ΣΑΜΗ: ΠΟΛΗ-ΑΝΟΙΚΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

 

ΣΑΜΗ: ΠΟΛΗ-ΑΝΟΙΚΤΟ ΜΟΥΣΕΙΟ *

                                                     I

Η έρευνα μας δεν έχει  σχέση με την αρχαιολογική, καθότι κινούμαστε σε διαφορετικούς χώρους, εργαζόμαστε με διαφορετική μεθοδολογία, έχουμε άλλα συστήματα αναφοράς. Κατά κανόνα δε εργαζόμαστε στη συνέχεια, κυρίως αποπειρώμενοι μια προβληματική (réflexion) ή μια θεώρηση-θεωρητικοποίηση (contemplation), σχετικά με το πολύπλοκο κι αντιφατικό ιστορικό πολιτισμικό γίγνεσθαι. Έτσι μπορούμε κάποια στιγμή να αναπτύξουμε μεταξύ μας και έναν επιστημονικό και επιστημολογικό ορθολογικό  διάλογο.

Από μικρά παιδιά ακούμε για τις ανακαλύψεις του Μαρινάτου, αλλά δεν άκουσα να αναφερθεί το όνομα του αγαπητού και σημαντικού αρχαιολόγου M. Πετρόπουλου. Βοηθούμενος και εμψυχούμενος από τον πατέρα μου στη Σάμη, νέος αρχαιολόγος, τοποθετημένος στη δεκαετία του 1980 στη Σάμη, ανακάλυπτε αρχαιολογικούς θησαυρούς και στη συνέχεια παρουσίαζε και ανάλυε τα ευρήματά του, αντικρίζοντας τον πατέρα μου το μεσημέρι με χαρά. Ο πατέρας μου, απόμαχος της εργασίας τότε, αλλά όχι των αγώνων και του πολιτισμού, έκανε συνεχείς επισκέψεις στους αρχαιολογικούς χώρους, μιλούσε με τα συνεργεία και σαν έμπειρος μάστορας τους συμβούλευε. Στη συνέχεια με χαρά ενημέρωνε και εμένα που βρισκόμουν για σπουδές στο Παρίσι εκείνη την εποχή (1976-1990) για τα ρωμαϊκά λουτρά (Ρακόσπιτο) και για τα πολλά άλλα ευρήματα.

Εγώ, σαμικός, με χαροποιεί ιδιαίτερα η ιδέα να γίνει Ανοικτό Μουσείο στη Σάμη. Ως φιλόσοφος του πολιτισμού αντιμετωπίζω πολύ θετικά το θέμα. Παλαιότερα είχε προταθεί να μεταφερθούν όλα τα ευρήματα που θ’ ανακαλύπτονταν στο Αργοστόλι,  ώστε να δημιουργηθεί ένα μεγάλο Αρχαιολογικό Μουσείο. Υπήρξε αντίδραση στη Σάμη, με αντίστοιχες κινητοποιήσεις. Ο πατέρας μου, με έντονη μάλιστα διαφωτιστική ‒ παιδαγωγική δράση και πάντοτε πρωτοπόρος αγωνιστής, πρωτοστάτησε ώστε τα ευρήματα θα μείνουν, στη Σάμη. Ως αποτέλεσμα αυτού του αγώνα, μέσα στο γενικότερο πνεύμα των λαϊκών κινητοποιήσεων μετά το Πολυτεχνείο, έγινε το αρχαιολογικό μουσείο στη Σάμη. Με την επιβολή βέβαια των βάρβαρων μνημονίων, σήμερα, μακάρι οι αρχαιολόγοι να πραγματοποιήσουν το 1/10 από αυτά που προτείνουν. Το πρόβλημα βέβαια είναι πως η Σάμη, τουλάχιστον το τμήμα της που είναι κοντά στους αρχαιολογικούς χώρους, να γίνει ένα ανοιχτό μουσείο, πρωτότυπο, καινοτόμο και θα έλεγα και ιστορικό. Έτσι θα αναδειχθεί πολιτισμικά, θα προβληθεί ο μακραίωνος πολύμορφος πολιτισμός της, και μέσα από το γενικότερο και μάλιστα το διεθνές ενδιαφέρον που θα δημιουργηθεί, θα βοηθηθεί να ξεπεράσει τη σημερινή παρατεταμένη παρακμή, εγκατάλειψη, μιζέριά της

Ανοίγοντας μια παρένθεση, επισημαίνουμε ότι το Εργαστήριο μας λειτουργεί αυτόνομα και δεν έχουμε πρόβλημα να καλέσουμε  επιστήμονες από την  Ελλάδα και τον κόσμο, στα πλαίσια της έρευνάς μας για τη Σάμη, την Ιθάκη, την Κεφαλονιά, το Ιόνιο γενικότερα και τη Μεσόγειο. Ο πολιτισμός για εμάς δεν είναι μια απλή αφήγηση. Ο πολιτισμός είναι θέμα σύνθετο, δυναμικό, αντινομικό, δημιουργεί πάντοτε νέους κανόνες, νέες μορφές, είναι μία δυναμική κατάσταση προς το άλλο. Ως εκ τούτου δε θα πρέπει να περιοριστούμε στην πρόταση για την δημιουργία νέων μουσείων, και ειδικότερα γι' αυτό της Σάμης. Αντίθετα, θα πρέπει να οδηγηθούμε σε μία σύνθετη και δυναμική θεώρηση των πραγμάτων.

Με άλλα λόγια είναι ανάγκη ν' αναπτύξουμε ένα συστηματικό και μεθοδικό προβληματισμό, στοχασμό και αναστοχασμό σε σχέση με τα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας (réflection). Ως βασικά θέματα αυτού του προβληματισμού προτείνουμε, μεταξύ πολλών άλλων, τα εξής:

1)       Η ανάδειξη των τεχνικών και των παραδόσεων της Σάμης κατά τον ιστορικό και πολιτισμιολόγο Braudel¹.

2)       Η διερεύνηση των Μακρών Πολιτισμικών Κυμάτων της Σάμης, πάλι κατά τον Braudel², που ως γνωστόν έρχονται από τον Όμηρο και μάλλον ακόμη και από πιο πριν.

3)       Η διερεύνηση του προβλήματος, που έθεσε ο Όμηρος στην Οδύσσεια, σύμφωνα με το κείμενο του 1948 των Χορκχάιμερ και Αντόρνο³. Τίθεται δηλαδή το ερώτημα κατά πόσον, η Οδύσσεια, η περιπλάνηση και ο νόστος λύνουν το πρόβλημα της απώλειας της ταυτότητας, της αποξένωσης, της αλλοτρίωσης. Εξάλλου η Ιθάκη θεωρείται η απαρχή του πολιτισμού, είναι πλέον μία παγκόσμια αναφορά. Έχει μείνει στην ιστορία μέσω της αξεπέραστης Οδύσσειας και της πολύμορφης επίδρασής της: νόστος, περιπλάνηση, κ.α., στο παγκόσμιο πολιτισμικό γίγνεσθαι, δημιουργώντας πλήθος θεωρητικών ερωτημάτων και θεμάτων για παραπέρα διερεύνηση. Από την άποψη αυτή η Ιθάκη πρέπει ν’ αναδειχθεί σε ένα τόπο παγκόσμιας θεωρητικής πολιτισμικής έρευνας, ξεκινώντας από την παρούσα διερώτηση, η οποία  θα αποτελέσει τη βάση, την αφετηρία παρά πέρα ερευνητικών, εκπαιδευτικών, επιμορφωτικών, καλλιτεχνικών κ.α. προγραμμάτων: Πολύμορφες πολιτισμικές δράσεις και προγραμματισμός σεμιναρίων, ερευνών κ.α. σε συνεργασία με ξένα ερευνητικά κέντρα, και πανεπιστήμια. Η Ιθάκη θεωρημένη στη στενή σύνδεσή τους με τη Σάμη, την ομηρική Σάμη ειδικότερα.

4)       Ένα άλλο θέμα είναι η Ποίηση και η Πράξη⁴, και η μεταξύ τους διαλεκτική. Η ύπαρξη, η δραστηριότητα και η παράδοση των μαστόρων και των τεχνιτών, που καταστράφηκε από την εξέλιξη και την πρόοδο. Μήπως ποίηση και πράξη στο επίπεδο τουλάχιστον του Λαϊκού πολιτισμού τέμνονται; Είναι ένα καίριο ερώτημα που ζητά την απάντησή του, όσον αφορά τη Σάμη και την Ιθάκη (Ανάλογη έρευνα έχει γίνει σε μία επαρχία της Γαλλίας από τον Ανρί Λεφέβρ⁵).

5)       Η ομηρική και η καβαφική Ιθάκη. Η από την ομηρική στην καβαφική Ιθάκη του πολιτισμού.

6)       Η Οδύσσεια της σύγχρονης κρίσης με αναφορά στην πολυσχιδή ποιητική και όχι μόνο σύλληψη‒θεώρηση του Ομήρου. Η διαρκής πορεία προς τον ξεπεσμό (Βαλερύ) και οι τρομερές επιπτώσεις στη σύγχρονη κρίση στην κοινωνία και τον πολιτισμό.

                                                                  ΙΙ

Άλλα σημαντικά θέματα για έρευνα:

α) Η τριπλή έννοια, η τριπλή εννοιολογική δομή: α)Η Σάμη υπό την οπτική των τότε αντιπαραθέσεων: Πόλεις-Κράτη στην Αρχαία Ελλάδα και στη Μεσόγειο.

β) H Σάμη σε συσχέτιση με την Κεφαλονιά γενικότερα πρέπει να αναδείξει την πολιτισμική της κληρονομιά.

γ) Ο Αμούργης, μοναδικός υψίφωνος τραγουδιστής του μεσοπολέμου από τον Καραβόμυλο της Σάμης, πρέπει να αναγνωριστεί στον τόπο του. Ο καλλιτέχνης που αναγνωρίστηκε στην Ευρώπη και μεγαλούργησε στη Βιέννη, πρέπει να τιμηθεί και στη γενέτειρά του.

δ) Ο Κριστιάν Ζερβός, κριτικός τέχνης από τα Γριζάτα. Έγραψε 60 ογκώδεις τόμους-καταλόγους resonnés, για το έργο του Πικάσσο, και στην ουσία ανακάλυψε τον Πικάσσο και τον ανέδειξε. Είχε διδακτορικό στη Φιλοσοφία, για τον Μ. Ψηλό. Θεωρείται ο θεμελιωτής της κριτικής της μοντέρνας τέχνης. Οφείλουμε μέσα από την έρευνα να τον αναδείξουμε, όπως του αξίζει.

ε) Ο Στέρης⁶ (Γ. Σταματελάτος) από το Διγαλέτο, ο μέγας αυτός ζωγράφος της διεθνούς πρωτοπορίας του Μεσοπολέμου.

Αναδεικνύοντας αυτούς τους μεγάλους πνευματικούς ανθρώπους της, η Σάμη καταλαμβάνει και μία εξέχουσα θέση στη σύγχρονη πολιτισμική ιστορία.

στ) Έρευνα για την Αίρεση των Καθαρών, η οποία αναπτύχθηκε επί 300 χρόνια, στη συνέχεια των Γνωστικών, και η σχέση τους με το γενικότερο πολιτισμικό γίγνεσθαι. Ως γνωστόν οι Καθαροί είχαν δημιουργήσει τη δική τους αυστηρά συγκροτημένη και μεγάλη κοινότητα εργασίας, έρευνας, γνώσης, πίστης, με επίκεντρο τα Καθαρά 6-7 χιλ. έξω από τη Σάμη και επεκτείνονταν μέχρι και τα Γροίλια, αλλά και στην Ιθάκη.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ

1)    Να λειτουργήσει το Αρχαιολογικό Μουσείο στη Σάμη.

2)    Να αναδείξουμε και να υλοποιήσουμε το concept Σάμη - Ανοιχτό Μουσείο. Δημιουργία, με άλλα λόγια, Ανοιχτού Μουσείου. Όλη η Πόλη ένα Μουσείο. Οργανική ανάδειξη των αρχαιολογικών ογκόλιθων, πιθαριών κ.ά.  που δουλεύτηκαν με μοναδική μαεστρία από τους αρχαίους τεχνίτες, μαστόρους και καλλιτέχνες, ως εξισορροπητική αντίστιξη στο σημερινό καταιγισμό της πληροφορικής και της τεχνολογίας. Μόνιμη έκθεση των πέτρινων έργων ή των υπολειμμάτων τους, των μεγάλων Πιθαριών, βρυσών, πηγών, και άλλων έργων στον ανοιχτό χώρο κ.α.

3)    Να δημιουργηθεί Ανοιχτό Μουσείο Μοντέρνας Γλυπτικής στα Μονή Γροιλίων (αύλιος χώρος κοντά στο παλιό καμπαναριό, το οποίο πρέπει να αναστηλωθεί). Να μπουν μεγάλα γλυπτά από μάρμαρο, σίδηρο, άλλα μέταλλα, γρανίτη κ.α. των μεγάλων μοντέρνων κεφαλληνών γλύπτων Μπονάνου και Σκλάβου⁷ σε πλατείες, σταυροδρόμια κ.α. κεντρικά σημεία της πόλης, έτσι ώστε ν’ αποτελέσει μια οργανική ενότητα με τις αρχαιότητες.

4)    Αποκατάσταση και σεβασμός, των Αρχαιολογικών Χώρων. Ανάδειξη των ρωμαϊκών λουτρών.

5)    Να ανακατασκευαστεί το Σχολείο Διχαλίων και να μετατραπεί σε πολιτισμικό κέντρο του Ιονίου. Ανάδειξη του μύλου στο δρόμο της Αγίας Ευφημίας-Ποταμιανάτων. Πρότυπη ανακατασκευή του μύλου των Γριζάτων.

6)    Να δημιουργηθεί θερινό Σχολείο στη Σάμη με θεματική την τέχνη και τον πολύμορφο Πολιτισμό της, σε συνεργασία με  Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του Εσωτερικού και του Εξωτερικού, και πρώτιστα της Ιταλίας.

7)    Ανάδειξη, συντήρηση και προβολή των Σπηλαίων και των Υγροβιότοπων, που αφθονούν. Δημιουργία μεγάλων Σπηλαιολογικών πάρκων. Σύνδεση με το Ανοιχτό μουσείο.

8)    Οργάνωση σε συστηματική βία και με την κατάλληλη περιοδικότητα Σεμιναρίων-Συνεδρίων, Εργαστηρίου Σύγχρονου Πολιτισμού στη Σάμη.

Παρά τις οικονομικές αντιξοότητες και σε πείσμα των καιρών, αξίζει να προσπαθήσουμε, αξίζει και δικαιούμαστε όλοι να ζήσουμε αυτό το ταξίδι του πολιτισμού προς το άλλο, το διαφορετικό, το καινοτόμο, το ωραίο: Από την αρχαία εποχή και τη μακραίωνη πολιτισμική ιστορία της Σάμης στον σύγχρονο πολιτισμό. Πρέπει οπωσδήποτε να ξεπεράσουμε τις όποιες αντιξοότητες, να μην ενδώσουμε στις σειρήνες τις κρίσης και της καταστροφής. Ο πολιτισμός δηλαδή θα πρέπει να συλληφθεί και να πραγματοποιηθεί στο βαθμό του δυνατού ως μία πιθανή, επιθυμητή και απελευθερωτική διέξοδος. Που θεραπεύει (για να παραφράσουμε τον Αντόρνο), έστω και σχετικά, τις επιπτώσεις από την κρίση. 

*Εισήγηση στην Ημερίδα, «Σάμη. Ένα Ανοιχτό Μουσείο», Αργοστόλι, 4-6-2011

                     

 ΥΣΤ. Δυστυχώς και αυτό το σχέδιο έμεινε στα χαρτιά, ενώ οι σύγχρονοι νεοβάρβαροι κατάργησαν και το Τμήμα Πολιτισμικής Κληρονομιάς του ΤΕΙ Ιονίου (Ζάκυνθος).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.          Βλ. F.Braudel, Μεσόγειος, ΜΙ.ΕΤ

2.          Ib.

3.          Βλ. Μ. Horkheimer-Th. Adorno, Dialectique de la raison, Gallimard, σ. TEL.

4.          Βλ. Η Lefebvre, Métaphilosophie, Syllepse.

5.          Βλ. Α. Λεφέβρ, Η εποχή της άρνησης, Η εποχή της περιφρόνησης, Υ/βιβλία.

6.          Βλ. Β. Φιοραβάντες, Στέρης, Αρμός.

7.          Βλ. Β. Φοραβάντες, Σκλάβος, Παρουσία.