Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

ΑΡΙΣΤΕΡΗ ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ

κύκλος πολιτικών εκδηλώσεων, 15/12/2017

Ανιχνεύοντας την επικαιρότητα του κόκκινου Οκτώβρη

Η ΡΩΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ

Εισήγηση : Ελένη Πορτάλιου

Η Ρώσικη Επανάσταση, στην επέτειο των 100 χρόνων, κινητοποιεί με την άσβεστη φλόγα της εκατομμύρια ανθρώπους σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Όσοι την επικαλούνται ως οδηγό σήμερα δεν λογαριάζουν πάντα ότι η συντριβή της και όσα ακολούθησαν δεν επιδέχονται εύκολες ερμηνείες. Όπως γράφει ο ποιητής Μιχάλης Κατσαρός στο «Κατά Σαδδουκαίων» (1953) : «Τα φριχτά ερωτήματα παραμένουν επίμονα, μαύρα, υγρά, ακατανόητα… Πως θα ξαναβαφτίσουμε τις πυρκαγιές ελευθερία, ισότητα, Σοβιέτ, εξουσία;»¹. Τι μένει, λοιπόν, απ’ αυτή την κληρονομιά, από το έπος των λαϊκών τάξεων της απολυταρχικής Ρωσίας και των ηγετών τους, που να μπορεί να διαυγάσει σήμερα το σκοτεινό και δυσοίωνο μέλλον της ανθρωπότητας ; Πρώτα απ’ όλα αυτό το ίδιο το συμβάν. Η Επανάσταση συνέβη και ήταν νικηφόρα. Οι εργάτες, οι φτωχοί αγρότες, οι στρατιώτες και οι ναύτες, όλος ο εργαζόμενος λαός ήταν οι δημιουργοί της. Ο Λένιν, η λαμπρότερη πολιτικά μορφή ανάμεσα στους ηγέτες της Επανάστασης, συνόψιζε ως εξής την επιτυχία της.

«Για να στεφθεί η εξέγερση μ’ επιτυχία, πρέπει να στηρίζεται όχι σε κάποια συνομωσία, όχι σ’ ένα κόμμα, αλλά στην πρωτοπόρα τάξη. Αυτό είναι το πρώτο και κύριο. Η εξέγερση πρέπει να ξεδιπλωθεί ως επαναστατική έξαρση του λαού. Αυτό είναι το δεύτερο. Η εξέγερση πρέπει να στηριχτεί σε μια καμπή της ιστορίας της επανάστασης που ξεδιπλώνεται τη στιγμή ακριβώς που η ενεργητικότητα των λαϊκών μαζών θα φτάνει στο απόγειό της και οι αμφιταλαντεύσεις στις τάξεις του εχθρού  στο δικό τους απόγειο, όπως κι εκείνες που συναντάμε στους αδύναμους φίλους της επανάστασης, τους δίβουλους και αναποφάσιστους. Αυτό είναι το τρίτο. Θέτοντας με αυτό τον τρόπο τις τρεις προϋποθέσεις της εξέγερσης, ο μαρξισμός διαφέρει από τον μπλανκισμό».² 

Η ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ

Η Ρώσικη Επανάσταση ξέσπασε το 1917 αλλά διένυσε μερικές δεκαετίες προϊστορίας μέχρι να συγκλίνουν οι βασικοί όροι που την έκαναν εφικτή. Δηλαδή η γενικευμένη δυσαρέσκεια που εκφράστηκε ως ταξικό μίσος των λαϊκών τάξεων προς το τσαρικό καθεστώς, η πολιτική τους συγκρότηση με τη δημιουργία των Σοβιέτ του Λαού και ταυτόχρονα η εξασθένηση του καθεστώτος λόγω πολέμου.

Το πρώτο μισό του 19^ου αι. η Ρωσία είχε μείνει έξω από τις αστικές επαναστάσεις της Δύσης. Η κατάργηση της δουλοπαροικίας και το άνοιγμα του δρόμου για την καπιταλιστική ανάπτυξη έγιναν στις αρχές της δεκαετίας του 1860 αλλά η αστική τάξη δεν μετείχε στην εξουσία  που συγκεντρωνόταν στην τσαρική αυλή, την αριστοκρατία και τους μεγάλους γαιοκτήμονες. Οι απελπιστικές συνθήκες ζωής της πολυάριθμης τάξης των αγροτών, η ανυπαρξία οποιουδήποτε φιλελεύθερου κινήματος, η σκληρή καταστολή και οι επαναστατικές παραδόσεις του 1848 αποτελούν το έδαφος ανάπτυξης του κινήματος των ναρόντνικων, που προσδοκούσαν σε μια λαϊκή επανάσταση και στην οικοδόμηση ενός αγροτικού σοσιαλισμού. Δημιουργούνται κύκλοι επαναστατών, νέων ανθρώπων που πορεύονται προς τον λαό  και δημιουργούν το «Κόμμα της Θέλησης του Λαού». Αποφασίζουν καταδίκες σε θάνατο και προβαίνουν σε εκτελέσεις επώνυμων προσώπων του καθεστώτος, μεταξύ αυτών και του τσάρου. Το καθεστώς απαντά με βασανιστικές εξοντώσεις και απαγχονισμούς των αντιπάλων του. Ο αδελφός του Λένιν Αλέξανδρος συμμετείχε σε μια από τις τελευταίες ενέργειες της Θέλησης του Λαού και απαγχονίστηκε το 1887.

Από το 1890 και μετά δημιουργείται σταδιακά το κίνημα του προλεταριάτου μέσα από «Ενώσεις Πάλης για την Απελευθέρωση της Εργατικής Τάξης». Ο Λένιν, εξόριστος στη Σιβηρία το 1897, διατυπώνει τα «Καθήκοντα της Ρώσικης Σοσιαλδημοκρατίας» και εκδίδει, εκπατρισμένος στο Μόναχο, την εφημερίδα Ίσκρα, (Σπίθα). Η Επανάσταση θα είναι προλεταριακή. Αυτή ήταν εξαρχής η αταλάντευτη θέση των μπολσεβίκων που δικαιώθηκε γιατί στην ευρύτερη διάστασή της απηχούσε τη συλλογική θέληση  των λαϊκών τάξεων της Ρωσίας που στρατεύτηκαν με πάθος και αυτοθυσία στη δική τους υπόθεση, δίδοντας την ίδια τους τη ζωή.

Η Επανάσταση του 1905 που προηγήθηκε του 1917 ξέσπασε σε μια περίοδο αλλαγών στη ρώσικη κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα. Η κεντρική εξουσία ήταν στα χέρια της παλιάς χωροδεσποτείας, των μεγάλων γαιοκτημόνων και βιομηχάνων, που κυριαρχούσαν πολιτικά υπό την τσαρική εξουσία με τη βοήθεια της αστυνομίας, του στρατού και του κλήρου, τόσο απέναντι στην αστική όσο και τις λαϊκές τάξεις. Οι αγροτικές μάζες αδυνατούσαν να επιβιώσουν ενώ το προλεταριάτο αυξανόταν με γρήγορους ρυθμούς, αποκτώντας συνείδηση της θέσης και της δύναμής του. Η αναγκαιότητα μεταρρυθμίσεων αφορούσε τη μεγάλη πλειοψηφία. Το θέμα ήταν ποιες μεταρρυθμίσεις - μετριοπαθείς ή ριζικές - ποια τάξη και ποιο κόμμα θα μπορούσε να τις επιβάλλει.

Όπως συνήθως, οι συγκεντρωμένες αντιφάσεις δεν ξέσπασαν προγραμματισμένα αλλά διατάραξαν την ασταθή ισορροπία και τις ανολοκλήρωτες προθέσεις μέσα από κλιμακούμενα γεγονότα, τα οποία οδήγησαν στην Επανάσταση του 1905. Χαρακτηριστικά γεγονότα της Επανάστασης είναι η μαζική πορεία δεκάδων χιλιάδων εργατών από την Πετρούπολη με ριζοσπαστικά αιτήματα προς τον τσάρο που χτυπήθηκε με βαρύ φόρο αίματος, η δυσαρέσκεια από τον ρωσοϊαπωνικό πόλεμο που έληξε με ήττα της Ρωσίας, μια γενική απεργία η οποία στη Βαρσοβία μετατράπηκε σε εξέγερση, ο στασιασμός στο θωρηκτό Ποτέμκιν και το στρατόπεδο Νοβάγια Αλεξάντρια, καθώς και οι οδομαχίες στο Λοτζ της Πολωνίας με 500 νεκρούς. Επίσης, η γενική απεργία στη Μόσχα, η ίδρυση του Σοβιέτ των Εργατών της Πετρούπολης, η στρατιωτική εξέγερση της Κροστάνδης και του Στόλου της Μαύρης Θάλασσας, οι απεργίες για το οκτάωρο του Σοβιέτ της Πετρούπολης με την ηγεσία του Τρότσκι. Παρά τις επιμέρους επιτυχίες και τον απίστευτο ηρωισμό του μαχόμενου λαού, η πρώτη Επανάσταση του 1905 ηττήθηκε, κοστίζοντας 15.000 νεκρούς, 18.000 τραυματίες και 79.000 φυλακισμένους.

Όπως γράφει ο Βικτόρ Σερζ «το 1905 η απολυταρχία σώθηκε λόγω των δισταγμών και των αντιδραστικών συμπαθειών και διαθέσεων της φιλελεύθερης μπουρζουαζίας, της διστακτικότητας των μεσαίων τάξεων, της απειρίας και της ανεπαρκούς οργάνωσης του προλεταριάτου … της αδυναμίας του προλεταριακού κόμματος, του πρωτόγονου χαρακτήρα του κινήματος στην ύπαιθρο, της σχετικής νομιμοφροσύνης του στρατού και του γαλλικού χρήματος».³

Παρά την ήττα της Επανάστασης του 1905 η ισχύς της απολυταρχίας απέτρεψε την αποδέσμευση της αστικής τάξης από το παλιό καθεστώς ώστε να συγκροτηθεί αυτόνομα και να δράσει πολιτικά για τα συμφέροντά της. Η σχετική αυτή υστέρηση έδωσε τη δυνατότητα στο προλεταριάτο να συγκροτηθεί κοινωνικά και πολιτικά ως ηγεμονική δύναμη στο όνομα των συμφερόντων όλου του εργαζόμενου λαού.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΛΕΒΑΡΗ ΣΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ

Την πρώτη δεκαετία του 20^ου αι. και μέχρι το 1914 προετοιμάστηκε ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων για την αναδιανομή  του κόσμου. Η ενότητα της ρώσικης σοσιαλδημοκρατίας δοκιμάστηκε από την πατριωτική στάση των εσέρων και τη θέση των μενσεβίκων ότι δεν είναι αντίθετοι στον πόλεμο. Αντίθετα, η Κεντρική Επιτροπή των μπολσεβίκων υιοθέτησε το σύνθημα του Λένιν «να μετατρέψουμε τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο σε εμφύλιο». Ο πόλεμος, η διαφθορά και οι ήττες των ρωσικών στρατευμάτων δημιούργησαν μια εκρηκτική κατάσταση. Τέθηκε το θέμα μιας ανακτορικής επανάστασης. «Η επανάσταση», όμως, «γεννήθηκε στο δρόμο κατεβαίνοντας από τα εργοστάσια μαζί με τους χιλιάδες απεργούς εργάτες που φώναζαν : Ψωμί ! Ψωμί !.... Η αδελφοποίηση του στρατού με τους εργάτες διαδηλωτές στους δρόμους της Πετρούπολης έδωσε τη χαριστική βολή στην απολυταρχία (25-27 Φλεβάρη 1917) … Δύο κυβερνήσεις σχηματίστηκαν αμέσως : Η προσωρινή Επιτροπή της Δούμας συγκρότησε πρόχειρα την κυβέρνηση της αστικής τάξης με επικεφαλής αντιδραστικούς μεγαλογαιοκτήμονες … Το Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών ήταν η κυβέρνηση του προλεταριάτου».⁴  

Έκτοτε τα γεγονότα εκτυλίσσονται ραγδαία μέχρι τον Οκτώβρη του 1917. Σε μια εξαιρετικά περίπλοκη πραγματικότητα, όπου στα μέτωπα του πολέμου και στα εσωτερικά μέτωπα μαίνονται οι συγκρούσεις, οι μπολσεβίκοι πρωταγωνιστούν στις εξελίξεις, καταφέρνοντας να συνθέσουν τα διαδοχικά βήματα της Επανάστασης με κριτήριο τη διαθεσιμότητα και τις ανάγκες των μαζών  αλλά και να την περιφρουρήσουν από μια ήττα που θα  οδηγούσε σε μαζική αιματοχυσία.

Η κυβέρνηση συνασπισμού φιλελεύθερων αστών, καντέτων, μενσεβίκων, εσέρων με πρωθυπουργό τον Κερένσκι αδυνατεί να θέσει τέλος στις σφαγές του μετώπου και την πείνα. Οι στρατιώτες και οι εργάτες εξεγείρονται. Το μπολσεβίκικο κόμμα, αν και θεωρεί την εξέγερση πρόωρη, στηρίζει τη δράση τους, γι’ αυτό τίθεται εκτός νόμου. Ο Τρότσκι συλλαμβάνεται, ο Λένιν και ο Ζινόβιεφ καταζητούνται. Τα 3 μεγάλα προβλήματα που πρέπει να λυθούν συνοψίζονται σε 3 λέξεις : Ειρήνη, Γη, Ψωμί ! που δεν μπορεί να εξασφαλίσει, παρά την πτώση του τσαρισμού, η αστική τάξη.

Τα γεγονότα επιταχύνονται. Στις 6 Οκτώβρη ο Τρότσκι ανακοινώνει την αποχώρηση των μπολσεβίκων από τη Δημοκρατική Συνδιάσκεψη - «ένα εικονικό κοινοβούλιο της επανάστασης, δημιούργημα των εσέρων και των μενσεβίκων» ⁵       

Το μέτωπο πιέζει για ειρήνη, η εξέγερση ξεσπά παντού αυθόρμητα, οι αγρότες ξεσηκώνονται, αρπάζουν τις σοδιές και καίνε τα κτήματα των γαιοκτημόνων, η κυβέρνηση Κερένσκι δεν μπορεί να καταστείλει τα ανοιχτά μέτωπα. Οι μπολσεβίκοι αποκτούν την πλειοψηφία στις εκλογές για τις Δούμες (δημοτικές αρχές) και στα Σοβιέτ η δύναμή τους πολλαπλασιάζεται. Ο Τρότσκι εκλέγεται πρόεδρος του Σοβιέτ της Πετρούπολης και ο Νόνγκιν της Μόσχας. Το σύνθημα : «Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ» κυριαρχεί.  «Η πορεία των μαζών προς την επανάσταση  αντανακλάται σε ένα μεγάλο πολιτικό γεγονός : οι μπολσεβίκοι, μια μικρή επαναστατική μειοψηφία τον Μάρτιο, γίνονται, το Σεπτέμβρη και τον Οκτώβρη, το κόμμα της πλειοψηφίας.  Είναι αδύνατο να ξεχωρίσει κανείς πια το κόμμα από τις μάζες. Είναι ο ίδιος χείμαρρος.  Ασφαλώς διάσπαρτοι ανάμεσα στο πλήθος υπάρχουν κι άλλοι επαναστάτες, αριστεροί εσέροι, αναρχικοί και μαξιμαλιστές» ⁶

Ο ΟΚΤΩΒΡΗΣ

Η στρατιωτική οργάνωση του κόμματος αριθμούσε πάνω από 100.000 στρατιώτες και αρκετούς αξιωματικούς  από τους οποίους συγκροτήθηκαν οι Στρατιωτικές Επαναστατικές Επιτροπές (ΣΕΕ), που θα διευθύνουν την εξέγερση.  Η Κόκκινη Φρουρά της Πετρούπολης τις παραμονές της εξέγερσης αριθμούσε 20.000 άνδρες. Στις 22 Οκτώβρη ένα αμέτρητο φλογισμένο πλήθος ορκίζεται στην απόφαση, την οποία διαβάζει ο Τρότσκι, να στηρίξει το Σοβιέτ που αναλαμβάνει το καθήκον να ολοκληρώσει την Επανάσταση στην Πετρούπολη. Στις 25 Οκτώβρη οι επαναστατικές δυνάμεις της Κροστάνδης πήραν διαταγή να ετοιμαστούν να αναλάβουν την προστασία του Συνεδρίου των Σοβιέτ. Την ίδια μέρα τα μπολσεβίκικα συντάγματα και η Κόκκινη Φρουρά περικυκλώνουν τα Χειμερινά Ανάκτορα, όπου βρίσκονται τα γραφεία  της κυβέρνησης Κερένσκι - ο ίδιος είχε διαφύγει - ενώ το καταδρομικό Σέλας της Ελευθερίας ρίχνει άσφαιρα πυρά. Υπεύθυνοι για την οργάνωση της κατάληψης των Χειμερινών Ανακτόρων είναι οι μπολσεβίκοι Παντβόϊσκι, Αντόνοφ Οφσεγιένκο, και Λάσεβιτς. Η Προσωρινή Κυβέρνηση συλλαμβάνεται και φυλακίζεται.

Ταυτόχρονα συνέρχεται το Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ στο οποίο μετέχουν  όλες οι τάσεις της σοσιαλδημοκρατίας και της αριστεράς. Συμμετέχουν 562 αντιπρόσωποι : 362 μπολσεβίκοι, 31 ανεξάρτητοι συνοδοιπόροι των μπολσεβίκων, 70 αριστεροί εσέροι, 36 κεντρώοι εσέροι, 16 δεξιοί εσέροι, 3 από το Εθνικό Σοσιαλεπαναστατικό Κόμμα, 15 από το Ενιαίο Διεθνιστικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, 21 μενσεβίκοι υποστηρικτές της εθνικής άμυνας, 7 σοσιαλδημοκράτες από διάφορες εθνικιστικές ομάδες, 5 αναρχικοί. Ο Λένιν μαζί με τον Τρότσκι ανακοινώνουν την κατάληψη της εξουσίας. Τα πρώτα λόγια του Λένιν αφορούν στη σύγκλιση των αγροτών με τους εργάτες,  την κατάργηση της  ιδιοκτησίας των γαιοκτημόνων και τον εργατικό έλεγχο στη βιομηχανία.

Η Κόκκινη Φρουρά και η Στρατιωτική Επαναστατική Επιτροπή (ΣΕΕ) της Μόσχας συγκροτήθηκαν με δυσκολίες και καθυστερήσεις, που στοίχισαν στο προλεταριάτο μια μεγάλη αιματοχυσία 6 ημερών. Στις 28 Οκτώβρη τα μεσάνυχτα οι Γιούνκερ (δόκιμοι από τις σχολές αξιωματικών) περικύκλωσαν το Κρεμλίνο. Ο διοικητής παραδίνεται αφού λαμβάνει εγγύηση για τη ζωή των ανδρών του. Ακολούθησε μαζική εκτέλεση όλων από τους Λευκούς. Η ΣΕΕ κατάλαβε ότι το μοναδικό δίλημμα ήταν νίκη ή θάνατος. Μετά από μια νύχτα ατέρμονων αμφιταλαντεύσεων, για να μην κάνουν ζημιά στα ιστορικά κτίρια του Κρεμλίνου, η ΣΕΕ δίνει διαταγή βομβαρδισμού. Οι ηττημένες δυνάμεις της αντεπανάστασης, οι εκτελεστές του Κρεμλίνου αφέθηκαν ελεύθεροι.

Η Επανάσταση έχει κάνει τα πρώτα βήματα για την εξουσία αλλά έχει μεγάλο δρόμο μπροστά της. Εξαρχής κινείται στη βάση των 3 θεμελιωδών αιτημάτων που την οδήγησαν μέχρι τώρα : Ειρήνη, Γη, Ψωμί, τα οποία μεταφέρονται στα πρώτα διατάγματα της κυβέρνησης των Σοβιέτ. Στο Διάταγμα για την Ειρήνη καλούνται τα εμπόλεμα έθνη και οι κυβερνήσεις τους ν’ αρχίσουν αμέσως διαπραγματεύσεις για μια δίκαιη και δημοκρατική ειρήνη, χωρίς προσαρτήσεις ξένων εδαφών, βίαιη ενσωμάτωση ξένων εθνοτήτων και χωρίς αποζημιώσεις. Στο Διάταγμα για τη Γη η έγγεια ιδιοκτησία των γαιοκτημόνων καταργείται χωρίς αποζημίωση. Τα κτήματά τους όπως και των μοναστηριών και εκκλησιών μαζί με το ζωικό κεφάλαιο γίνονται ιδιοκτησία των αγροτών. Το διάταγμα δεν κατάργησε την ατομική ιδιοκτησία στη γη και το δικαίωμα ιδιωτικής περιουσίας ακόμη και των πλούσιων χωρικών. Ο Λένιν επικρίθηκε ότι εφάρμοσε το αγροτικό πρόγραμμα των εσέρων καθώς το πρόγραμμα των μπολσεβίκων προέβλεπε την εθνικοποίηση της γης. «Αυτό δεν έχει σημασία» απάντησε. «Ως δημοκρατική κυβέρνηση απλώς δεν μπορούμε να αγνοήσουμε τις επιθυμίες των λαϊκών μαζών, ακόμα κι αν διαφωνούμε μαζί τους.⁷  Το διάταγμα δημιούργησε ένα ενιαίο μέτωπο του συνόλου των αγροτών γύρω από τα σοβιέτ.

Εκδίδεται παράλληλα η «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Λαών της Ρωσίας» με τρία σημεία : ισότητα και κυριαρχία, δικαίωμα αυτοδιάθεσης, απόσχισης και ίδρυσης ανεξάρτητων κρατών, κατάργηση όλων των εθνικών και θρησκευτικών απαγορεύσεων. Η Σοβιετική κυβέρνηση κατάργησε, επίσης, αμέσως την ποινή του θανάτου, κατοχύρωσε τον πολιτικό γάμο και το δικαίωμα των γυναικών στο διαζύγιο, νομιμοποίησε τις εκτρώσεις και κατάργησε τους νόμους που ποινικοποιούσαν την ομοφυλόφιλη σεξουαλικότητα ⁸. 

Καθοριστική αρχή της δράσης των μπολσεβίκων είναι ότι η Επανάσταση δεν γράφεται από το κόμμα στο όνομα των μαζών αλλά ότι οι επαναστατημένες λαϊκές τάξεις γράφουν την ιστορία τους με το όπλο στο χέρι και την ανεξάντλητη και ελεύθερη πρωτοβουλία τους στην ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης χώρας. Τα Λαϊκά Επιτροπάτα (έτσι μετονόμασε τα υπουργεία ο Τρότσκι) έχουν πάρει εντολή με διάταγμα να συνεργάζονται στενά με τις μαζικές οργανώσεις των εργαζόμενων ανδρών και γυναικών, των ναυτών, των στρατιωτών και των υπαλλήλων. Το έργο του επισιτισμού ανατέθηκε στις δημοτικές αρχές.

ΜΙΑ ΧΩΡΑ ΔΙΑΛΥΜΕΝΗ, Ο ΕΜΦΥΛΙΟΣ, ΟΙ ΕΙΡΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ

Η νεοσύστατη σοβιετική εξουσία βρέθηκε απέναντι σε μια πραγματικότητα γενικευμένης δολιοφθοράς κατά της Επανάστασης. Ο κρατικός μηχανισμός ήταν πλήρως διαλυμένος, οι Επίτροποι του Λαού  (μετονομασία των υπουργών) δεν είχαν εργαζόμενους για να λειτουργήσουν τους τομείς που επόπτευαν. Ο Λένιν απευθύνει έκκληση : «Σύντροφοι εργάτες !! να θυμάστε ότι από δω και πέρα εσείς οι ίδιοι διοικείτε το κράτος. Κανείς δεν πρόκειται να σας βοηθήσει αν δεν ενωθείτε οι ίδιοι και δεν πάρετε στα χέρια σας όλες τις κρατικές υποθέσεις». Οι αγρότες καλούνται επίσης «ν’ αναλάβουν οι ίδιοι επιτόπου πλήρεις εξουσίες⁹. Και μόνο αυτή η παρότρυνση-εντολή, ακόμα κι αν επιβαλλόταν από τις περιστάσεις, δείχνει τη βαθιά πίστη για την ανάγκη συρρίκνωσης του κράτους σε όργανο πολιτικών κατευθύνσεων και συντονισμού και την υποκατάστασή του από ένα κοινωνικό/πολιτικό κίνημα μαζικής λαϊκής πρωτοβουλίας.

Όσο συμβαίνουν αυτά έχει ήδη ξεκινήσει ο εμφύλιος πόλεμος. Οι Κόκκινοι δεν θέλουν να χρησιμοποιήσουν καταστολή εναντίον των αντιπάλων τους, οι Λευκοί βυσσοδομούν και προβαίνουν σε σφαγές. Εκδηλώνεται η Κοζάκικη Αντεπανάσταση. Την ίδια στιγμή ξεκινούν οι ειρηνευτικές συνομιλίες στο Μπρεστ - Λιτόφσκ ενώ στο εσωτερικό μέτωπο προωθούνται νέα φιλολαϊκά διατάγματα. Η Συντακτική Συνέλευση, που προέκυψε από γενικές εκλογές με συμμετοχή όλων των κομμάτων, δεν δέχεται να υπερψηφίσει τη «Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του εργαζόμενου και εκμεταλλευόμενου λαού», επίσημο κείμενο που είχε γραφτεί από τον Λένιν και είχε εγκριθεί από την Πανρωσική Εκτελεστική Επιτροπή των Σοβιέτ. Η πλειοψηφία δεν θεωρούσε ότι όλα όσα περιελάμβανε ήταν δική της υπόθεση. Οι μπολσεβίκοι και οι αριστεροί εσέροι αποχωρούν.

Η Ρόζα Λούξεμπουργκ ασκεί κριτική στη στάση των μπολσεβίκων απέναντι στη Συντακτική Συνέλευση. Πράγματι, λέει, η σύνθεσή της δεν απεικόνιζε τις επαναστατικές συνθήκες του Οκτώβρη αλλά την προηγούμενη περίοδο και την άγνοια που είχαν οι αγροτικές μάζες  γι’ αυτά που είχαν συμβεί στην Πετρούπολη και τη Μόσχα. Σωστά ο Λένιν και ο Τρότσκι δεν μπορούσαν να εμπιστευτούν την τύχη της επανάστασης σε μια Συνέλευση που καθρέφτιζε τη χθεσινή Ρωσία του Κερένσκι. Έπρεπε όμως «να συγκαλέσουν αμέσως μια Συνέλευση  που να βγαίνει μέσα από την αναγεννημένη Ρωσία και να τραβήξουν μπροστά. Αντί γι’ αυτό ο Τρότσκυ, από την ειδική ακαταλληλότητα της Συντακτικής Συνέλευσης του Οκτώβρη, συμπεραίνει πως είναι περιττή κάθε Συντακτική Συνέλευση κι ακόμα το γενικεύει αυτό μέχρι του σημείου να αρνείται την αξία κάθε εθνικής αντιπροσωπίας που προέρχεται από γενικές εκλογές κατά τη διάρκεια της Επανάστασης».¹⁰  

Οι αποφάσεις που πρέπει να λάβουν οι μπολσεβίκοι για την ειρήνη είναι δύσκολες γιατί, από τη μια πλευρά, η μαζική συμμετοχή του λαού στην Επανάσταση στηρίχθηκε ακριβώς στη θέση: ειρήνη τώρα και, από την άλλη, υπάρχουν εκτιμήσεις ότι ενδεχομένως μπορεί να ξεσπάσει η Επανάσταση του προλεταριάτου σε άλλες χώρες. Ο Λένιν θέτει ως υπέρτατο σκοπό της συγκυρίας τη διαφύλαξη της Ρώσικης Επανάστασης. Ο Τρότσκι, εκπρόσωπος της κυβέρνησης στις διαπραγματεύσεις του Μπρέστ -Λιτοφσκ, δεν συμμερίζεται την τρίτη άποψη στο κόμμα των μπολσεβίκων περί επαναστατικού πολέμου. Προσβλέπει, όμως, σε μια υποχώρηση της εξαντλημένης Γερμανίας υπό την πίεση της εργατικής τάξης που λιμοκτονούσε, γι’ αυτό αναβάλει την υπογραφή ειρήνης. Στα μέσα Ιανουαρίου 1918 ξέσπασαν μεγάλες απεργίες στο Βερολίνο.  

Ο Τρότσκι επιδιώκει να συνδεθεί με το προλεταριάτο των εμπόλεμων χωρών μέσω της δημόσιας τοποθέτησης της κυβέρνησης. Στη διακήρυξη που συντάσσει αναφέρεται : «Δεν συναινούμε πλέον να χύνουμε το αίμα των στρατιωτών μας για τα συμφέροντα μιας ιμπεριαλιστικής φατρίας...Αποσύρουμε από τον πόλεμο τον στρατό μας... Κηρύσσουμε το τέλος της επιστράτευσής μας. Αρνούμαστε να υπογράψουμε μια ειρήνη βασισμένη στις προσαρτήσεις εδαφών. Δηλώνουμε ότι τερματίζεται η εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ των κεντρικών δυνάμεων και της Ρωσίας» ¹¹.      

Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΕΚΤΡΕΠΕΤΑΙ

Η αντεπανάσταση εκδηλώθηκε σταδιακά πάνω στην εξάντληση των δυνάμεων της επανάστασης από τον ιμπεριαλιστικό και τον εμφύλιο πόλεμο, την πείνα και τις τεράστιες καταστροφές των υποδομών της χώρας και της παραγωγής, που απαιτούσαν χρόνο για να επανέλθουν σε κανονικές συνθήκες. Η ελπίδα δεν αναγεννήθηκε ούτε από το εξωτερικό. Η εξέγερση του προλεταριάτου στη Γερμανία, 1918-1919,  πνίγηκε στο αίμα, ήττα που στοίχησε εξίσου στη γερμανική και τη ρώσικη Επανάσταση.  

Το σταλινικό καθεστώς οικοδομήθηκε καταλύοντας τις 3 βασικές αρχές της Επανάστασης : 1. Η επανάσταση είναι έργο των μαζών και είναι διαρκής, 2. Στηρίζεται στη μορφή δημοκρατίας που δημιούργησε - τη δημοκρατία των Σοβιέτ του Λαού και στην εσωτερική δημοκρατία του κόμματος, 3. Η θεμελιώδης προσέγγισή της του κόσμου είναι διεθνιστική (παγκόσμια Επανάσταση). Αντίθετα με τις θεμελιώδεις αυτές προϋποθέσεις, που αφορούσαν τη διασφάλιση της Επανάστασης και τη διεθνή της συνέχεια, η ανερχόμενη γραφειοκρατική τάξη προχώρησε στη σταδιακή δημιουργία ενός δικτατορικού κράτους επί του προλεταριάτου, υποκαθιστώντας τη λαϊκή πρωτοβουλία και συμμετοχή. Πιο συγκεκριμένα :  

1.  Η Ρώσικη Επανάσταση δεν θα είχε πραγματοποιηθεί χωρίς την αδιανόητη, για τα σημερινά δεδομένα, συμμετοχή και πρωτοβουλία εκατομμυρίων ανθρώπων. Οι λαϊκές τάξεις κατέκλεισαν την ιστορία και ανέτρεψαν την κυριαρχία των εκμεταλλευτών τους. Το πρωτοπόρο κόμμα των μπολσεβίκων δεν θα είχε διαδραματίσει τον ιστορικό του ρόλο χωρίς αυτή τη συνθήκη και την αταλάντευτη ταύτισή του με την τεράστια λαϊκή έκρηξη.

2. Μέχρι κάποια στιγμή η πολιτική δημοκρατία των σοσιαλδημοκρατικών και αριστερών κομμάτων και οργανώσεων είχε πραγματοποιηθεί στα σοβιέτ. Αυτός ο πλουραλισμός συρρικνώνεται όταν η Επανάσταση αγωνίζεται απεγνωσμένα να επιβιώσει και, εντέλει, εκφυλίζεται. Θα μπορούσε να ήταν αλλιώς; Η Ρόζα Λούξεμπουργκ βρίσκεται σε ανοιχτή διαφωνία με τον Τρότσκι και τον Λένιν στα θέματα λειτουργίας της δημοκρατίας. Αναφέροντας ιστορικά παραδείγματα καταλήγει ότι «“Ο βραδυκίνητος μηχανισμός των δημοκρατικών θεσμών” έχει ένα ισχυρό αντίβαρο - τη ζωντανή κίνηση της μάζας, την ακατάπαυστη ορμή της. Και όσο πιο δημοκρατικοί είναι οι θεσμοί, τόσο ζωηρότερος και δυνατότερος είναι ο παλμός της πολιτικής ζωής των μαζών…. Ασφαλώς κάθε δημοκρατικός θεσμός έχει τις ατέλειές του… αλλά το φάρμακο που ανακάλυψαν ο Λένιν και ο Τρότσκυ, τη γενική κατάργηση της Δημοκρατίας, είναι χειρότερο ακόμη κι από την αρρώστια που επρόκειτο να θεραπεύσουν. Καταστρέφει αυτή την ίδια τη ζωντανή πηγή, απ’ όπου μπορεί να διορθωθεί κάθε φυσική ατέλεια των κοινωνικών θεσμών : την ενεργό, ανεμπόδιστη, δραστήρια πολιτική ζωή όσο το δυνατόν πιο πλατιών λαϊκών μαζών του έθνους»¹².

Σύμφωνα με τα παραπάνω η Λούξεμπουργκ αντιτίθεται ριζικά στην κατάργηση του γενικού εκλογικού δικαιώματος. Γράφει : «Λοιπόν : και Σοβιέτ, σαν σπονδυλική στήλη, και Συντακτική με καθολική ψήφο» ¹³. Δεν μένει όμως εκεί, συνεχίζει «Το ζήτημα δεν εξαντλείται με τη Συντακτική Συνέλευση και το εκλογικό δικαίωμα. Έχουμε ακόμη να λογαριαστούμε με την κατάργηση των δημοκρατικών εγγυήσεων, εκείνων που είναι οι σπουδαιότερες για μια υγιή πολιτική ζωή…. Είναι γεγονός ολοφάνερο και αδιαμφισβήτητο, ότι χωρίς την απεριόριστη ελευθερία του τύπου, χωρίς το δικαίωμα να συνεταιρίζονται και να συνέρχονται ελεύθερα είναι εντελώς αδύνατο να εννοηθεί η κυριαρχία των μεγάλων λαϊκών μαζών».¹⁴

3.  Όσον αφορά τον διεθνισμό, που συνδέεται ευθέως τόσο με τη διαρκή όσο και την παγκόσμια Επανάσταση, το σταλινικό καθεστώς, που επικράτησε μετά την πρώτη δεκαετία, δήμευσε κυριολεκτικά τη Διεθνή, μετατρέποντάς την σε στήριγμα της εξωτερικής του πολιτικής.

Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι οι θεωρητικές διαστάσεις της επαναστατικής πολιτικής , τις οποίες οι μπολσεβίκοι είχαν διαμορφώσει με βαθιά γνώση και δημιουργική προσαρμογή της μαρξιστικής θεωρίας, δεν εφαρμόστηκαν σε συνθήκες εργαστηρίου. Οι συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες μπορεί να οδηγούν σε αναθεώρηση/αναδιαμόρφωση της θεωρίας ή/και να την εκτρέπουν σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Αρκεί να υπάρχει σε αυτή τη δεύτερη περίπτωση η συνείδηση ότι οι έκτακτες συνθήκες είναι προσωρινές και δεν μπορεί να μονιμοποιηθούν παρά μόνο σε βάρος της πορείας της Επανάστασης.

Πιστεύω ότι οι μπολσεβίκοι, αν μάλιστα ζούσε ο Λένιν, θα ήταν ικανοί να μην εκλάβουν τις έκτακτες καταστάσεις ως κανονικές και τους αναγκαίους συμβιβασμούς ως εθελούσια πολιτική ώστε να επαναφέρουν την οικοδόμηση της οικονομίας και την απελευθέρωση της κοινωνίας στο δρόμο του σοσιαλισμού, κατανοώντας και την ανάγκη πολυεπίπεδων δημοκρατικών θεσμών που θα απέτρεπαν την αιματηρή κυριαρχία του κόμματος επί της κοινωνίας. Γιατί αν η Επανάσταση ήταν έργο των μαζών ο εκφυλισμός της δεν θα μπορούσε να αποτραπεί χωρίς την εμπλοκή τους μόνο με πόλεμο φραξιών μέσα στο κόμμα. Δυστυχώς η ιστορία δεν γράφεται με βάση τις επιθυμίες μας και τα αν. Ο Λένιν, χτυπημένος από την αρρώστια, όταν ανακάμπτει προσωρινά, αντιλαμβάνεται το μέγεθος του γραφειοκρατικού εκφυλισμού και ξεκινά πόλεμο εναντίον της φράξιας του Στάλιν. Τον πρόλαβε ο θάνατος. Αν και, όπως είχε πει η σύντροφος της ζωής του Κρούπσκαγια, ο Λένιν δεν θα είχε επιζήσει των φυλακών και των σφαγών. Ο Λένιν διέθετε την ευφυΐα να συνδυάζει σε μια μη κλασικού χαρακτήρα Επανάσταση, όπως την ονομάζει ο Λούκατς, την προσήλωση στο στόχο της σοσιαλιστικής κοινωνίας με την αποφασιστικότητα στις κρίσιμες στιγμές - η εμμονή του να μην καθυστερήσει ούτε ώρα η εξέγερση του Οκτώβρη είναι χαρακτηριστική - και τους αναγκαίους συμβιβασμούς ώστε να μην εκτροχιαστεί η Επανάσταση. 

Σύμφωνα με τον Λούκατς, ο μη κλασικός χαρακτήρας της επανάστασης που αποτόλμησαν οι μπολσεβίκοι «έγκειται κυρίως στο ότι ο σοσιαλισμός πρέπει να πραγματωθεί σε μια φάση όπου το πρακτικό δεδομένο οικονομικό επίπεδο παραγωγής και διανομής απέχει πολύ από το να χρησιμεύσει σαν βάση έστω και για τη συγκεκριμένη προετοιμασία του “βασιλείου της ελευθερίας”…... Το μεγάλο κεντρικό πρόβλημα, που κανείς ακόμα - ούτε ο Λένιν - δεν έχει διατυπώσει θεωρητικά, μιας τέτοιας μη κλασσικής οικοδόμησης του σοσιαλισμού, μιας τέτοιας προετοιμασίας του κομμουνισμού έγκειται λοιπόν στο εξής : πως πρέπει να δομηθεί, σε μια τέτοια εποχή μετάβασης, η σχέση μεταξύ της καθαρά οικονομικής πρακτικής που έχει απλό σκοπό να ξεπεράσει την καθυστέρηση και τις ενέργειες, θεσμούς, κ.λπ. που ενδυναμώνουν άμεσα το σοσιαλιστικό περιεχόμενο και προωθούν την προλεταριακή δημοκρατία, Είναι σαφές - και ο Λένιν ποτέ δεν το έχασε από την οπτική του - ότι η μέχρι τώρα θεωρία, ακόμα και οι Μαρξ και Ένγκελς, δεν έδωσε και δεν μπορούσε να δώσει θεωρητική λύση σ’ αυτό το ζήτημα αναλογίας»¹⁵. Αυτό το θεμελιώδες ιστορικό ζήτημα, στο οποίο τοποθετείται η Λούξεμπουργκ, προτείνοντας στις συγκεκριμένες συνθήκες δημοκρατικές εγγυήσεις, προφανώς δεν θα μπορούσε ν’ απαντηθεί μετά το θάνατο του Λένιν και του απόλυτου αποπροσανατολισμού / εκτροχιασμού της πορείας της επανάστασης.  

Η ΑΝΤΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΓΕΝΙΚΕΥΕΤΑΙ ΣΤΟ ΜΠΟΛΣΕΒΙΚΙΚΟ ΚΟΜΜΑ

ΚΑΙ ΤΗ ΡΩΣΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η μαζική ψυχική και σωματική εξόντωση χιλιάδων μπολσεβίκων και άλλων που πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση, οι αποτρόπαιες δίκες της Μόσχας - ένας τερατώδης πολλαπλασιαστής της αλληγορίας που αποτελεί για το γεγονός η «Δίκη» του Κάφκα -  τα στρατόπεδα στα οποία η πείνα και ο πάγος της Σιβηρίας εξάντλησαν, μαζί με τους βασανισμούς, ανθρώπους για τους οποίους η παρουσία τους εκεί δεν είχε καμία έλλογη αιτιολογία, αυτά και άλλα δεν συνιστούν εκφυλισμό αλλά απόλυτη ήττα της Επανάστασης. Συνιστούν εσωτερική αντεπανάσταση που επικράτησε με το τέλος της πρώτης δεκαετίας. Ξεκίνησε από πράξεις φαινομενικά συμβατές με τις έκτακτες συνθήκες και πρώτα απ’ όλα με το πνίξιμο της δημοκρατίας εντός του κόμματος, στη λειτουργία άλλων κομμάτων, στα σοβιέτ και την κοινωνία, με την άνοδο της καταστολής και τελικά την εξόντωση των αντιτιθέμενων μπολσεβίκων ηγετών. Δεν ήταν πια η δικτατορία του προλεταριάτου, που είχε επιβληθεί στο καθεστώς εκμετάλλευσης και αιματηρής καταστολής της αστικής τάξης και εκφράστηκε,  στη διάρκεια της προετοιμασίας της επανάστασης και στα πρώτα χρόνια λειτουργίας της, με πρωτόγνωρες μορφές δημοκρατίας και συμμετοχής των μαζών.

Η «Προδομένη Επανάσταση» του Λέον Τρότσκι δίνει για την εποχή από το 1922 ως το 1936 εξαντλητικές απαντήσεις, όπως το «Έτος Ένα της Ρωσικής Επανάστασης» του Βικτόρ Σερζ για την προετοιμασία και τις απαρχές της Επανάστασης. Πολλά από τα γεγονότα που αναφέρονται σ’ αυτό το κείμενο  βασίζονται στο έργο του Σερζ.

Θα ήταν αδύνατον να μεταφερθεί μια σύνοψη του θεμελιώδους έργου του Τρότσκι για την κατανόηση της διαδικασίας ακύρωσης της Ρώσικης Επανάστασης. Υπάρχουν, όμως, σημεία - κλειδιά που αφορούν στην προσέγγιση της πρώτης 20ετίας. Τα πρώτα χρόνια η Επανάσταση πάλεψε για την ίδια της την ύπαρξη η οποία συμβάδιζε, αν και σε συνθήκες του λεγόμενου πολεμικού κομμουνισμού, με τους διακηρυγμένους στόχους της. Στην περίοδο προετοιμασίας της Επανάστασης, όπως και για την πραγματοποίηση και την επιβίωσή της σε συνθήκες εμφυλίου πολέμου και εξωτερικών επεμβάσεων, καταβλήθηκαν υπεράνθρωπες δυνάμεις που οδήγησαν σε «μια μακριά περίοδο κούρασης, κατάπτωσης και πραγματικής απογοήτευσης από τα αποτελέσματα της επανάστασης. Η άμπωτη της “πληβειακής υπερηφάνειας” άφησε το χώρο για την πλημμυρίδα της μικροψυχίας και του καριερισμού»¹⁶. Σημαντικές δυνάμεις είχαν χαθεί στις μάχες ενώ οι ήττες του προλεταριάτου που ακολούθησαν διεθνώς επέτειναν την παραίτηση. Το 1926 και 1927 αναγεννήθηκαν οι ελπίδες και «όλα τα μάτια ήταν στραμμένα τώρα στην Ανατολή όπου ξετυλιγόταν το δράμα της Κινέζικης Επανάστασης»¹⁷, η οποία «τέλη του 1927 σφάχτηκε από το δήμιο Τσιάγκ Κάϊ Σεκ, που στα χέρια του η Τρίτη Διεθνής είχε κυριολεκτικά παραδώσει προδομένους του κινέζους εργάτες και αγρότες»¹⁸.

Την ίδια εποχή ξεκίνησαν, επίσης, μετά από μακρόχρονη δυσφήμιση, μαζικές συλλήψεις των μελών της Αριστερής Αντιπολίτευσης. Στις συνθήκες αυτές σχηματίστηκε σταδιακά μια νέα προνομιούχα γραφειοκρατική κάστα, μια κοινωνική και πολιτική πολυπληθής δύναμη μέσα στο κράτος. Τα ανώτερα κλιμάκιά της είχαν την εξουσία των αποφάσεων της κεντρικά ρυθμιζόμενης οικονομίας και έλεγχαν τους κατασταλτικούς μηχανισμούς και τον στρατό, καθώς το κόμμα είχε ταυτιστεί με το κράτος. Ο Στάλιν εξέφραζε αυτό το καθεστώς στο ανώτερο κομματικό/κρατικό επίπεδο. Η Αριστερή Αντιπολίτευση, που κατηγορήθηκε ότι για χατίρι της διεθνούς επανάστασης σχεδίαζε να σύρει τη χώρα σ’ ένα επαναστατικό πόλεμο, δικαιώθηκε τραγικά. «Στην πραγματικότητα η πάλη γινόταν για τα ζωτικά συμφέροντα του σοβιετικού κράτους…. Η λαθεμένη πολιτική της διεθνούς στη Γερμανία κατέληξε 10 χρόνια αργότερα στη νίκη του Χίτλερ - δηλαδή σ’ ένα απειλητικό κίνδυνο πολέμου από την Δύση. Και η όχι λιγότερο λαθεμένη πολιτική στην Κίνα ενίσχυσε τον κίνδυνο από την Ανατολή» ¹⁹.  

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Ο αιματηρός κύκλος του σταλινισμού έχει σχεδόν ολοκληρωθεί ήδη με το τέλος της πρώτης δεκαετίας. Μένει μια τελευταία πράξη της τραγωδίας, πραγματιστική όσο και συμβολική: η δολοφονία του Τρότσκι. Και είναι τραγική ειρωνεία ότι το έργο «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ»²⁰, που έγραψε ο Χόρχε Σεμπρούν, μετέφρασε στην Ελλάδα ο Άρης Αλεξάνδρου, τρόφιμος της Μακρονήσου και άλλων τόπων εξορίας, απομονωμένος από τους συντρόφους του ως ετερόδοξος. Είναι αυτός που έγραψε το «Κιβώτιο»²¹, μια αλληγορία της ήττας της Επανάστασης που θα μπορούσε να αποδοθεί με τις λέξεις : η Επανάσταση, ένα Κενό.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και τα χρόνια που προηγήθηκαν έστρεψαν τους αγώνες των κομμουνιστικών κομμάτων στη Δύση στην καταπολέμηση του φασισμού και του ναζισμού. Η μαζική ηρωική στράτευση του σοβιετικού λαού συνέβαλε στην ήττα της Γερμανίας. Ανάλογη, συγκριτικά με τους πληθυσμούς, ήταν η αντίσταση του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και του ελληνικού λαού. Το σταλινικό καθεστώς όχι μόνο δεν υπέστη ρωγμές από τον πόλεμο αλλά επανήλθε κραταιό, συναποφασίζοντας με τους Συμμάχους τον διαμοιρασμό του κόσμου. Στο Ανατολικό Μπλοκ, μια επικράτεια εγκλεισμού των χωρών που κατανεμήθηκαν στη σφαίρα επιρροής της Σοβιετικής Ένωσης, ξεσπούν έκτοτε εξεγέρσεις και επαναστάσεις.

Η μαζική απεργία των εργατών στο Βερολίνο το 1953 πνίγηκε στο αίμα.  Το τείχος που χώρισε την πόλη στη μέση είναι το δραματικό σύμβολο εγκλεισμού - τείχη υψώνονται μόνο στα στρατόπεδα και τις φυλακές. Ακολούθησε το 1956 η Ούγγρικη Επανάσταση, η πιο συγκλονιστική μετά τη Ρώσικη, ακριβώς γιατί απέδειξε ότι οι εργάτες, οι φοιτητές, οι διανοούμενοι, οι μη συμμορφωθέντες κομμουνιστές  διέθεταν τεράστια ηθικά και πολιτικά αποθέματα ώστε να επαναφέρουν στην ιστορία την εξέγερση, απελευθερώνοντάς την από τη σταλινική σκουριά.

Διαδηλώσεις, απεργίες, εργοστασιακά συμβούλια, συγκρότηση δημοκρατικής κυβέρνησης με τον Ίμρε Νάγκι υπενθύμισαν ότι η Επανάσταση είναι έργο της μαζικής λαϊκής αφύπνισης και πρωτοβουλίας. Την Επανάσταση κατέλυσαν τα τανκς. Τα περισσότερα μέλη της κυβέρνησης εκτελέστηκαν - ο Λούκατς γλύτωσε τη σφαγή, οι δίκες και οι μαζικές εκτελέσεις κράτησαν πολύ καιρό. Ο Ίμρε Κέρτες, Ούγγρος συγγραφέας - Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2002 για το σύνολο του έργου του - ο οποίος εκτοπίστηκε 15 χρόνων το 1944 στο Άουσβιτς και ένα χρόνο αργότερα στο Μπούχενβαλ, ερωτάται αν, «εσύ που πέρασες την εποχή του Στάλιν μέσα σ’ ένα φριχτό εφιάλτη» και «έζησες κατά τη διάρκεια του καθεστώτος Καντάρ μέσα σε  βαριά κατάθλιψη», πίστευες ότι  η σοβιετική κατοχή θα τελείωνε κάποτε. Απαντά θετικά. Όπως λέει, «ήμουν βέβαιος επειδή η ζωή δεν αντέχει για πολύ να την απαρνείται κανείς». Δεν ήταν όμως βέβαιος αν θα το ζούσε ο ίδιος γιατί, όπως λέει ο Κάφκα, «ελπίδες υπάρχουν πολλές όχι για μας όμως»²². Ο Ίμρε Κέρτες, όπως εκατομμύρια συμπατριώτες του, έζησε σ’ αυτή τη δυστοπία που ακολούθησε την ήττα της δικής τους επανάστασης, χωρίς όραμα για το μέλλον.

Το 1968, όταν η επανάσταση κυκλοφορούσε ελεύθερη στον κόσμο, ο Μάης, το Θερμό Φθινόπωρο και οι άλλες εξεγέρσεις στο δυτικό κόσμο συναντήθηκαν με την εξέγερση στην Τσεχοσλοβακία και την αφύπνιση του πολωνικού λαού, που μια δεκαετία αργότερα δημιούργησε την Αλληλεγγύη. Ο Ταρίκ Αλί βλέπει την παραλληλία του Μάη με την Άνοιξη της Πράγας ²³. Οι μεταρρυθμίσεις ήταν το πρώτο βήμα προς μια σοσιαλιστική δημοκρατία. Όταν οι Ρώσοι έστειλαν τα τανκς έγιναν μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας στις δυτικοευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Έκπληκτος ο κίτρινος τύπος της Βρετανίας, που ονόμαζε «πράκτορες της Μόσχας» τον Ταρίκ Αλί και τους συντρόφους του, είδε να καίνε σε μια οργισμένη διαδήλωση στη Σοβιετική πρεσβεία ομοιώματα του Μπρέζνιεφ. Ο Ντανιέλ Κον Μπεντίτ, έγκλειστος στη φυλακή, ρωτήθηκε από τους δεσμοφύλακες πως ονομάζεται. Απάντησε : Κούρον - Μοτζελέφσκι. Ήταν οι δύο νέοι Πολωνοί κομμουνιστές που απεύθυναν το 1965 την «Ανοιχτή Επιστολή στο Πολωνικό Εργατικό Κόμμα» ²⁴ και καταδικάστηκαν σε 3,5 χρόνια φυλακή. 

Το έτος 1968 έγινε η διάσπαση του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας. Είχαν προηγηθεί η ίδρυση του Πατριωτικού Μετώπου και του Ρήγα Φεραίου, γενικότερα η συγκρότηση των δυνάμεων που διέφυγαν τη σύλληψη από τη δικτατορία. Το ΠΑΜ, Ο Ρήγας Φεραίος και τα ηγετικά στελέχη του Εσωτερικού συνελήφθησαν, βασανίστηκαν, δικάστηκαν και καταδικάστηκαν. Ένα περιστατικό συμπυκνώνει το δράμα των Ελλήνων Ανανεωτών Κομμουνιστών και όσων συντάχθηκαν στην ίδια γραμμή αγώνα. Δεκέμβρης 1944 : ο ΕΛΑΣ έχει νικήσει τους χίτες στο Θησείο. Εμφανίζονται τα αγγλικά τανκς. Ο Τάκης Μπενάς επισκέπτεται τη Σοβιετική πρεσβεία. Ο πρέσβης τον αντιμετωπίζει με απάθεια αν όχι με ειρωνεία. Η Ελλάδα ανήκει στο δυτικό στρατόπεδο. Ακολουθεί η δικτατορία των συνταγματαρχών 23 χρόνια μετά. Ο Τάκης Μπενάς βρίσκεται στην παρανομία κι ενώ αντιλαμβάνεται ότι ο κλοιός σφίγγει, ακούει από το σταθμό της Μόσχας την προγραφή του.

ΕΠΙΜΥΘΙΟ

Όπως απέδειξε η ιστορία το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης και τα καθεστώτα σοβιετικού τύπου δεν ήταν δυνατόν να μεταρρυθμιστούν χωρίς επανάσταση. Κατέρρευσαν κυριολεκτικά. Το άγος της δυστοπίας που δημιούργησαν δεν μπορούσε να εξαλειφθεί με άλλο τρόπο. Παραμένουμε προσηλωμένοι στη Ρώσικη Επανάσταση, σημαίνει ότι παραμένουμε πιστοί σε όσους εγγυήθηκαν μέσα στους αιώνες την ανθρωπινότητα του κόσμου. Το παρελθόν εμφιλοχωρεί στο μέλλον ως μνήμη των βασάνων και των βασανισμένων και το ορίζει. Σύμφωνα με τα λόγια του Βάλτερ Μπένγιαμιν «Η πνευματική διάσταση του ιστορικού υλισμού συνίσταται στη μνήμη των βασάνων της ανθρωπότητας και όχι στην επαγγελία ενός λαμπρού μέλλοντος, στην εκδίκηση και όχι στην εσχατολογία»²⁵.

Σήμερα, οι ηρωικές πράξεις των μπολσεβίκων και όλων όσων έπεσαν στα πεδία των τίμιων μαχών μπορούν να μας διδάξουν, να μας εμπνεύσουν, αλλά όχι να μας σώσουν. Η αλλαγή του κόσμου χρειάζεται μια νέα σύγχρονη ιστορική δημιουργία, συμβατή με τους αγώνες και τις ανάγκες των λαών παγκόσμια. Ζούμε το τέλος μιας εποχής που σημάδευσαν το 1948, η Κομμούνα, η Ρώσικη Επανάσταση, η Ισπανία και διεύρυναν οι κοινωνικοί και αντιμπεριαλιστικοί αγώνες παγκόσμια και οι εξεγέρσεις γύρω από το εμβληματικό έτος 1968. Το 1989, με την κατάρρευση των καθεστώτων σοβιετικού τύπου, ήρθε το τέλος αυτής της εποχής.

Όπως γράφει ο Enzo Traverso αναφερόμενος στην ταινία του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Το βλέμμα του Οδυσσέα» (1995) «Σ’ ένα μακρύ τράβελινγκ βλέπουμε ένα άγαλμα του Λένιν διαλυμένο, που διασχίζει το Δούναβη ξαπλωμένο πάνω σε μια μαούνα, με το βλέμμα και το δάχτυλό του στραμμένο προς τον ουρανό. Μετά εμφανίζονται άνθρωποι ολοένα και περισσότεροι, που στέκονται στις όχθες για να παρακολουθήσουν το πέρασμά του. Είναι όλοι τους σιωπηλοί, πολλοί από αυτούς γονατίζουν, μερικοί σταυροκοπιούνται. Μια θλιμμένη  κι απαλή μουσική συντροφεύει αυτή τη νεκρική πομπή με την οποία ένας ταλαίπωρος Λένιν, κομματιασμένος και ξαπλωμένος, εγκαταλείπει τη σκηνή της ιστορίας. Σε μια έντονη αντίστιξη προς τον Οχτώβρη του Σεργκέι Αϊζενστάιν (1927), όπου η καταστροφή του αγάλματος του τσάρου συμβόλιζε την επανάσταση, αυτό το πέρασμα των λειψάνων του Λένιν μάς παρουσιάζει τη μνήμη του κομμουνισμού σαν διεργασία πένθους»²⁶.

Μέχρι το 1989 οι ήττες  φώτιζαν με τον ηρωισμό των εξεγερμένων που έχασαν τη μάχη ένα μέλλον αγώνων πάνω στις προγονικές παραδόσεις. Από τότε και μετά οι λέξεις που παραπέμπουν στην ανθρώπινη χειραφέτηση και ελευθερία, στον απεγκλωβισμό της ανθρωπότητας από τις ανάγκες επιβίωσης σ’ ένα κόσμο γενικευμένης φτώχειας και ταπείνωσης, έχουν βουλιάξει στο κενό του παρόντος. Τα ερείπια του 1989 εσωτερίκευσαν μια ιστορική ήττα της ουτοπίας που είχε ενσαρκωθεί στον κομμουνισμό. «Ο μαρξισμός που αντιστοιχεί στο δικό μας καθεστώς ιστορικότητας - μια χρονικότητα αγκυρωμένη στο παρόν, στερημένη από προγνωστική δομή - παίρνει αναπόφευκτα μελαγχολική απόχρωση… Εάν διαθέτει μια στρατηγική διάσταση, αυτή δεν συνίσταται στο να οργανώσει την ανατροπή του καπιταλισμού αλλά στο να ξεπεράσει το τραύμα της κατάρρευσης που βίωσε. Η τέχνη του έγκειται στην οργάνωση της απαισιοδοξίας : να παραδεχθεί μια αποτυχία χωρίς να συνθηκολογήσει με τον εχθρό, να ιστορικοποιήσει την ήττα, γνωρίζοντας ότι ένα νέο ξεκίνημα θα πάρει αναπόφευκτα πρωτόγνωρες μορφές» ²⁷..

Ένα παράδειγμα μιας σύγχρονης διαχείρισης του τραύματος και ανίχνευσης του μέλλοντος των ιδεών της ανθρώπινης χειραφέτησης παραθέτει πάλι ο Enzo Traverso, αναφερόμενος στη στάση του Ντανιέλ Μπενσαϊντ ενός εκ των ηγετών της Επαναστατικής Κομμουνιστικής Λίγκας.

 «Η ιστορική καμπή του 1989, που έβαλε τέλος στον 20^ο αιώνα, είχε βαθιά επίδραση στη διανοητική και πολιτική διαδρομή του Ντανιέλ Μπενσαϊντ. Η στράτευσή του σταμάτησε να στηρίζεται  στην υπεράσπιση μιας επαναστατικής παράδοσης που ανήκε πια σε μια περασμένη εποχή και στράφηκε προς την αποκρυπτογράφηση του καινούργιου που έρχεται, αναζητώντας πάντα ρωγμές για να περάσει σε πολιτική δράση, να διαμορφώσει νέους συσχετισμούς δυνάμεων, να επινοήσει πρακτικές αντίστασης. Δεν εγκατέλειψε το “Μπολσεβίκικο” παρελθόν του, πάντα παρόν στο υπόβαθρο,  κατάλαβε όμως ότι δεν μπορούσε να βρει εκεί απαντήσεις στα σημερινά ερωτήματα, ότι έπρεπε να επεξεργαστεί μια νέα κριτική σκέψη, να πειραματιστεί με νέες μορφές δράσης. Τα κείμενά του απευθύνονταν σ’ ένα κοινό ευρύτερο από τους αγωνιστές της οργάνωσής του»²⁸.

Στη μνήμα αυτού του γενναίου και ξεχωριστού κομμουνιστή αφιερώνεται αυτό το παρόν κείμενο. 

Αναφορές

1. Κατσαρός Μιχάλης, Κατά Σαδδουκαίων (1953), εκδ. Κέδρος Δ΄ έκδοση, 1977

2. Σερζ Βικτόρ, 1930, Έτος Ένα της Ρωσικής Επανάστασης, μτφρ Αρβανίτης Φοίβος,

    εκδ.  Red Marks, 2017,  σελ 65

3.  ο.π.  σελ 46   

4.  ο.π.  σελ 52   

5.  ο.π.  σελ 54

6.  ο.π.  σελ 58    

7.  ο.π.  σελ  88    

8.  Νταβανέλος Αντώνης, Η κληρονομιά του 1917, Σοσιαλιστική Διεθνιστική Επιθεώρηση, άνοιξη 2017,

     σελ 75-86

9.  Σερζ Βικτόρ, 1930 : Έτος Ένα της Ρωσικής Επανάστασης, μτφρ Αρβανίτης Φοίβος, 

     εκδ.  Red Marks, 2017, σελ 109

10. Λούξεμπουργκ Ρόζα, Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση, εκδ. Διεθνής Βιβλιοθήκη, σελ 110

11. Σερζ Βικτόρ, 1930 : Έτος Ένα της Ρωσικής Επανάστασης,  μτφρ. Αρβανίτης Φοίβος, 

      εκδ.  Red Marks, 2017, σελ 171

12. Λούξεμπουργκ Ρόζα, Μεταρρύθμιση ή Επανάσταση, εκδ. Διεθνής Βιβλιοθήκη, σελ 112

13. ο.π.   σελ  114

14. ο.π.   σελ  115

15. Λούκατς Γκέοργκ, Αστική και Σοσιαλιστική Επανάσταση, μτφρ, εισαγωγή Τσίτσοβιτς Αλέκος,

      εκδ. Κριτική, 1987, σελ  62,63    

16. Τρότσκι Λέον, Η Προδομένη Επανάσταση (β΄ έκδοση), μτφρ-επιμ. Θ. Θωμαδάκης - Η.Ροδίτη,

       εκδ. «ΑΛΛΑΓΗ», 1984, σελ 79 

17. ο.π.   σελ  81 

18. ο.π.   σελ  81

19. ο.π.   σελ  81

20. Σεμπρούν Χόρχε, Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ, μτφρ Άρης Αλεξάνδρου,

      εκδ. Θεμέλιο, 1983

21. Αλεξάνδρου Άρης, Το κιβώτιο, εκδ. Κέδρος, 2012

22. Κέρτες Ίμρε, Φάκελος Κ., μτφρ από Γερμανικά Γιώτα Λαγουδάκου, εκδ. Καστανιώτης, 2007 σελ 215

23. Tariq Ali, Έφοδος στον ουρανό, μτφρ  Σάββας Μιχαήλ, 1968, εκδ. Άγρα, 2008, σελ 27, 28

24. Κούρον Γιάσεκ, Μοτζελέφσκι Κάρολ, Ανοιχτή επιστολή στο Πολωνικό Εργατικό Κόμμα,

      μτφρ Μιχάλης Μανιδάκης, εκδ. Εξάντας, 1975

25. Μπένγιαμιν Βάλτερ, Για την έννοια της Ιστορίας, μτφρ Γιώργος Φαράκλας, Αριστείδης Μπαλτάς,

      ο Πολίτης, τεύχος 43, 1997

26. Enzo Traverso, Αριστερή μελαγχολία: Η δύναμη μιας κρυφής παράδοσης,

      μτφρ Νίκος Κούρκουλος, εκδ. Του Εικοστού Πρώτου, 2017, σελ 134,135,136

27.  ο.π.   σελ  136, 137

28.  ο.π.   σελ  238, 239