Εισήγηση της Σοφίας Ελένης Αθανασάτου

 

Σοφία Ελένη Αθανασάτου

Συγκεντρωθήκαμε σήμερα εδώ για να αποδώσουμε τιμή σε έναν μεγάλο Κεφαλονίτη  καλλιτέχνη, το Γεράσιμο Σκλάβο.

 Είναι μεγάλη μου χαρά και τιμή να συμμετέχω σε αυτή την εκδήλωση, με θέμα "Κεφαλονίτικος και Διεθνής Μοντερνισμός," που οργανώθηκε από το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός.

 Η εκδήλωση αυτή αποτελεί συνέχεια της πρόσφατης που πραγματοποιήθηκε στην κεντρική αίθουσα του Παρνασσού, στις 15 Ιουνίου, με θέμα "Γεράσιμος Σκλάβος: Το Πρωτοποριακό Έργο και η Αισθητική του."

Θα ήθελα να σταθώ πρώτα από όλα στο ιδιαίτερα σημαντικό γεγονός: για πρώτη φορά, ο Φ.Σ. Παρνασσός, το αρχαιότερο πολιτιστικό σωματείο της Ελλάδας, δηλώνει την παρουσία του στο νησί μας, επεκτείνοντας τη δράση του πέρα από τα γεωγραφικά σύνορα της Αθήνας. Ιδρύθηκε τις 24 Ἰουνίου 1865 «γιὰ τὴν κοινὴ πρόοδο καὶ ὠφέλεια τοῦ λαοῦ»  το σωματείο αυτό έχει 159 χρόνια συνεχούς λειτουργίας, με τεράστια προσφορά στην πολιτιστική, κοινωνική και πνευματική ιστορία επιχειρώντας σε σταθερή βάση ουσιαστική αναβάθμιση της συνείδησης και της αισθητικής της χώρας μας .

Ο Φ.Σ. Παρνασσός υπήρξε επί της ουσίας η πρώτη Ακαδημία Γραμμάτων και Τεχνών της Ελλάδας, έως την ίδρυση της Ακαδημίας Αθηνών το 1926.

Σήμερα, όπως και στο παρελθόν, ο Φ.Σ. Παρνασσός τιμά και αναδεικνύει, αυτή τη φορά, στον τόπο καταγωγής του, την καλλιτεχνική προσωπικότητα και το έργο του Γεράσιμου Σκλάβου, το οποίο έχει αποκτήσει παγκόσμια και διαχρονική εμβέλεια.

Να ευχαριστήσουμε το ΔΣ,  τον Πρόεδρο, το συμπατριώτη μας Γενικό Γραμματέα κ. Γεράσιμο Φωκά και τον Δρ Φίλιππο Νικολόπουλο, Γραμματέα της Κοσμητείας και Επιστημονικό Διευθυντή του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Φ.Σ. ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ.

Θερμά ευχαριστώ τον καθηγητή κύριο Φιοραβάντε για την πρόσκληση να συμμετάσχω, παρότι δεν είμαι ειδικός στις εικαστικές τέχνες και, πολύ περισσότερο, στην ξεχωριστή περίπτωση του Σκλάβου-οπότε ζητώ από όλους την ανοχή σας σε τυχόν παραλήψεις μου ή κα την ερασιτεχνική προσέγγιση μου στο θέμα.

Ιδιαίτερα, ευχαριστώ τον κ. Φιοραβάντε για τον χρόνο και την καλή του διάθεση να μοιράζεται με ενθουσιασμό τις γνώσεις του για την τέχνη, και κυρίως για τις μελέτες του για τον Γεράσιμο Σκλάβο, στο έργο του οποίου έχει αφιερωθεί.

Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον αγαπητό κύριο Κώστα Ευαγγελάτο για τη φιλοξενία στον υπέροχο χώρο της Βίλλας Ροδόπης, καθώς και για τις πλούσιες καλλιτεχνικές δράσεις που με συνέπεια πραγματοποιεί όλα αυτά τα χρόνια στο νησί μας.

Να ευχαριστήσω και την αγαπητή φίλη κυρία Θεώνη Γερασιμάτου για τις βιογραφικές πληροφορίες που έχει περιλάβει στο βιβλίο της  «Σπουδή στην Ιστορία της Κεφαλονιάς» καθώς και για τις μαρτυρίες κοντοχωριανών και του πατέρα της που μου μετέφερε για τον Γεράσιμο Σκλάβο και να τη συγχαρώ  και από αυτό το βήμα για το πόνημά της.

  

Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με μερικά βιογραφικά στοιχεία του.

«Εις τα Σκλαβάτα της Κεφαλληνίας εγεννήθη την 10η Σεπτεμβρίου 1927 ο γρανιτοφάγος πρωτοπόρος γλύπτης Γεράσιμος Σκλάβος»

(απόσπασμα από τα λόγια του Μιχαήλ Τόμπρου στη συνεδρία της 20ης Μαρτίου 1969 της Ακαδημίας Αθηνών).

Πατέρας του ήταν ο αγρότης Σταύρος Σκλάβος και μητέρα του η Τατιάνα Τρωιάνου. Είχε οκτώ αδέλφια: τον Ξενοφώντα, τον Νικόλαο, τη Μαριακάτε (Μαρία), την Εληαγλαία (Ελλή), τον Παύλο και την Ευγενία (Ζένια). Ο Γεράσιμος ήταν ο τέταρτος της οικογένειας. Καθώς μεγάλωνε, άρχισε να ξεδιπλώνει το έμφυτο ταλέντο του, πλάθοντας μορφές από άμμο στην Άβυθο και τον Αη Χέλη, και δημιουργώντας εφήμερα γλυπτά από χιόνι κατά τη στρατιωτικής του θητεία.

Ήταν μια δύσκολη περίοδος: πόλεμος, κατοχή, εμφύλιος, καταστροφικοί σεισμοί και έντονες κοινωνικές ανακατατάξεις. Αυτές τις μέρες συμπληρώνονται 71 χρόνια από τους σεισμούς του 1953, οι οποίοι βίαια αναδιαμόρφωσαν τις συνθήκες της μεταπολεμικής εποχής. Η προσεισμική γενιά, η γενιά των γονιών μου, που πάλεψε και παρέμεινε όρθια, αποτελεί παράδειγμα αντοχής και δημιουργικότητας. Ο Σκλάβος, φύσει ευαίσθητος και εσωστρεφής, όπως ο ίδιος είχε δηλώσει: «Λίγοι άνθρωποι με έχουν καταλάβει, είμαι ευαίσθητος», βίωσε έντονα όλες αυτές τις σκληρές δοκιμασίες. Προφανώς, τα γεγονότα αυτά χαράχτηκαν πολύ βαθιά στην ψυχή του και βρήκε διέξοδο στην τέχνη.

Ο πατέρας του αρχικά τον προόριζε για ναυτικό, αλλά ο ίδιος ονειρευόταν να γίνει πιλότος. Το 1948, ωστόσο, η Σχολή Ικάρων τον απέρριψε λόγω ενός οφθαλμολογικού προβλήματος. Αντί να εγκαταλείψει τα όνειρά του, αποφάσισε να στραφεί στη γλυπτική και το 1949 πέρασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα.

Η επιλογή των υλικών που μεταχειρίστηκε δεν μπορεί να ήταν τυχαία. Ο Σκλάβος κατατάσσεται στην ιστορία της γλυπτικής ως ένας από τους ελάχιστους, αν όχι ο μοναδικός καλλιτέχνης, που μπόρεσε να εργαστεί με τα πιο σκληρά υλικά (μάρμαρο, γρανίτη, χαλαζίτη, πορφυρίτη κα) και να τα τιθασεύσει σε εξαιρετικές μορφές, κονιορτοποιώντας το εσωτερικό τους, εφευρίσκοντας την τηλεγλυπτική, και με το καμινέτο του να λιώνει την πιο σκληρή ύλη. Ήταν ένας τρόπος να αντιπαλέψει όλες αυτές τις κοσμογονικές δυνάμεις γύρω του να τους επιβληθεί και να επανασυνθέσει τον κόσμο γύρω του.

Ίσως σε αυτό το πλαίσιο να μπορούμε να κατανοήσουμε τα λόγια του:

 «Όλα γύρω μου είναι ασύνθετα κομμάτια».

Ο Γεράσιμος Σκλάβος, μέσα από αυτές τις αντίξοες συνθήκες, κατάφερε να διακριθεί δημιουργώντας και συνθέτοντας με την αφαιρετικότητά του πρωτοποριακά και εμβληματικά έργα με διαχρονική καλλιτεχνική αξία σε παγκόσμιο επίπεδο και να μετατρέψει την ύλη σε πνεύμα.

Ο μοντερνισμός είναι ένα καλλιτεχνικό κίνημα που επιδιώκει να εκφράσει την ανθρώπινη εμπειρία μέσω της απομάκρυνσης από τις παραδοσιακές μορφές και την αναζήτηση νέων τρόπων έκφρασης. Ο Σκλάβος, μέσα από τη χρήση αφηρημένων μορφών και τη σύνθεση διαφορετικών καλλιτεχνικών ρευμάτων, δημιούργησε έργα με ένταση και αντίθεση, ανάμεσα στον αρχαίο ελληνικό λόγο και τις σύγχρονες καλλιτεχνικές τάσεις.

Αυτή η σύνθεση αντικατοπτρίζει τον διαρκή διάλογο που ο καλλιτέχνης επιχείρησε να αναπτύξει ανάμεσα στην παράδοση και τον μοντερνισμό, την αρχαιότητα και τον Διαφωτισμό.

Ο κύριος Φιοραβάντες έχει αφιερώσει και αναλύει στο βιβλίο του μια ολόκληρη ενότητα για το  Σκλάβο, τα Επτάνησα, και το Μοντερνισμό. Η Κεφαλονιά και τα Επτάνησα γενικότερα υπήρξαν ανέκαθεν ένας πολιτιστικός φάρος για την Ελλάδα. Από τη στιγμή που η Δυτική Ευρώπη άρχισε να ανακαλύπτει ξανά την κλασική αρχαιότητα, τα Επτάνησα έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη διάδοση του μοντερνισμού και των νέων ιδεών στην ελληνική επικράτεια. Ο Σκλάβος, ως γνήσιο τέκνο αυτού του χώρου, ενσωμάτωσε τις αρχές του Διαφωτισμού και του μοντερνισμού στο έργο του, ενώ ταυτόχρονα διατήρησε ζωντανή την αισθητική παράδοση της περιοχής του.

Σήμερα, αναγνωρίζουμε τον Σκλάβο ως έναν καλλιτέχνη που κατάφερε να γεφυρώσει την παράδοση με τον μοντερνισμό, την αρχαιότητα με το παρόν, και να δημιουργήσει ένα έργο διαχρονικό, που συνεχίζει να εμπνέει και να προκαλεί τον στοχασμό. Μέσα από την τέχνη του, μπορούμε να κατανοήσουμε βαθύτερα τη σύνδεση της Κεφαλονιάς και των Επτανήσων με την ευρύτερη ελληνική και ευρωπαϊκή καλλιτεχνική παράδοση, καθώς και τη συμβολή τους στην ανάπτυξη του μοντερνισμού στην Ελλάδα

Ο Μαρίνος Καλλιγάς ανέφερε στον κατάλογο της έκθεσης της Γκαλερί Ζουμπουλάκη ότι “ο Σκλάβος ήταν ένας σύγχρονος ευρωπαίος καλλιτέχνης αλλά μαζί – κι αυτό είναι το σημαντικό- Έλληνας καλλιτέχνης όχι μόνο από καταγωγή αλλά και στην καλλιτεχνική του έκφραση».

Τα λόγια του ίδιου του Γεράσιμου Σκλάβου όπου αυτοπροσδιορίζεται:

«Είμαι Ελληνας και αισθάνομαι δεμένος με την πατρίδα μου.

Εδώ συνειδητοποίησα για πρώτη φορά την επιτακτική ανάγκη να γίνω γλύπτης, χωρίς να ξέρω τότε ακόμη, τι θα πει τέχνη.»

Στην τελευταία εκδήλωση στην Αθήνα τον Ιούνιο, ο κύριος Γεωργίος Σκλαβούνος έκανε μια πολύ στοχευμένη παρέμβαση για την ελληνικότητα των έργων του Σκλάβου.

Ένα κομβικό στοιχείο της ομιλίας του ήταν ο προσδιορισμός του Επτανήσιου-Κεφαλονίτη δίπλα στο όνομα του Σκλάβου, και η σύνδεσή του με δύο άλλες λαμπρές προσωπικότητες της Επτανήσου: τον Ιωάννη Καποδίστρια και τον Άγγελο Σικελιανό. Περιληπτικά συσχέτισε αυτές οι τρεις προσωπικότητες με τους Δελφούς, τα Δελφικά ιδεώδη και το φως το οποίο ήταν η καίρια αναζήτηση του Σκλάβου και ο τίτλος από το ίσως πιο αξιομνημόνευτο έργο του «Δελφικό Φως», ο μεγαλύτερο οίστρος του, ένα γλυπτό αριστούργημα και κυριολεκτικά μπροστά στα μάτια όποιου το θωρεί μια μαρμάρινη φλόγα!

Τα σκήπτρα κατέχει το φως, το φως αναδεικνύει την αρμονία, διαλύει το σκότος και φέρνει να φανούν στην αλήθεια όλα. Το φως λοιπόν είναι το ζητούμενο.

Όπως έγραψε ο Σκλάβος για την τελευταία ενόραση: «Κι αν μείνει μες στο σκοτάδι, γράψε με τα μάτια της ψυχής».

Ερχόμενη με το αυτοκίνητο στο Αργοστόλι από τα ανατολικά του νησιού απόψε, η σκέψη μου και η ματιά μου σταμάτησαν στο φως που έλουζε τον κάμπο και τις ακρογιαλιές της Λειβαθούς με μια εκτυφλωτική λάμψη, σαν να είχε πιάσει φωτιά το δειλινό.

Θέλω να πιστεύω ότι τα μάτια του Σκλάβου είχαν αντικρίσει πολλές φορές αυτό το μοναδικό φως, που το αποτύπωσε για πάντα στην ψυχή του και το μετέφερε στα έργα του…

 

Σας ευχαριστώ πολύ

 

Υ.Γ. Μουσείο Γεράσιμου Σκλάβου

Ο μεγάλος Έλληνας μουσικοσυνθέτης  Μίκης Θεοδωράκης είχε αναφέρει σε μια συνέντευξη που παραχώρησε τις 27 Νοεμβρίου το 2018 στο συμπατριώτη μας Κώστα Λασκαράτο:

«Πιστεύω ότι δεν υπάρχει τίποτα ανώτερο για μια χώρα από τη δημιουργία ενός σύγχρονου πολιτισμού.

Στο κάτω κάτω , οι ξένοι φρόντισαν πριν από εμάς να μελετήσουν και να αναδείξουν την πολιτιστική (και άλλη) κληρονομιά των προγόνων μας.

Ο σύγχρονος πολιτισμός αποδεικνύει ότι ο λαός που τον δημιουργεί είναι ζωντανός και στην περίπτωση μας αντάξιος με το μεγαλειώδες παρελθόν του.»

Ο Γεράσιμος Σκλάβος συνέβαλε καθοριστικά όχι μόνο στη δημιουργία ενός νέου πολιτισμού μέσω της πρωτοποριακής του προσέγγισης και του μοντερνισμού που διακρίνει τα έργα του, αλλά και στην προώθηση της γλυπτικής σε νέες μορφές και τεχνολογικούς  ορίζοντες. Επιπλέον, κατάφερε να συνδέσει το έργο του με τη διεθνή προβολή, παρουσιάζοντας τη δημιουργική του δύναμη στην Ευρώπη, τον Καναδά και την Αμερική.

Είναι εξαιρετικά σημαντικό να υλοποιηθεί άμεσα το Μουσείο με έργα του Γεράσιμου Σκλάβου, όπως έχει εξαγγελθεί. Η ανάδειξη του έργου του δεν είναι μόνο μια αναγνώριση της σημαντικής καλλιτεχνικής του συνεισφοράς, αλλά και μια σπουδαία ευκαιρία για την Κεφαλονιά να προβάλει τον σύγχρονο πολιτισμό της και να συνδεθεί με την παγκόσμια καλλιτεχνική κοινότητα. Ένα τέτοιο μουσείο θα αποτελέσει ένα σημαντικό πολιτιστικό σημείο αναφοράς για το νησί και θα ενισχύσει τον ρόλο της Κεφαλονιάς ως κοιτίδας σύγχρονης τέχνης και πολιτισμού.

 

Αναφορές:

Μελέτη για τον Γεράσιμο Σκλάβο, Φιοραβάντες Βασίλης, Εκδόσεις Δίσιγμα 2020

Σπουδή στην Ιστορία της Κεφαλονιάς, Η παρακαταθήκη του πολιτισμού μας – «πολλῷ κάρρονες» Θεώνη Γερασιμάτου, Εκδόσεις Παπαζήση, 2023

«Η Σημασία της Ελληνικότητας  του Γεράσιμου  Σκλάβου»  ομιλία Γεωργίου Σκλαβούνου Φ.Σ.Παρνασσός, 15 Ιουνίου 2024

Ένας Έλλην γλύπτης, ο Γεράσιμος Σκλάβος υπό Μιχ. Τάμπρου, Πρακτικά Συνεδρίας της 20ης Μαρτίου 1969 της Ακαδημίας Αθηνών

Πολιτισμός και Εξωστρέφεια, Κώστας Λασκαράτος, Εκδόσεις Σιδέρη, 2021