ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΡΙΣΗ O ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΚΛΑΒΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

Ε. ΠΑΡΙΣΗ

 

O ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΚΛΑΒΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

                                                                    

Ο Γεράσιμος Σκλάβος υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα, ένας μεγάλος γλύπτης του 20^ου αιώνα με σπουδαία  έργα  διεθνούς αναγνώρισης.

Στο πλαίσιο του κονστρουκτιβισμού κινήθηκε, που μετά το τέλος των σπουδών του στο Παρίσι κοντά στον Ζάντκιν εγκατέλειψε τις εικονιστικές συνθέσεις και αναζήτησε μέσα από τους όγκους και τα υλικά, την δυνατή έκφραση.

Κύριο χαρακτηριστικό του κινήματος του κονστρουκτιβισμού αποτελούν οι απολύτως αφηρημένες κατασκευές. Απουσιάζουν οι συμβατικές αναπαραστάσεις αντικειμένων, ενώ δίνεται έμφαση στην απεικόνιση γεωμετρικών μορφών. Η απόδοση των θεμάτων είναι τις περισσότερες φορές  μινιμαλιστική και συχνά με διάθεση πειραματισμού.

Στην εξέλιξη της τέχνης του αλλά και στις αναζητήσεις του σημαντικός στάθηκε  ο ρόλος του φωτός που αποτελεί την πρωταρχική έννοια του διαλογισμού του.

Όπως χαρακτηριστικά είχε πει «Αρχή του σύμπαντος είναι το φως. Φως η αρχή του σύμπαντος, η αρχή της δημιουργίας. Οι διαστάσεις, κατά τη γνώμη μου, είναι άπειρες, όπως το φως. Φως – κίνησις – χρόνος – άπειρον. Ιδέα – φως – αρχή του σύμπαντος. Φως – ταχύτης – κίνησις – χρόνος – άπειρον – χάος – δημιουργία – ρυθμός. Τι είναι ψυχή; Είναι φως. Φως – κίνηση – ζωή – ψυχή. Φως – δημιουργία. Η ιδέα έχει άπειρες διαστάσεις, άρα είναι φως. Το φως συνδέει το σύμπαν και τα πάντα εξαρτώνται απ’ αυτό. Φως, φωτιά τα πρώτα στοιχεία της πρώτης γλυπτικής, διανοίας – δημιουργού. Μπορούμε να μεταβιβάσουμε τη σκέψη μας με την ταχύτητα του φωτός. Μπορούμε να δουλέψουμε τους σκληρότερους γρανίτες και πέτρες με φωτιά. Μπορούμε να μεταβιβάσουμε τη σκέψη χωρίς τεχνικές δυσκολίες. Εάν το φως και η φωτιά είναι αρχή της δημιουργίας, τότε με το φως και τη φωτιά θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε, να προσθέσουμε αλλά και να αφαιρέσουμε ή να αλλάξουμε μορφή του σύμπαντος»

Φως που είναι όχι μόνο διττά εννοημένο αλλά και πολλαπλά βιωμένο από τον καλλιτέχνη σαν καθοριστικό στοιχείο/στοιχειό της δημιουργίας του συνολικά θεωρημένης. Κι αυτό, όχι μόνον επειδή εννοείται από καταβολής στη σύλληψη/δομή του κάθε γλυπτού, όποια κι αν είναι η πρώτη ύλη, το ύφος ή ο τρόπος επεξεργασίας αλλά και ειδικότερα, με την ολοκλήρωση της τηλε-γλυπτικής/τηλεδιαστημικής του με τη συγκέντρωση της ηλιακής ενέργειας χάρη σε ένα σύστημα φακών (I966) ώστε όπως ο ίδιος προσδιορίζει να δημιουργούνται γλυπτά ή σε δύο διαφορετικά σημεία της γης είτε εξ αποστάσεως σε άλλους πλανήτες.

Στην τέχνη του γλύπτη Σκλάβου, πράγματι το φως  παίζει ενεργό, αφού τα έργα του είναι τρισδιάστατα και η κάθε επιφάνειά τους δέχεται το φως διαφορετικά. Το απαλό ανάγλυφο και οι όγκοι των γλυπτών αναδεικνύονται με το φως και τις σκιές, που δημιουργούν άλλοτε απαλούς τόνους και άλλοτε έντονες αντιθέσεις.

Ο γλύπτης στα έργα του χρησιμοποιεί το σκιώδες αποτύπωμα μιας φιγούρας, που αντί να χάνεται εξαιτίας της έντασης του φωτός, ζωηρεύει και πρωταγωνιστεί χρησιμοποιώντας το ως φόντο. Στη σύγχρονη εποχή το φως αποδεδειγμένα αποτελεί την αιτία που μπορούμε να αντιλαμβανόμαστε τα πάντα γύρω μας. Το φως, μπορεί να διεγείρει τον αντιληπτικό μας μηχανισμό και να προκαλέσει συγκεκριμένες συναισθηματικές καταστάσεις ή συμπεριφορές στον άνθρωπο ανάλογα με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του, όπως ο τύπος, το χρώμα, το εύρος της έκθεσης, η ένταση και ο κορεσμός.

Στην συνέχεια, χαρακτηριστικό του πολυσχιδούς έργου του Σκλάβου αποτέλεσε το γεγονός ότι κατόρθωσε να συνδυάσει καθοριστικά χαρακτηριστικά της αρχαίας ελληνικής γλυπτικής με σύγχρονες αναζητήσεις για να δώσει έργα που διακρίνονται για την ρωμαλεότητα και την μνημειακότητά τους, την εσωτερική τους δύναμη και την εκφραστική τους αλήθεια. Η Μπεατρίς ντε Αντία θα σημειώσει «η αδυναμία του Σκλάβου για τη φύση επιβεβαιώνει πόσο σημαδεύτηκε από την ελληνική καταγωγή του. Από εκεί προέρχεται ο κλασσικισμός του. Περισσότερο από κάθε άλλο είχε την αίσθηση του ωραίου και της αναλογίας» και ο Τζώρτζ Μπουντέιλ θα γράψει «το έργο του Σκλάβου αποκαθιστά τη σχέση του ελληνικού πολιτισμού με τη λογική ανάλυση της ύλης και σχηματίζει μια γέφυρα ανάμεσα στην παράδοση και το παρόν».

Σύμφωνα με τα χειρόγραφα του ο Σκλάβος συνθέτει μια «καθολική ταύτιση της έννοιας της δημιουργίας με την έννοια της ενέργειας». Ψυχή, φως, ενέργεια: έννοιες που ορίζουν με μια πρωτοφανή ένταση όχι μόνο την πεμπτουσία του έργου του Σκλάβου στον κολοφώνα του (1960-1967), αλλά και τον ίδιο σαν προσωπικότητα.

Το καλλιτεχνικό έργο του γλύπτη αποτελεί προϊόν έμπνευσης. Ταυτοχρόνως, είναι αποτέλεσμα της προσωπικής συμμετοχής και κατάθεσης, καθώς απαιτεί τον μόχθο και αποτυπώνει την ανάγκη του πνευματικού ανθρώπου να δώσει μορφή στη σκέψη του. Επομένως, κάθε έργο τέχνης εμπεριέχει ένα νόημα. Αποτελεί, ουσιαστικώς, μία κατάθεση - δήλωση εκ μέρους του δημιουργού του. Το νόημα του καλλιτεχνήματος είναι εκείνο, το οποίο διαχωρίζει το εικαστικό αντικείμενο από το καθημερινό - χρηστικό αντικείμενο ή τον λογοτεχνικό λόγο από τον μη λογοτεχνικό. Ανεξαρτήτως του βαθμού ανάδειξης της σχέσης μορφής και περιεχομένου, το νόημα είναι πάντοτε παρόν, καθώς είναι αυτό το οποίο, τελικώς, ανάγει την πρακτική δραστηριότητα του τεχνίτη στην πνευματική δημιουργία του καλλιτέχνη.¹

Πολύ πριν το άτομο αναλύσει μέσα στην καθημερινότητά του αισθητικώς οποιαδήποτε προσλαμβανόμενη εντύπωση, αντιλαμβάνεται σχεδόν αυθόρμητα τα πάντα μέσω της μορφής, της δημιουργίας.² Όμως, η αισθητική εμπειρία δεν εξαντλείται στην απλή θέαση ή αντιληψιμότητα της μορφής, αλλά επιθυμεί να την συσχετίσει με ένα περιεχόμενο, ώστε να ολοκληρωθεί. Επομένως, η σχέση μορφής και περιεχομένου είναι πάντοτε άρρηκτη και υπαρκτή, καθώς, ανεξαρτήτως του βαθμού ανάδειξης του νοήματος, το περιεχόμενο αντιπροσωπεύει το «τι» της αναπαράστασης, ενώ η μορφή το «πώς». Το περιεχόμενο είναι το μήνυμα και ο συμβολισμός, ενώ η μορφή το μέσο που οδηγεί τον δέκτη σ’ αυτά. Και αν η μορφή αποτελεί το μέσο που μας συνδέει με τον «έξω» κόσμο, το ίδιο συμβαίνει και κατά τη διαδικασία της αισθητικής προσέγγισης. Η μορφή, εκφράζοντας τη σκέψη του καλλιτέχνη, αναπαριστά το περιεχόμενό της, και καθίσταται το μέσο επικοινωνίας μεταξύ του δημιουργού και του δέκτη. Την ίδια στιγμή, το περιεχόμενο προσδίδει στη μορφή μια πνευματικότητα, η οποία την αποσυνδέει από τη σκοπιμότητα του υλικού κόσμου.

Στο «κύτταρό» της έκφρασης του Σκλάβου, είναι ζωντανή η παράδοση της αέναης αισθητικής έρευνας. Προβάλλουν τεμνόμενα γεωμετρικά σχήματα, κυψελικά βαθουλώματα, υπερκοσμικά πετρώματα που αναδίδουν μυστήριο, έκσταση, επιβλητικότητα στους ρυθμούς, στα χρώματα, στην επιφάνεια, στην αφή τους.

Και στο μεγάλο και σημαντικό έργο του που τιτλοφορείται «Δελφικό Φως», σε πεντελικό κάτασπρο μάρμαρο (1965 – 66), ο καλλιτέχνης έγραψε: «Στους Δελφούς λαμπάδιασε η ψυχή μου./ Τα σκήπτρα κατέχει το φως/. Τα σκήπτρα κατέχει το φως./ Πρέπει να τρέξεις/ γιατί το φως είναι λίγο/ και θα τελειώσει./ Τρέξε τρέξε/ μοιράζουν το φως/ κι είσαι μόνος».

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

¹ Ο Juan Gris λέει: «Δε φτάνει να πάρεις μουσαμάδες, πινέλα και χρώματα για να ζωγραφίσεις. Δεν θα είναι ζωγραφική, αν η ιδέα της ζωγραφικής δεν υπάρχει a priori». Για περισσότερα βλ. Ανδρόνικος, Μανόλης, Ο Πλάτων και η Τέχνη. Οι Πλατωνικές απόψεις για το ωραίο και τις εικαστικές τέχνες, Αθήνα, Νεφέλη 1986, σ. 279. Το στοιχείο της πνευματικής προσέγγισης της τέχνης εξηγεί και τον λόγο, για τον οποίο η αρχιτεκτονική –υπό τον όρο ότι θα υπηρετηθεί με συνέπεια και θα αποτελέσει προϊόν πνευματικού μόχθου–, ενώ αποτελεί σαφώς μια εξυπηρετική τέχνη, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί και ως εφαρμοσμένη, όπως πολλοί ισχυρίζονται.

 

² Το ίδιο συμβαίνει και με τη διαδικασία της αναπνοής. Όπως δεν σκεφτόμαστε όταν αναπνέουμε, έτσι δεν σκεφτόμαστε προκειμένου να αποκαταστήσουμε τη σχέση μας με τα αντικείμενα του χώρου, μέσα στον οποίο βρισκόμαστε.

 

Παπαστάμου, Σ.(2010), Εισαγωγή στην Κοινωνική Ψυχολογία. Αθήνα, εκδ. Πεδίο.

Φιοραβάντες, Β. (2021),  Μελέτη για τον Γεράσιμο Σκλάβο. Αθήνα, εκδ. Δίσιγμα.