ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ – ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ – ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

 

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ – ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ – ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

 

ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ - ΠΡΑΓΜΟΠΟΙΗΣΗ

Ο κεντρικός χαρακτήρας της θεωρητικοποίησης της αλλοτρίωσης και της πραγμοποίησης, πάντοτε με κριτικό, αρνητικό τρόπο, και στον Μαρκούζε  πάντοτε υπό την οπτική της απελευθέρωσης.

Ο Αντόρνο, λόγω του βαθύτατου πεσιμισμού του, παραμένει πάντοτε σε ένα κριτικό επίπεδο προσέγγισης της σύγχρονης κοινωνίας στο γίγνεσθαί της ή και στο μη γίγνεσθαί της, λόγω ακριβώς της κυριαρχίας της αλλοτρίωσης και της πραγμοποίησης ολικά. Έτσι το όλο μοντέλο του παραμένει πάντοτε κριτικό, δηλαδή αδέσμευτο, ανεξάρτητο, αυτόνομο, αλλά χωρίς δυνατότητες ριζικών αλλαγών ούτε καν πιθανότητες. Μόνο η μοντέρνα τέχνη ήταν φορέας ενός κριτικού – επαναστατικού προτάγματος, από την εμφάνισή της και όσο διήρκεσε, και μάλιστα η διαπίστωση – θέση αυτή, ισχύει για όλα τα ρεύματα και τα κινήματα της πρωτοπορίας, παρά τις μορφικές – μορφολογικές τους διαφορές, τεχνοτροπίες κ.α.

Ο Μαρκούζε, αντίθετα, από όταν ξεπέρασε την επίδραση του αντιδραστικού Χάϊντεγκερ, και υπό την επήρεια της γνώσης και της  μελέτης των Χειρογράφων¹ του Μαρξ,  παρέμεινε πάντοτε πιστός στο σχήμα της άρνησης, της κριτικής και της επανάστασης ως ορθολογική κατάληξη – σύλληψη της αναγκαίας και επιβαλλόμενης πράξης. Η ίδια η κριτική εξάλλου κατά τον Μαρκούζε ήταν μια ριζοσπαστική – κριτική – ανατρεπτική πράξη. Η στοχαστικότητα που αναδεικνύει ο Μαρκούζε ως την  κεντρική κατάσταση του πνεύματος, την κινητήρια δύναμή του, δίνει μια άλλη διάσταση στην όλη κριτική του. Την οπλίζει με πολλά δυναμικά ιδεολογικά κριτήρια, ακόμη συγκροτεί προοδευτικά μια ενιαία ριζοσπαστική ιδεολογική δύναμη αλλαγής:  Την ιδέα της Μεγάλης άρνησης.

 

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ – ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ

Α. Στη συνέχεια της διαπίστωσης θεωρητικοποίησης του Μαρξ το 1859 (Πρόλογος²…) για τη σημασία και την αυτόνομη πλέον υπόσταση των υπερδομών, η Κριτική θεωρία αναδεικνύει το θέμα σε κεντρικό, όπως και αυτό των μορφών. Έτσι η Κριτική θεωρία (όπως και ο Γκράμσι και ως ένα βαθμό και στη συνέχειά του) μετατοπίζει το επίκεντρο των θεωρητικοποίησεών της από την Οικονομία  από το τέλος του 19ου αι. μέχρι στις αρχές της δεκαετίας 1930, και υπό την επίδραση των βαθειών δομικών αλλαγών του καπιταλισμού σε μονοπωλιακό, στη συστηματική διερεύνηση των υπερδομών: τέχνη, κουλτούρα, ιδεολογία κ.α. Η κοινωνία είναι πλέον μέσα στη μορφή, για να παραφράσουμε τον  Αντόρνο. Από την άλλη, η επανάσταση ή θα γίνει σε επίπεδο υπερδομών – μορφών ή δεν θα γίνει ποτέ. Από την άποψη  αυτή, η εξέγερση της νεολαίας από το 1966 και μετά είναι μια τέτοια επανάσταση, η οποία όμως δε βρίσκει συνέχεια μετά το 1975. Ο καπιταλισμός άρχισε μια νέα πορεία δομικών αλλαγών με την απαρχή του κύματος της παγκοσμιοποίησης, διαλύοντας κάθε αντίσταση σε επίπεδο υπερδομών αλλά και βάσης. Μια νέα κινητοποίηση αρχίζει, αλλά χάνει το ιδεολογικό κριτικό στοιχείο που είχε πριν. Το κίνημα της Altermondialisation στην ουσία ποτέ δεν αμφισβήτησε ιδεολογικά το σύστημα. Ήταν περισσότερο ένα κίνημα οπιστοφυλακής. Μια νέα κριτική θεωρία σήμερα πρέπει ν’αναδείξει τις βαθειές αντινομίες του συστήματος, να επανεύρει μια νέα ιδεολογική, ανατρεπτική σύλληψη - θεωρητικοποίηση…

Β. Η Κριτική θεωρία, ως βασικά (νεο)-ανθρωπιστική θεωρία είναι δομικά αντι-αλλοτριωτική. Και το αντίστροφο: Ως μια δομικά αντι-αλλοτριωτική είναι και νεο-ανθρωπιστική θεωρία. Και μάλιστα η αλλοτρίωση θεωρούμενη σε όλες τις μορφές της, ιδίως από τον καπιταλισμό και εδώ (αρχές του 19ου αι.), που ο καπιταλισμός αυτονομήθηκε και έγινε σύστημα. Αλλοτρίωση και αποξένωση. Αλλοτρίωση της εργασίας σε όλες τις μορφές της και από τις αρχές του 19ου αι. μέχρι σήμερα. Αποξένωση που προκαλείται στον άνθρωπο στον καπιταλισμό αλλά που υπήρχε και πριν,  φθάνοντας μέχρι τον Όμηρο.

Δεν νοείται νεώτερη ανθρωπιστική-κριτική θεωρία χωρίς μια κεντρική κριτική, βλέπε αρνητική θεώρηση-θεωρητικοποίηση της αλλοτρίωσης, αλλά και της αποξένωσης και της πραγμοποίησης με βάση την υστερομαρξική εκδοχή της κριτικής θεωρητικοποίησής της, αλλά και τη νεολουκατσική και στη συνέχεια τη συνθετική της αρνητικής διαλεκτικής του Αντόρνο. Από την άλλη η παγκοσμιοποίηση επέφερε μια γενικευμένη υποβάθμιση της εργασίας, δημιουργώντας νέες και πιο απάνθρωπες μορφές αλλοτρίωσης. Οπότε το ζητούμενο είναι πως θα λειτουργήσει ανθρωπιστικά, δηλαδή απελευθερωτικά ο κόσμος της εργασίας μέσα σε αυτές τις διαρκώς αρνητικά – υποβιβαστικά διαμορφούμενες συνθήκες.

Μεταπολεμικά με την ανάλυση και στη συνέχεια κυριάρχηση της κοινωνίας της ευημερίας γενικεύτηκε η αλλοτρίωση μη αφήνοντας σφαίρα της κοινωνικής και πολιτισμικής ανέπαφη. Έτσι η ριζοσπαστική νεολαία της εποχής εξεγέρθηκε ενάντια σε κάθε μορφή αλλοτρίωσης και καταπίεσης, προσπαθώντας να συλλάβει έναν νέο απελευθερωμένο κόσμο. Το κίνημα της αμφισβήτησης των πάντων γενικεύθηκε και με τους Χίππις έφθασε ακόμη και σε ακραίες μορφές.

Η αλλοτρίωση σήμερα έχει αλλάξει ριζικά, όπως και ο καπιταλισμός. Όμως την ίδια γενικευμένη άρνηση μπορούμε να προσβλέπουμε σε μια πιθανή, και γιατί όχι και δυνατή, ανασυγκρότηση του ανθρώπου. Και βέβαια δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι το ιδεώδες της αντορνικής καθορισμένης άρνησης ήταν η ολική απελευθέρωση του ανθρώπου και γενικότερα της κοινωνίας.

Ο σύγχρονος άνθρωπος μέσα σε συνθήκες διαρκούς και ανατροφοδοτούμενης παγκόσμιας κρίσης, με βάση το ιστορικό και νεώτερο ανθρωπιστικό πρόταγμα και τις σύγχρονες ιστορικές θεωρητικές επεξεργασίες της Κριτικής θεωρίας, επικαιροποιώντας  τες συνεχώς είναι απόλυτη ανάγκη να ξεπεράσει την όποια αυταπάτη μεταρρύθμισης του συστήματος, και να μπει σε μια διαδικασία  αυτοπροσδιορισμού με στόχο την επανεύρεση της αυτονομίας του της  αστικής επανάστασης, εμπλουτίζοντας και διευρύνοντάς την προς την κατεύθυνση της ολικής απελευθέρωσης από κάθε μορφή αλλοτρίωσης, πραγμοποίησης, κυριάρχησης. Ειδικώτερα  σήμερα επιβάλλεται η συνειδητοποίηση της ανάγκης ξεπεράσματος των νεο-βάρβαρων μορφών αλλοτρίωσης που έχει επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση, έτσι ώστε ο άνθρωπος να δημιουργήσει, απελευθερωμένος πλέον, το βασίλειο της ελευθερίας, κατά την ιστορική μαρξική φράση.

  

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

1.     Εκδ. Δ. Βιβλιοθήκη.

2.     Βλ. Κ. Μαρξ, Πρόλογος του Εισαγωγή στην Κριτική της πολιτικής οικονομίας, Αναγνωστίδης.