ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΗΣ ΤΙΜΗΤΙΚΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ Γ.ΣΚΛΑΒΟ ΣΤΟ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΣΤΙΣ 9/8/2024

 

Β.ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΣΚΛΑΒΟΣ-ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΣ: ΜΙΑ ΣΚΕΨΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ΣΕ ΕΞΟΡΙΑ

 

ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΗΣ ΤΙΜΗΤΙΚΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ Γ.ΣΚΛΑΒΟ ΣΤΟ ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ ΣΤΙΣ 9/8/2024

ΟΡΓΑΝΩΣΗ  Φ.Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ – ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ ΒΙΛΛΑ ΡΟΔΟΠΗ

 

Αρχικά ευχαριστώ τους εισηγητές, την πινακοθήκη-Βίλλα Ροδόπη, τον Παρνασσό, για την συμβουλή και τη συμμετοχή τους στην οργάνωση της σημερινής τιμητικής βραδιάς για τον μεγάλο συμπατριώτη μας γλύπτη της πρωτοπορίας, Γ. Σκλάβο. Ευχαριστώ επίσης τους πολυάριθμους παριστάμενους στη σημερινή σημαντική αυτή εκδήλωση.

Τιμώ και εγώ προσωπικά τον Σκλάβο, για έναν ειδικότερο λόγο. Σε μια δύσκολη στιγμή της πορείας μου, η επαφή και η γνώση του από κάθε περίπτωση συγκλονιστικού έργου κι γενικότερα παραδείγματός του μου έδωσε μια ουσιαστική ερευνητική, θεωρητική και επιστημονική διέξοδο, έτσι ώστε υπάρχει πλέον η εποχή μου πριν και η εποχή μου μετά (1985 και εντεύθεν) το Σκλάβο. Έκτοτε όλες οι έρευνές μου στον χώρο της ιστορίας και της θεωρίας της μοντέρνας τέχνης και της Αισθητικής είναι καθοριστικές από το μοντέλο προσέγγισης του έργου του Σκλάβου, από τον ίδιο τον Σκλάβο, το πνεύμα του, το συγκλονιστικό παράδειγμά του, ακόμη και αυτές που δεν έχουν κάποια άμεση σχέση.

Πρόσφατα, δε με τις εισηγήσεις μου στον Παρνασσό για την κριτική θεωρία, αλλά και την τιμητική εκδήλωση που οργανώσαμε σε αυτόν στις 15-06-24 για τον Σκλάβο, και η οποία ουσιαστικά ήταν ένα  επιστημονικό τραπέζι για τον Σκλάβο και το έργο του, όπως και η σημερινή, η έρευνα απέκτησε άλλη διάσταση. Προέκυψε ακόμη και μία ευτυχώς νέα δραστηριότητα, που στην αρχή ούτε την είχα φανταστεί:  Η παρέμβαση φίλων ποιητών, με αποτέλεσμα μέχρι τώρα να έχουν καταγραφεί 4-5 ποιήματα των Ζαχαράτου, Μανωλάτου, Νικολόπουλου πολύ ενδιαφέροντα και σε κάθε περίπτωση σημαντικά για τον Σκλάβο, και τα οποία εκ των πραγμάτων μας εισάγουν σε μια άλλη κατάσταση έρευνας, η οποία και αυτή με βάση την κοινωνιολογία της τέχνης και της κουλτούρας είναι πολύ σημαντική για την βαθύτερη και πληρέστερη σύλληψη και κατανόηση του όλου παραδείγματος Σκλάβος. Συγχρόνως η θεωρητική ενασχόληση με τον Σκλάβο ενέπνευσε την Σ. Αράβου-Παπαδάτου να δημιουργήσει μια σειρά ζωγραφικών έργων, διευρύνοντας έτσι τον κύκλο των καλλιτεχνικών αναζητήσεών της και ανοίγοντας έτσι ένα νέο κύκλο ενδιαφέρουσας καινοτόμας ζωγραφικής αναζήτησης. Έτσι όχι μόνο διευρύνθηκε το πεδίο της αναγκαίας διεπιστημονικής έρευνας για τον Σκλάβο και το έργο του, αλλά δημιουργήθηκε και ένα νέο πεδίο σκλαβικής έμπνευσης καλλιτεχνικής δραστηριότητας, προσθέτοντας νέες δυνατότητες για την πληρέστερη σύλληψη και κατανόηση του έργου του Σκλάβου, αλλά εμφανίστηκε και μια νέα αυτόνομη, δημιουργική και καινοτόμα καλλιτεχνική πρακτική με τις δικές της σηματοδοτήσεις και συνεπαγωγές.

Επισημαίνω ακόμη με δεδομένο ότι ο Παρνασσός εκτιμά ιδιαίτερα την περίπτωση του Σκλάβου και λόγω της παλαιότερης στενής του σχέσης με τον Μαρίνο Καλλιγά, επιφανή συμπατριώτη μας ιστορικό και κριτικό τέχνης και πρώτο διευθυντή της Πινακοθήκης (ο οποίος έχει γράψει και ένα εξαιρετικό κείμενο για τον Σκλάβο),  αλλά και λόγω του άμεσου και σοβαρού ενδιαφέροντος του συμπατριώτη μας και γνωστό του Καλλιγά, Γ. Γραμματέα του Παρνασσού, Γ. Φωκά, η όλη υπόθεση Σκλάβος αναμένουμε ότι θα έχει συνέχεια.

Αναφέρω ότι μέχρι τώρα ότι μόνο ένα μέρος έχω εκδώσει από την όλη έρευνά μου για τον Σκλάβο από το 1985 μέχρι σήμερα. Ειτε μέσω των blog μας είτε με έντυπη μορφή θα συνεχίσω την  όλη προσπάθειά μου, ώστε το επιστημονικό και το φιλότεχνο κοινό να αποκτήσει την απαραίτητη πρόσβαση σε αυτή, με στόχο τη συνειδητοποίηση ευρύτερα της ιστορικής σημασίας του Σκλάβου και του έργου του.

Ο Σκλάβος στο Παρίσι, υπό την επίδραση και του μεγάλου δασκάλου του Ζαντκίν, αναγνωρισμένου αφηρημένου και γενικότερα μοντέρνου γλύπτη της παρισινής πρωτοπορίας, αλλά και ως ένα βαθμό ήδη συγκροτημένος μοντέρνος αφηρημένος γλύπτης υπό την επήρεια των μεγάλων καλλιτεχνών-δασκάλων του στην ΑΣΚΤ, Παπαλουκά, Μόραλη, Κεφαλληνού, Τόμπρου κ.α., το 1959  αποφασίζει ν’αυτονομηθεί ως αφηρημένος πλέον γλύπτης. Έκτοτε  ο Σκλάβος δημιουργεί ένα ξεχωριστό κεφάλαιο της αφηρημένης γλυπτικής μόνος του, και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από τους άλλους αφηρημένους γλύπτες της εποχής του, καινοτομώντας συνέχεια και δημιουργώντας ασταμάτητα νέες μορφές, όταν η αφαίρεση είχε αρχίσει να υποχωρεί διεθνώς, μετά την Μπιενάλε της  μοντέρνας τέχνης του 1959, που ήταν συγχρόνως και το απώγειο της αφαίρεσης. Ο Σκλάβος συνεχίζοντας την αισθητική έρευνά του, σε επίπεδο πάντα αφαίρεσης, καταλήγει σε νέες μορφές τέχνης, ίσως δε και μη τέχνης, ξεφορτώνοντας έτσι την τέχνη από κάθε ιδεολογική αναφορά.

Στη μορφική-μορφολογική συγκρότηση, μέσα στο πολύπλοκο σύστημα μετασχηματισμών των συνδυασμών των σχημάτων που χρησιμοποιεί ο Σκλάβος, προεξάρχουσα θέση έχει το τρίγωνο σε διάφορους συνδυασμούς του, καθώς και η αντίστοιχη  προβληματική του. Αυτή  παραπέμπει στον Πυθαγόρα, τουλάχιστον από μια ορισμένη άποψη, και στον πυθαγορισμό γενικότερα. Όμως δεν έχει βρεθεί κάποια άμεση ή έστω και έμμεση αναφορά του Σκλάβου στον Πυθαγόρα. Ο  πνευματισμός σε κάθε περίπτωση του Σκλάβου είναι έντονος, ενώ αυτός συνδέεται και με μια γενικότερη πιθανή στάση Επικούρειας-στωϊκής απόχρωσης. Τα θέματα αυτά τα έχουμε διερευνήσει στα κείμενά μας, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα, αλλά είμαστε ακόμη μακριά από  μια συνεκτική ορθολογική κριτική θεωρητικοποίησή τους.

Μέσα στα πλαίσια των γενικότερων ερευνητικών δραστηριοτήτων μας, αναφέρουμε ότι η προσπάθειά μας συστηματικής καταγραφής του έργου του Σκλάβου από την Αρχή μιας εποχής (1959), έργο με το οποίο αποδεσμεύτηκε μοντερνιστικά ο Σκλάβος από την παράδοση της πάντοτε βέβαια ιστορικής Κοιμωμένης του Χαλεπά, απέκτησε μια θετική εξέλιξη, καθόσον το Τελλόγλειο ίδρυμα  μας κοινοποίησε την άδεια του να έχουμε πρόσβαση στα αρχεία του μεγάλου ιστορικού τέχνης, Τ. Σπητέρη, ο οποίος είχε ασχοληθεί επιστημονικά με τον Σκλάβο. Συγχρόνως αναφέρουμε ότι εκτός από τα ψηφιακά μουσεία με έργα του Σκλάβου που έχουμε κάνει μέσω της συνεργάτριάς μας-ερευνήτριας, πρώην φοιτήτριάς μας, κας Θ. Κατσιδώνη, προετοιμαζόμαστε να κάνουμε  και ένα ψηφιακό  αρχείο με βάση τη Smart τεχνολογία με ψηφιακούς μετασχηματισμούς έργων του Σκλάβου. Πρόκειται για μια πρωτοπόρα και καινοτόμα τεχνολογία που θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε προκειμένου να αναπτύξουμε και να διευρύνουμε με σύγχρονους όρους τη δημιουργικότητα με βάση το μοναδικό έργο του Σκλάβου. Σε συνδυασμό με το προχώρημα των ερευνών της υποψήφιας διδάκτορα με θέμα τον Σκλάβο και το έργο του, της πρώην φοιτήτριάς μας, Μ. Σφακιανού και την ψηφιακή καταγραφή, του έργου του Σκλάβου που έχει κάνει μέχρι τώρα και που συνεχίζει να συμπληρώνει, για τον Σκλάβο, καθώς και την ερευνητική ενασχόληση αρκετών φίλων ερευνητών και καλλιτεχνών με τη ζωή και το έργο του Σκλάβου, τον κεφαλλονίτικο και επτανησιακό μοντερνισμό, που εξέχουσα προσωπικότητά του ήταν ο Σκλάβος,  με βάση και το κείμενο – αναφορά του κεφαλονίτη της διασποράς – φίλου ποιητή, Α. Παγουλάτου για τον επτανησιακό μοντερνισμό, θα είμαστε σε θέση να οργανώσουμε, πάντα με επιθυμητή την πρωτοβουλία του Παρνασσού και ειδικότερα του Ελεύθερου Πανεπιστημίου  του, του οποίου ο Διευθυντής είναι ο εξέχων φίλος, κριτικός τέχνης, κοινωνιολόγος και ποιητής Φ. Νικολόπουλος, ένα συνέδριο στην Αθήνα ή καλύτερα στην Κεφαλονιά, με θέμα, «Ο Σκλάβος, η Κεφαλονιά, τα Επτάνησα, ο Μοντερνισμός». Έτσι μέσα στο γενικότερο πλαίσιο του κεφαλονίτικου ριζοσπαστικού κινήματος θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα την ιδιομορφία και το μεγάλο κριτικό τέχνης, διεθνούς μάλιστα εμβέλειας, Κρ. Ζερβό. Ο Στέρης, ο Σκλάβος, ο Βαλσαμάκης, αλλά ως ένα βαθμό και ο Μπονάνος, με προεξάρχοντα πάντα  τον Ζερβό συγκροτούν ένα ρεύμα κεφαλονίτικης μοντέρνας τέχνης και σκέψης μόνοι τους, όπως έχουμε δείξει και με την εισήγηση – δημοσίευσή μας στο Ε’ Πανιόνιο συνέδριο, με θέμα, «Ο Σκλάβος, τα Επτάνησα, ο μοντερνισμός». (Βλ. πρακτικά του συνεδρίου και το βιβλίο μας, Σκλάβος εκδ. Δίσιγμα). Αν προσθέσουμε και τον Στάμο από την Λευκάδα, τον Απέργη από την Κέρκυρα, τον Κεφαλληνό από την Κεφαλονιά αλλά και τους πρωτο - μοντέρνους Δοξαρά από την Ζάκυνθο, ‘Αβλιχο, Ξυδιά από την Κεφαλονιά και αρκετούς άλλους  καλλιτέχνες της πρωτοπορείας φαίνεται η σπουδαιότητα και η εμβέλεια του όλου κεφαλονίτικου και γενικότερα επτανησιακού μοντέρνου κινήματος. Μέσα σε αυτή τη γενικότερη κίνηση προς την ουμανιστική ανάπλαση και πολιτισμική αναβάθμιση, ο Σκλάβος προσέλαβε τη δική του ξεχωριστή διάσταση, έτσι ώστε από το 1959 και μετά να συγκροτεί μόνος του την πεμπτουσία, τον ορισμό της αφηρημένης γλυπτικής διεθνώς. Βέβαια πάντοτε δίνουμε έμφαση το πρωτοπόρο χαρακτήρα της όλης προσπάθειας του Σκλάβου, με την οξεία κριτική συνείδησή του, σε τέτοιο βαθμό που μπορούμε να πούμε ότι ο Σκλάβος ζούσε διαρκώς, μόνιμα σε εξορία, για να  παραφράσουμε τον J. - M. Devade, μεγάλο σύγχρονο του μοντέρνο και πρωτοπόρο γάλλο καλλιτέχνη, που λίγο μετά αυτοκτόνησε. Ο Σκλάβος ήταν σε ρήξη με την κυρίαρχη αλλοτρίωση, με τη διαδιδόμενη καταστροφική αποξένωση από τον αναδυόμενο και σε λίγο κυρίαρχο ύστερο καπιταλισμό. Η κοινωνία της τεχνητής ευμάρειας του ήταν εντελώς ξένη. Ο κόσμος του ήταν ο κόσμος της πρωτοπόρας και αφηρημένης τέχνης, της μόνιμης πνευματικής αναζήτησης, της διαρκούς πολιτισμικής αναβάθμισης.

Μέχρι τώρα το ελληνικό κράτος όχι μόνον δεν έχει κάνει τίποτα για τη μελέτη και ανάδειξη του έργου του Σκλάβου, αλλά φρόντισε να εξαφανίσει το ιστορικό έργο του η Περαστική, που είχε τοποθετηθεί στην είσοδο της Πινακοθήκης. Καθήκον μας μέσα από την εγκατάσταση και προβολή των έργων του σε κάθε πλατεία και τρίστατο του Αργοστολιού, να μετατρέψουμε το Αργοστόλι και την Κεφαλονιά γενικότερα σε νησί-Σκλάβος, μια παγκόσμια αναφορά. Ένα ανοιχτό μουσείο  με τα σημαντικότερα και τα μεγαλύτερα έργα του, για τα οποία θα διοργανώνονται διαρκώς Καλοκαιρινά σχολεία από όλα τα Παν/μια του κόσμου. Επισημαίνουμε ακόμη ότι ο Σκλάβος, ενώ όταν γλύπτης του ατελιέ, έκανε και πολλά έργα σε δημόσιους χώρους σε πολλές χώρες του κόσμου, με προεξάρχων βέβαια το επιβλητικό Δελφικό Φως. Ήταν δηλαδή και γλύπτης του δημόσιου χώρου, με την έννοια του Χάμπερμας. Έτσι πολλά από τα μεγάλα έργα του θα φανούν και θα αναδειχθούν καλύτερα σε πλατείες  κ.τ.λ., χωρίς αναγκαστικά να θεωρείται ότι υπάρχει κάποια υπέρμετρη  μνημειακότητα στο έργο του Σκλάβου, που ούτως ή άλλως ως μοντέρνο και πρωτοπόρο ήταν δομικά αντιμνημειακό. Ούτε εξάλλου είχε ανάγκη την όποια μνημειακότητα, στην οποία αντιβαίνει αφετηριακά από την ίδια του τη σύλληψη, και βέβαια την όλη συγκρότησή της.

Εξάλλου ο Σκλάβος είναι ένας μοντέρνος και αφηρημένος γλύπτης που είχε κάνει πολλά ψηλά έργα, και τα οποία μεν λόγω ακριβώς του ύψους τους είναι ιδανικά για να τοποθετηθούν σε πλατείες κ.τ.λ., μετά βέβαια πάντοτε από μια σχετική μελέτη των διαστάσεων, των αποστάσεων, των γωνιών κ.τ.λ. Έτσι ο εξ ορισμού μοντέρνος δημόσιος χώρος θα αναβαθμιστεί αισθητικά, σύμφωνα και με κάποιες επιταγές – ακόμη και κατακτήσεις της ιστορικής πλέον αφηρημένης γλυπτικής και του Σκλάβου ειδικότερα.

Σας ευχαριστώ  πολύ. Ευχαριστώ ιδιαίτερα τον αγαπητό φίλο καλλιτέχνη, άριστο γνώση της ιστορίας της τέχνης και ιδρυτή της Πινακοθήκης- Βίλλα Ροδόπη, Κ. Ευαγγελάτο, για την όλη συγκινητική προσπάθειά του.

Σε κάθε περίπτωση  η έρευνα Σκλάβος-Κριτική θεωρία, Κριτική θεωρία – Σκλάβος αποκτά πλέον μια νέα διάσταση.

 

 

 

ΥΣΤ.

1. Η έρευνα μέχρι τώρα για την πολιτισμική ιστορία της Κεφαλονιάς έχει αναδείξει και μια άλλη διάσταση, η οποία πρέπει να διερευνηθεί ειδικότερα και μάλιστα σήμερα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, που είναι συνώνυμη με την πολιτισμική πολτοποίηση. Η  διανόηση που προέρχεται από τη Λειβαθώ έχει κάποιο καθαρά πνευματικό χαρακτήρα, μια αποφασιστικότητα, έναν χαρακτήρα determiné, καθορισμένο, που συνιστά ένα δυναμικό πάντοτε κατάλοιπο, με την έννοια του Λεφέβρ, του ιστορικού κοινωνικού κινήματος των ακτημόνων (κολλήγων) της περιοχής (βλ. την εξέγερση της Σκάλας). Εξέχουσα περίπτωση αυτής και ολικά καθορισμένης πνευματικής – ουμανιστικής στάσης ήταν ο Σκλάβος.

2. Ένα θέμα ιδιαίτερης σημασίας, όπως επισήμανε και παραβρισκόμενη στην εκδήλωση, είναι και η διερεύνηση της διαμόρφωσης του  Σκλάβου από την πλευρά της μητέρας του, το γένος Τρωϊάνου, λαμβάνοντας υπόψη και τη μεγάλη μεσόφωνο Τατιάνα Τρωϊάννου, με εξέχουσες ερμηνείας του Σένμπεργκ και της ατομικής μουσικής γενικότερα με ένα μάλιστα μοναδικό υποβλητικό πνεύμα. Μια παρόμοια υποβλητικότητα βρίσκουμε εξάλλου και σε κάποια από τα πολύ σημαντικά έργα του  Σκλάβου, όπως Η φίλη που δεν έμενε, με τη γνωστή παρατακτική σύνθεση τριγώνων, με επίφαση το τρίγωνο στην κορυφή με την αιχμή προς τα πάνω. Η παράταξη μοντέρνων ατονικών μορφών του Σένμπεργκ, γεωμετρικών, και ειδικά των τριγώνων του Σκλάβου είναι βασικά στοιχεία του μοντερνισμού, με προεξάρχουσα την υποβλητικότητα, ερμηνευμένη υποδειγματικά από τον Τρωϊάνου, αποδομένη σύμφωνα με τις αρχές της ύστερης κριτικής-ριζοσπαστικής  γεωμετρικής αφαίρεσης από τον Σκλάβο. Η σύμπτωση αυτή μπορεί να υποδηλώνει και μια βαθύτερη κοινή πολιτισμική προέλευση-επίδραση, ή και μια κοινή ψυχοπνευματική και ψυχοδιανοητική δομή και θεώρηση, όπως θα έλεγε και ο Γκολντμάν. Σε κάθε περίπτωση δεν είναι ευρύτερα γνωστά περισσότερα στοιχεία από την πνευματική βιογραφία της πλευράς της μητέρας του που θα μπορούσε να βοηθήσει στην τεκμηρίωση μιας τέτοιας καθόλου σοβαρής και σημαντικής δομής (όπως θα έλεγε ο Γκολντμάν) και γενικότερα οντότητας, και η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε γενικότερα και τα  πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα για την όλη  ψυχοδιανοητική και ψυχοπνευματική συγκρότηση του όλου Σκλάβος – μοναδικός πρωτοπόρος μοντέρνος και αφηρημένος γλύπτης.

Παρακολούθησα ένα κονσέρτο  για βιολιά και βιόλες του Σένμπεργκ στο θέατρο του Σατλέ στο Παρίσι μετά την υποστήριξη του διδακτορικού μου, με τη μοναδική ερμηνεία της Τ. Τρωϊάνου. Ήταν μια συγκλονιστική, μοναδική ερμηνεία/ εκτέλεση, και για εμένα μια μοναδική εμπειρία, μια μυσταγωγία με το έργο του Σένμπεργκ, με τον πνευματισμό του, που οδηγούσε στην τραγική συνειδητοποίηση της μίζερής μας ύπαρξης μέσα στον ύστερο καπιταλισμό. Δυστυχώς λίγο μετά έφυγε η Τρωϊανου σε ηλικία μόλις 56 χρονών στη Ν. Υόρκη, όπου ζούσε από καρδιακό επεισόδιο.

3. Εκτός από το Σκλάβο, πιο πριν τον Στέρη και τον Στάμο, στον κύκλο του Ζερβού  ήταν ακόμη και οι Κοντόπουλος, Τόμπρος, Καλλιγίαννης, Χατζηκυριάκος - Γκίκας, Τάκις, Καλαμάρας. Αυτοί αποτελούσαν  την ελληνική ομάδα μοντέρνων καλλιτεχνών που με κάποιο τρόπο πρέπει να προβληθούν ως ομάδα Ζερβού. Είχαν μερικά κοινά χαρακτηριστικά, παρά τις μορφολογικές διαφορές τους, αλλά όλοι ήταν πρωτοπόροι και προσδιορισμένοι καθορισμένα αρνητικά απέναντι στο σύστημα, τουλάχιστον αφετηριακά.

Και ως προσωρινό συμπέρασμα: ο Σκλάβος μέσα στην πολυπλοκότητα και την πολυσημία της όλης αφηρημένης μορφικής επεξεργασίας του, των προχωρημένων πολλαπλών αισθητικών επεξεργασιών- κατακτήσεων του, της ολικά καθορισμένης αισθητικής άρνησης του είναι και παραμένει ένα μεγάλο, ένα τεράστιο ερμηνευτικό πρόβλημα. Η έρευνα για τον Σκλάβο συνεχίζεται.