κρίσης της κοινωνίας και γενικότερων επαναστατικών καταστάσεων ή η περίοδος της εμφάνισης του αμερικάνικου αφηρημένου εξπρεσιονισμού² και της ακμής του (1946-1958). Σε αυτές τις περιπτώσεις (χωρίς να είναι οι μόνες: Βλ. ακόμη τον Μπρανκούζι, τον Μόντριαν, τον Τζακομέττι, τον Σκλάβο καθώς και άλλους μεγάλους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας) ο πνευματισμός, η ψυχή ήταν το καθοριστικό, το κύριο στοιχείο. Δεν είναι τυχαίο που ο Μπρανκούζι, ο Μπονάνος  και ο Σκλάβος έχουν ονομάσει έργα τους, Η Ψυχή. Με το δεύτερο κύμα του αμερικάνικου αφηρημένου εξπρεσιονισμού, όταν το πεδίο απέκτησε την πρωτοκαθεδρία, χάθηκε η ψυχή ή πέρασε σε δεύτερη θέση. Αναδείχθηκε ο χρωματισμός, ο πειραματισμός, η καινοτομία, το concept, η συνθετικότητα, η επιπεδότητα ως διαρκής επέκταση του πεδίου, κ.α., όμως χωρίς τη φωτοβόλα δύναμη ή ακτινοβολία, χωρίς το ηγεμονικό ιδεολογικό στοιχείο της περιόδου του ιστορικού αμερικάνικου αφηρημένου εξπρεσιονισμού. Χωρίς την ηρωική δομική απαισιοδοξία του Fr. Kline, για παράδειγμα.

Η ψυχή και το πνεύμα στη διαλεκτική συνένωσή τους πρέπει να βρεθούν στους αντίποδες των αλλοτριωμένων, πραγμοποιημένων, ορθολογισμένων πραγμάτων, της ξεπεσμένης πραγματικότητας³. Αυτά πρέπει να γίνουν πάλι βασικός άξονας της δράσης, το σημείο αναφοράς του Nέου ανθρωπισμού σήμερα υπό σύλληψη, συγκρότηση, αν θέλουμε η κριτική στάση να αποκτήσει και πάλι ηγεμονικές σχέσεις, να εμπνεύσει τις μάζες, και πριν από όλα τη νεολαία, η οποία θα πρέπει να γίνει εκ νέου ρέμπελη, απείθαρχη, κινηματική.

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ

*1 Ίδια ακριβώς είναι και η περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ μετά την πλήρη αλλαγή πλεύσης που έκανε το βράδυ του μεγαλειώδους ΟΧΙ. Για το λόγο αυτό είναι πλέον καταδικασμένος στην ανυποληψία, στην αποσύνθεση, στη διάλυση. Βλ. Β. Φιοραβάντες, «Αριστερή αντίσταση» και «Το τέλος του κινήματος;», blog Νέα κριτική θεωρία και Πράξη (nktkp.blogspot.gr) και Η εποχή της καθορισμένης άρνησης, Αρμός.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βλ. Th. Adorno, Théorie esthétique, Klincksieck.
2. Βλ. ακόμη Β. Φιοραβάντες, «Αφηρημένος Εξπρεσιονισμός», Προς τη Μεταπαγκοσμιοποίηση, και στο blog Νέα κριτική θεωρία και Πράξη (nktkp.blogspot.gr), Αισθητική, Τέχνη, Πολιτισμός(http://fioravantesf.blogspot.gr/).
3. Βλ. Γκ. Λούκατς, Η ψυχή και οι μορφές, Θεμέλιο.