Ο ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΓΕΓΟΝΟΣ

Β.ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

Ο ΚΑΤΕΣΤΡΑΜΜΕΝΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΕΙΝΑΙ ΓΕΓΟΝΟΣ

    « Ο παλιός κόσμος πέθανε, ο καινούργιος παλεύει να γεννηθεί.

Ζούμε στην εποχή των τεράτων».

Α. Γκράμσι

Η σύγχρονη βαθιά παγκόσμια κρίση επιβάλλει αλλαγές σε όλα τα επίπεδα, και πρώτιστα αλλαγές παραδειγμάτων. Με αυτό το δεδομένο, θα πρέπει ν’  συνειδητοποιήσουμε τις  νέες θεωρητικές  αλλαγές, που πρέπει αναγκαστικά να γίνουν. Εξάλλου ήδη κάποιες έγιναν, άλλες πραγματοποιούνται, άλλες βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη και άλλες βρίσκονται στην αρχική περίοδό τους. Οι περισσότερες όμως και οι κυριότερες επέρχονται αναπόδραστα, ως έκφραση των βαθύτερων κοινωνικών αλλαγών που ήδη συντελούνται ραγδαία, και μάλιστα σε παγκόσμια κλίμακα. Αν η σύγχρονη κριτική σκέψη δεν παρακολουθήσει εκ του σύνεγγυς τις συντελούμενες ριζικές αλλαγές, αλλά και αυτές που θα επέλθουν, δεν θα έχει λόγο ύπαρξης, και ως εκ τούτου θα ξεπεραστεί από τη δυναμική των πραγμάτων: θ’ αποστεωθεί.

Πολύ συνοπτικά, επιγραμματικά θα λέγαμε, οι αλλαγές αυτές συνίστανται στο γεγονός ότι βαδίζουμε προς ένα νέο ανθρωπολογικό μοντέλο, το οποίο βρίσκεται ήδη υπό συγκρότηση στο κοινωνικό, στο πραγματικό επίπεδο. Άρχισε δηλαδή να συγκροτείται ένα νέο μοντέλο,  που μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν αδιανόητο  ακόμη και να το φανταστούμε. Ήταν δηλαδή αδύνατη  η παραμικρή  συνειδητοποίησή του. Με τα σύγχρονα γεγονότα σε εξέλιξη, είναι πλέον  γεγονός η συνειδητοποίηση αυτή. Μιλούμε ήδη για τη συγκρότηση ενός νέου μοντέλου μέσα σε συνθήκες βαθέματος της σύγχρονης κρίσης. Ο μετασχηματισμός αυτός  έγινε δηλαδή σε ένα εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Έτσι αυτό το νέο ανθρωπολογικό μοντέλο είναι  αναγκαίο και συνάμα αναπόφευκτο. Μπορούμε δε ακόμη να πούμε, για να γίνουμε πιο σαφείς,  ότι η έλευσή του ριζοσπαστικοποιεί ήδη αισθητά όλα τα δεδομένα του σύγχρονο παγκόσμιου κοινωνικού προβλήματος. Και αυτό οφείλεται στην έστω και σχετική ‒ πλην όμως σε συνεχή εξέλιξη ‒ συνειδητοποίηση του  γεγονότος ότι σχετικά απότομα και ευρύτερα άλλαξε με τρόπο ριζικό η βαθύτερη δομή και φύση του συστήματος, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν ορατή πριν  η διαδικασία αυτή ορατή ή ευδιάκριτη ούτε καν  στο άκρο ή στο βάθος του ορίζοντα του σύγχρονου κοινωνικού πολύπλοκου και άκρως αντιφατικού γίγνεσθαι. Η κρίση όμως, μετά σε αυτό το νέο πλαίσιο που διαμορφώνεται οδήγησε την κοινωνία  σε μια νέα γενικότερη ιστορική περίοδο, την περίοδο της μεταπαγκοσμιοποίησης.

Η περίοδος αυτή θα είναι μακρά, παρατεταμένη, αντινομική, αβέβαιης έκβασης, με σοβαρούς κινδύνους μάλιστα εκτροπών, ακόμη και πολέμων, δυστυχώς όχι μόνον τοπικών. Κινητήρια δύναμη αυτής της νέας περιόδου, σε κάθε περίπτωση θα είναι η αποδεσμευμένη πλέον υποκειμενικότητα από κάθε λογής αστικές συμβάσεις, αλλά κυρίως από τη μακρόχρονη καταναλωτική ευδαιμονία, τον εφησυχασμό, την επανάπαυση, την υλιστική ψευτοαπόλαυση. Το προηγούμενο κοινωνικό μοντέλο της άκρατης παγκοσμιοποίησης, του ανεξέλεγκτου οικονομικού νεοφιλελευθερισμού, της εικονικής, επίπλαστης και απατηλής ανάπτυξης, της κατανάλωσης χωρίς όρια για την κατανάλωση, για την κατανάλωση-ναρκωτικό (και μάλιστα μεσαίας έντασης και πάνω) έφθασε στα όριά του, στο τέλος του. Αυτός είναι, εξάλλου, και ο λόγος για τον οποίο το σύστημα μπήκε σε μια ατέρμονη κρίση, σε μια άνευ προηγουμένου κατάρρευση. Και η κατάρρευση αυτή είναι ιδιαίτερα αισθητή (και μάλιστα με τρόπους άκρως επώδυνους) άμεσα αντιληπτή, ορατή πλέον δια γυμνού οφθαλμού. Από ό,τι φαίνεται μάλιστα δεν υπάρχει, ούτε προδιαγράφεται στον ορίζοντα του σύγχρονου ιστορικού χρόνου άμεση προοπτική ξεπεράσματός της.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες (που δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας) όλο και εντεινόμενης αβεβαιότητας, διαρκούς και παρατεταμένης φτωχοποίησης (κάποτε λέγαμε σχετικής ακόμη και απόλυτης εξαθλίωσης)  της κοινωνίας ολόκληρης, είναι αδύνατο πλέον να πραγματοποιηθεί  η όποια ανασυγκρότηση με τους προηγουμένους, δηλαδή με τους προς κρίσης, όρους, με τις προϋπάρχουσες συνθήκες και συνήθειες. Η ανασυγκρότηση είναι και θα είναι δομική, εκ θεμελίων, πλήρης, ολική. Το μέγα πρόβλημα είναι εφεξής η επανανθρωποποίηση του ανθρώπου, η δημιουργία ενός νέου μοντέλου ανθρώπου καλλιεργημένου, μορφωμένου,  εργαζόμενου ανθρώπινα, αμειβομένου δίκαια με βάση τον σωστό και δίκαιο καταμερισμό της εργασίας, την κοινωνική δικαιοσύνη και κυρίως με αυτοσυνειδησία. Ακόμη παραπέρα: το μέγα ζητούμενο είναι, για να θυμηθούμε δύο ιστορικές φράσεις του Μαρξ,  πως ο «άνθρωπος θα παράγει σύμφωνα με τις δυνατότητές του, και θα αμείβεται σύμφωνα με τις ανάγκες του» και πως «σήμερα θα είναι εργάτης, αύριο καλλιτέχνης», σύμφωνα με ένα νέο κοινωνικό μοντέλο υπό συγκρότηση,  αποδεσμευμένο από τον παραγωγισμό, τον καταναγκασμό, από τον απόλυτο υλικό ωφελιμισμό,  από την μηχανιστική και αιτιοκρατική αντίληψη των πραγμάτων, που ίσχυαν μέχρι τώρα, και που οδήγησαν την παγκόσμια κοινωνία στο σημερινό πλήρες αδιέξοδο, και που ως τέτοιο επιφυλάσσει εκρηκτικές εξελίξεις. Επιγραμματικά  το νέο αναγκαίο πρόταγμα, το οποίο ήδη βρίσκεται υπό διαμόρφωση είναι ο πλήρης αυτοπροσδιορισμός του ανθρώπου, η πλήρης  αυτονόμηση-αυτονομία του χειραφετημένου υποκειμένου-υποκειμενικότητας.

 Όπως είναι γνωστόν, οι ιστορικές αυτές φράσεις των Μαρξ και Ένγκελς από το Μανιφέστο του κομμουνιστικού κόμματος¹ και από την Κριτική του προγράμματος της Γκότα², είναι ακόμη επίκαιρες. Συγχρόνως, από ότι φαίνεται, είναι και αξεπέραστες. Δεν ήταν εξάλλου καθόλου τυχαίες οι συνεχείς αναφορές του Μαλενσόν στην Kομμούνα, στους ξεβράκωτους κτλ. Ακόμη και ο κονδυλοφόρος των ΝΕΩΝ, Καρακούσης, άμεσα αναγνωρίζει την επερχόμενη μεγάλη απειλή. Tο «περίφημο φάντασμα», το οποίο επικαλείται ή στο οποίο αναφέρεται ο Μαρξ δεν έπαψε ουσιαστικά ποτέ να πλανιέται πάνω από την Ευρώπη. Το ίδιο αυτό φάντασμα επιστρέφει ορμητικά πάλι στο προσκήνιο, μετά από μία παρατεταμένη περίοδο λήθαργου υπό την επήρεια  του κυρίαρχου επί 20-30 χρόνια νεοφιλελευθερισμού. Συγχρόνως το ιστορικό αυτό φάντασμα συνιστά μια απάντηση σήμερα στις σύγχρονες εναγώνιες  προκλήσεις της μεταπαγκοσμιοποίησης.

    Η κοινωνία από την αρχή της βιομηχανικής επανάστασης μέχρι τη σημερινή ψηφιακή εποχή, που η πρόοδος της τεχνολογίας δημιούργησε ασύλληπτα ποσοστά παραγωγικότητας της εργασίας, και που ο Μαρξ και ο Ένγκελς πίστευαν ότι θα είναι από τις αντικειμενικές δυνάμεις, ή ακόμη τις αντικειμενικές προϋποθέσεις απελευθέρωσης του ανθρώπου και της κοινωνίας γενικότερα, ακόμη ίσως και αιτίες που θα βοηθήσουν το προλεταριάτο ν’ απελευθερωθεί τουλάχιστον μέχρι τη συγγραφή του ιστορικού Grundrisses³.  Ως γνωστόν, πολύ αργότερα και λίγο πριν τη συστηματική μελέτη του καπιταλισμού, που  οδήγησε τον Μάρξ στην επεξεργασία  και  ολοκλήρωση δυστυχώς   μόνον του πρώτου  τόμου του ιστορικού Κεφαλαίου⁴, διαμορφώθηκε η αντίληψη  ότι υπάρχει μια γραμμική σχέση ή μια σχέση αιτίου-αιτιατού μεταξύ τεχνολογικής προόδου και κοινωνικής απελευθέρωσης. Αντί όμως ν’ απελευθερωθεί ο άνθρωπος, αυτός σκλαβώθηκε απόλυτα στον τεχνολογισμό (σήμερα βλέπε ιδιαίτερα την πλήρη εξάρτηση, ακόμη και υποδούλωση του  στο  κομπιούτερ, στο κινητό, και τελευταία  στο ipad (το ως γνωστόν ήταν και φετίχ του διαβόητου GAP), καθώς και σε κάθε είδους μηχανήματα και μηχανές, στα ρομπότ και κυρίως στη νέα βιομηχανία που αναδύθηκε σχεδόν από το πουθενά:  της  χρηματοοικονομίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.      Παπαζήσης

2.      Κοροντζής

3.      Στοχαστής

4.      Σκουριώτης