Σ. Αράβου - Παπαδάτου

 Σ. Αράβου - Παπαδάτου

 

ΔΙΑΒΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕ: ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΣΕΙΣ, ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΣΚΛΑΒΟΣ, ΤΖΙΑΚΟΜΕΤΙ….

Διαβάζοντας τα κείμενά τού καθηγητή Αισθητικής, Βασίλη Φιοραβάντε, καταλαβαίνεις ότι δεν μπορείς να τα αναπαράξεις, δεν μπορείς αυτούσια να τα μεταδόσεις!

Μπορείς όμως να καταληφθείς από οίστρο μεταφυσικό, από υπερβατική-ενορατική διάθεση. Μπορείς διαισθητικά να τα κατανοήσεις, πέρα από το Αριστοτελικό και Επιστημονικό, αίτιο-αιτιατό. Πολλά σημεία «δεν είναι του κόσμου τούτου», του είπα, έτσι το αισθάνομαι.

Προσπαθώντας να το περιγράψω, έχει αυτόματα καταστραφεί. 

Επιθυμείς να το διαδόσεις, αλλά μόνο δια ζώσης μπορεί ο οίστρος περαιτέρω να μεταδοθεί.... και πάντα... διαισθητικά… θα εμπνεύσει και πιθανόν θα διαχυθεί!

Πριν μιλήσω δημόσια, το αποφάσισα, θα διαβάζω μία τυχαία παράγραφο ή σελίδα από αυτά τα ορμητικά κείμενα. Θα είναι ισχυρός εναρκτήριος αγωνιστικός "πυροβολισμός".

Ες αεί.

 

Α. Μαστρογιάννη

 Α. Μαστρογιάννη

 

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Κ. ΒΑΣΙΛΗ ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕ: ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΕΡΑΣΙΜΟ ΣΚΛΑΒΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ. ΑΦΑΙΡΕΣΗ, ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ, ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ

 

Με αυτή  την εξαιρετική μελέτη  ο Βασίλης Φιοραβάντες προσπάθησε να αποφύγει μια παραδοσιακή μονογραφία που σαν μορφή θα είχε ελάχιστη σχέση με την μοντέρνα τέχνη. Απεναντίας  πήρε υπόψη του τις   ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει το έργο του Σκλάβου, και  εκτός αυτού ερεύνησε και ανέπτυξε μια γενικότερη προσέγγιση σε αρκετά σημαντικά θέματα τα οποία συνδέονται με την μοντέρνα και αφηρημένη τέχνη. Μέσα από την ανάπτυξη του κειμένου  άφησε να φανούν οι αντιθέσεις που υπάρχουν στο έργο και στη θεώρηση του Σκλάβου, χωρίς να τις εξαφανίσει τεχνικά προς όφελος μιας υποτιθέμενης μορφικής επεξεργασίας. Πολλές φορές, ιδιαίτερα στην μοντέρνα τέχνη οι αντιφάσεις και οι αντιθέσεις μπορεί να έχουν κυρίαρχο λόγο. Δεν είναι δυνατόν να αγνοηθεί το γεγονός, ότι η μοντέρνα τέχνη κατά καιρούς θέτει προβληματισμούς πάνω σε θεωρητικά και πρακτικά θέματα, τα οποία συνδέονται με την δημιουργία της φύσης και της πρωτοπόρας καλλιτεχνικής πράξης. Το έργο του Σκλάβου είναι αδύνατον να προσεγγιστεί ξεκομμένα, χωρίς να υπάρχει μια σφαιρική σύνδεση με την μοντέρνα τέχνη. Αυτή η ερευνητική μεθοδολογία, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο, έχει σαν αποτέλεσμα την ταυτόχρονη γενική κατανόηση και δημιουργεί έναν ακριβή και διαλεκτικό τρόπο, υπογραμμίζοντας άμεσα ότι παραμένουν πολλά ερώτημα ανοιχτά για περαιτέρω έρευνα. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Φιοραβάντε, μια συστηματική αναφορά σε αυτά τα ερωτήματα, θα ξέφευγε κατά πολύ από το πλαίσιο της συγκεκριμένης εργασίας. Παράλληλα με την ολοκλήρωση αυτής της μελέτης ,μας δημιουργείται μια ικανοποίηση που βοηθά αναμφίβολα στην παραπέρα εμβάθυνση και κατανόηση της μοντέρνας τέχνης. Η προσέγγιση σε βάθος στο μεγαλειώδες έργο του Σκλάβου, μπορεί να συνεισφέρει ερεθίσματα στη σκέψη και στην αγωνιώδη προσπάθεια που κάνει για να ξεπεράσει τα κρίσιμα αδιέξοδα της.

Ο παλιός μύθος του Ίκαρου, όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Φιοραβάντε, φαίνεται οτι τον επηρέασε από τα παιδικά του χρόνια, όταν ο ίδιος κατασκεύαζε μερικά αεροπλανάκια, δείχνοντας την τάση φυγής που είχε από μικρός. Κατά την διάρκεια των σπουδών του αργότερα, κατασκεύασε ένα γλυπτό που το ονόμασε Ίκαρος. Εδώ ο Φιοραβάντες παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο, την πρώτη συνάντηση του Σκλάβου με τον θεσμοθετημένο ανταγωνισμό και τον συναγωνισμό της κοινωνικής ζωής στο χωριό. Και ενώ άλλες μορφές της ίδιας περιόδου είναι πλασμένες σε ήρεμες στάσεις ,στον Ίκαρο συνδυάζεται με έξοχο τρόπο  μια κατακόρυφη ενιαία κίνηση, που δηλώνει την άνοδος και την πτώση μέσα από την συγχώνευση των μελών, με τα φτερά να προδίδουν όμοια  δραματική συστροφή  του σώματος. Ψυχοσύνθεση που συναντούσε τη βάση του ουτοπικού ουμανισμού του. Η συνάντηση αυτή, έφερε μια ριζική αλλαγή στην προσέγγιση του Σκλάβου πάνω στην αντίληψη του για τον κόσμο. Εδώ εμφανίζεται με σαφήνεια η έντονη τραγική θεώρηση του. Προς αυτή την κατεύθυνση, έπαιξε ρόλο ότι, ο Σκλάβος ήταν εξαιρετικά ευαίσθητος, λόγω της άμεσης επαφής του με τη φύση με την δυσκολία της φτώχειας και με το δράμα του λαού κατά την διάρκεια της κατοχής και του εμφυλίου στην Κεφαλλονιά. Αυτή υπήρξε μια περίοδος ορόσημο για τη ζωή και την παραπέρα εξέλιξη του καλλιτέχνη.

Σύμφωνα με τον Τόμπρο όπως αναφέρεται στο βιβλίο, κατά την διάρκεια των σπουδών του, ήταν πάντοτε νευρώδες και προσεκτικός. Έχοντας  πάρει το δίπλωμα από την ΑΣΚΤ το 1957,ο Σκλάβος παίρνει υποτροφία για σπουδές στο Παρίσι. Εκεί απελευθερώνεται από το Ελληνικό κατεστημένο και αντιλαμβάνεται εύκολα το πνεύμα της κυρίαρχης Παρισινής τέχνης. Στο Παρίσι την δεκαετία 1950-60 ζεί την μεταπολεμική έκρηξη της πρωτοπορίας. Η σχολή του Παρισιού ήταν σε πλήρη ανάπτυξη, περιελάμβανε καλλιτέχνες από όλα τα μέρη του κόσμου και αποτελούσαν ένα σύνολο σε πλήρη ανάπτυξη και μοντερνιστική δημιουργία. Ο αέρας της ελευθερίας, του επέτρεπε να αφήσει ελεύθερες τις καλλιτεχνικές του δυνατότητες. Το πάθος του για την γλυπτική μπόρεσε να εκφραστεί και να υλοποιηθεί σε έργο με τον καλύτερο τρόπο.

Σύμφωνα με την άριστη έρευνα που έκανε ο Φιοραβάντες πάνω στο απόσμασμα του Ζάντκιν¹ ,φαίνεται καθαρά ότι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Σκλάβου ήταν η λήψη πρωτοβουλιών. Δεν μπορούσε να προσαρμοστεί εύκολα στις υπάρχουσες καταστάσεις. Από το 1958-1960, έχοντας τελειώσει την περίοδο της μάθησης του κοντά στον Ζάντκιν, γίνεται ένας ολοκληρωμένος γλύπτης. Η καλλιτεχνική και πνευματική προσωπικότητά του έχει μορφοποιηθεί και αρχίζει να εργάζεται σύμφωνα με τον δικό του τρόπο, για τον οποίο ήταν βέβαιος ότι θα του αποδώσει νέες μορφές και αισθητικές κατευθύνσεις².

Το 1960 ανακαλύπτει ένα ειδικό εργαλείο, το καμινέτο που έχει σαν βάση το οξυγόνο και την ασετυλίνη, με αυτό μπορούσε να εργάζεται πάνω στις πιο σκληρές πέτρες. Υπάρχει πιστοποιητικό ανακάλυψης από το Υπουργείου Βιομηχανίας³. Ο κήπος της Cité του έδωσε νέες δυνατότητες στη διαμόρφωση του έργου του, είχαν μια απίθανη σκληρότητα και παράλληλα μια φυσικότητα στην ανθρώπινη διάσταση και ευαισθησία. Ο Σκλάβος είχε συνείδηση της σπουδαιότητας του Ελληνικού πολιτισμού και της μυθολογίας και βρισκόταν σε διαρκή διάλογο, ενώ αντίθετα ο δυτικός πολιτισμός σύμφωνα με την έρευνα του Φιοραβάντε είχε την όλο και μεγαλύτερη επίδραση στον ορθολογισμό. Δεν υπάρχει άλλη προοπτική για τον πολιτισμό της δύσης την περίοδο του ύστερου καπιταλισμού. Η τέχνη κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την απόλυτη κυριαρχία της ορθολογικοποίησης.

Ακόμη στα κείμενα του Φιοραβάντε για τον Σκλάβο ,βλέπουμε την έκθεση που οργανώθηκε το 1966 στη γκαλερί του Χίλτον στην Αθήνα, στην οποία παρουσιάζονται έργα του που προέκυψαν από την εφαρμογή μιας τεχνικής ανακάλυψης της τηλεγλυπτικής. Οι μορφικές προεκτάσεις των φωτεινών ακτίνων που ο Σκλάβος ελάμβανε, τον οδήγησαν στον μορφικό σχηματισμό των γλυπτών του.

Ως γνωστό πέθανε πρόωρα το 1967,καταπλακώθηκε στο ατελιέ του απο το γλυπτό του το οποίο είχε ονομάσει  ’Η φίλη που δεν έμεινε’ ύψους 2μέτρα και 30 εκατοστά και βάρος 500 κιλά. Ενώ βρισκόταν σε περίοδο πλήρους δημιουργίας και απολάμβανε την καταξίωση του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου βρήκε αυτόν τον τραγικό θάνατο.

Ο Φιοραβάντες, με αυτό το βιβλίο μας μεταφέρει στην εμβάθυνση και τη σπουδαιότητα της αλήθειας για το έργο του Σκλάβου  και κάνει μια αναφορά στην πρόσφατη τραγική ιστορία της Ελλάδας που επηρέασε βαθύτατα την πνευματική και αισθητική του διαμόρφωση. Στη συνέχεια μελέτησε με τον καλύτερο τρόπο τα χειρόγραφα του, οσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι σήμερα και κατόπιν μελέτησε σε βάθος το έργο του, με αναφορές στην γαλλική κοινωνία στην οποία έζησε για πολλά χρόνια και δέχθηκε αναμφισβήτητα τις επιδράσεις της, λαμβάνοντας όμως υπόψιν και τις αντιδράσεις του απέναντι σε αυτή την κοινωνία. Με αυτή την ανάλυση του Φιοραβάντε βλέπουμε ότι προκύπτει μια αντιθετική κατάσταση, διότι ο Σκλάβος επηρεάστηκε από δύο διαφορετικούς κόσμους. Αυτή η διπλή σύγκρουση αποτέλεσε και τη βάση της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Αυτές οι συγκρούσεις και οι αντιθέσεις αποτέλεσαν τα καθοριστικά στοιχεία της θεώρησης του κόσμου του. Χωρίς αυτά είναι αδύνατη η κατανόηση και η βαθύτερη ουσία του έργου του.

Στην έρευνα που έκανε ο Φιοραβάντες σχετικά με τα χειρόγραφα του, εμφανίζονται σαφή ίχνη αφαίρεσης, παρά το γεγονός οτι μέχρι το τέλος των σπουδών του δεν είχε ξεφύγει εντελώς από την αναπαράσταση. Η αφαίρεση κυριάρχησε καθορίστηκα στο έργο του κατά την παραμονή του στο Παρίσι και συγκεκριμένα όταν συνέχισε τις σπουδές του κοντά στον μοντέρνο και αφηρημένο γλύπτη Ζάντκιν. Στο βιβλίο επίσης, διαφαίνεται ένας εξαιρετικός τρόπος που ο Σκλάβος εκφράζει στα χειρόγραφα του τις καλλιτεχνικές και αισθητικές διαισθήσεις του, όπου φαίνεται με απόλυτη σαφήνεια το πώς ήθελε να συγκεκριμενοποιήσει στα μελλοντικά έργα του, τη νέα αισθητική που είχε συλλάβει. Πρόκειται για έναν τύπο αφαίρεσης που είναι εξ’ορισμού πολύ κοντά με τις ιστορικές συλλήψεις της αφαίρεσης. Αυτή την καθαρότητα της σύλληψης τη συναντάμε στον Καντίνσκι και στον Κλέε που ο Σκλάβος ίσως δεν γνώριζε τα θεωρητικά τους κείμενα. Στην συνέχεια του βιβλίου, βλέπουμε πως η αφαίρεση τείνει να κυριαρχήσει σε όλο το έργο του Σκλάβου. Είναι εντυπωσιακό πως κατόρθωσε να ξεπεράσει την ακαδημαϊκή τεχνική της Ελλάδας και την αφαίρεση του δασκάλου του Τόμπρου. Η τέχνη του αποκτά μία μοναδική πολυπλοκότητα στην ιστορία της τέχνης και ιδιαίτερα της μοντέρνας τέχνης μέχρι την εποχή του. Σύμφωνα με την έρευνα του Φιοραβάντε, πρόκειται για μία τέλεια επεξεργασμένη σύνθεση του κυβισμού, μέσα από ένα γενικότερο αφαιρετικό πνεύμα, έχοντας ταυτόχρονα αποκτήσει μία εσωτερική πνευματική σχέση με τον καθολικό άνθρωπο.

 

  Σημειώσεις

1.      Zadkine Ossip [1890-1967] Cimetieres de France et d’ailleures 3/1/2018.

2.      Βλ. Β. Φιοραβάντες, Σκλάβος, Δίσιγμα, ΚΕΦ. «Η διαμόρφωση της θεώρησης του κόσμου του Σκλάβου», σελ. 24.

3.      Βλ. κείμενο της επίσημης αναγνώρισης του υπουργείου βιομηχανίας της Γαλλίας στον κατάλογο, Σκλάβος ,της γκαλερί Ζουμπουλάκη-Αθήνα.

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

 Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

H KEΦΑΛONIA KAI TA ΕΠΤΑΝΗΣΑ: Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΑΣ

 

Είναι αναγκαίο ν' αποσαφηνιστούν μερικές βασικές πτυχές της παγκοσμιοποίησης και ειδικότερα του τελευταίου μεγάλου κύματός της. Από την άλλη πρέπει να αναδειχθούν μερικές σημαντικές πτυχές της παραμελημένης λαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς (με την γκραμσιανή σημασία της λέξης), εισάγοντας ουσιαστικά στην προβληματική αυτόν τον καινούργιο όρο. Και αυτό γιατί Η Ε.Ε. στα διάφορα κείμενά της μιλά κατά κανόνα για την πολιτιστική κληρονομιά. Όμως στα διάφορα ευρωπαϊκά προγράμματα, όπως το Leader+ ομιλούν για λαϊκό πολιτισμό και για την ανάγκη διάσωσής του. Οπότε, στηριζόμενοι σ' αυτό το δεδομένο, προσπαθούμε να αποσαφηνίσουμε λίγο τα πράγματα στο επίπεδο των εννοιών, στηριζόμενοι, εκτός από τα δικά μας κείμενα, και στα κείμενα των Αντόρνο, Γκράμσι, Μπένζαμιν, Λεφέβρ, Γκολντμάν κ.ά., με την ελπίδα ότι θα βρεθούν κάποιες σοβαρές αναφορές, για να χρησιμεύσουν ως αντίπαλο δέος στον ισοπεδωτισμό των αξιών, των μορφών, των αντιλήψεων και των τεχνοτροπιών που επιβάλλει σήμερα η παγκοσμιοποίηση. Σε κάθε περίπτωση όμως προβάλλει η ανάγκη για καταγραφή και η ανάδειξη του λαϊκού πολιτισμού στις διάφορες μορφές, εκδηλώσεις και εκδοχές του, θεωρούμενου ως κύρια έκφραση του πνεύματος των εποχών που έχουν καταγραφεί ιστορικά μέχρι σήμερα. Όπως είναι γνωστό για πρώτη φορά δίδονται χρηματοδοτήσεις από την Ε.Ε. για δράσεις και προγράμματα που αφορούν στον Πολιτισμό, την έρευνα σε πολιτισμικά πεδία και την προβολή του μοναδικού πολιτιστικού πλούτου της χώρας μας, και ειδικότερα της Επτανήσου, που για μια ορισμένη περίοδο έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την πνευματική συγκρότηση του λαού και γενικότερα της οντότητάς μας. Επιπρόσθετα, σήμερα η έρευνα στην ιστορία και τον πολιτισμό επιβάλλεται, αν θέλουμε να περισώσουμε κάτι από την παγκοσμιοποίηση, η οποία τείνει να ενσωματώσει τις ιστορικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.

Η μακρόχρονη πολιτιστική κληρονομιά και ιδιαιτερότητα των Ιονίων είναι μοναδική. Και αυτή η μοναδικότητα στην εποχή της ομογενοποιητικής παγκοσμιοποίησης πρέπει με κάθε αντίτιμο να διασωθεί και να διατηρηθεί. Δεν υπάρχει τίποτε άλλο πιο επιλέξιμο, ούτε μεγαλύτερος και καλύτερος αναπτυξιακός στόχος για κάθε κεφαλλονίτη και κάθε επτανήσιο. Ο Κάλβος, ο Σολωμός, ο Λαυράγκας, ο Σκλάβος, ο Στάμος και τόσοι άλλοι ποιητές, καλλιτέχνες και διανοούμενοι ήταν προϊόντα ακριβώς της επτανησιακής διαφωτιστικής ιδιαιτερότητας. Ας λειτουργήσουμε και εμείς διαφωτιστικά. Από την άποψη αυτή, έχει ιδιαίτερη σημασία η συστηματική προώθηση και ανάδειξη του πολιτισμού της Επτανήσου, καθώς και η διερεύνησή του σε βάθος. Συγχρόνως επιβάλλεται ή συστηματική τεκμηρίωση με τη χρήση Ν. Τεχνολογιών και η ψηφιοποίηση του πλούσιου πληροφοριακού και αρχειακού πολιτισμικού υλικού που υπάρχει στην Κεφαλονιά. Πιο συγκεκριμένα, η έρευνα πρέπει να επικεντρωθεί στη ζωή και το έργο μερικών σημαντικών καλλιτεχνών και θεωρητικών της τέχνης, όπως είναι για παράδειγμα ο Κρ. Ζερβός, Γ. Στέρης, Γ. Σκλάβος, Γ. Μπονάνος, Γ. Βαλσαμάκης, Θ. Αμούργης, Δ. Λαυράγκας, Μ. Αβλίχος, Α. Λασκαράτος, Π. Παννάς, ο Β. Δαμωδός, κ.ά. Νομίζουμε ότι η σημασία τους για τη νεότερη πολιτισμική ιστορία της Κεφαλονιάς, της Επτανήσου και γενικότερα της Ελλάδας είναι γνωστή, ώστε δεν χρειάζεται να επιχειρηματολογήσουμε περισσότερο. Απλώς επισημαίνουμε την πρόσθετη αξία τού καλλιτεχνικού και αισθητικού παραδείγματος -με την επιστημολογική σημασία του όρου- που προσλαμβάνει το έργο τους σήμερα, λόγω της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης που τείνει ν' αλλοτριώσει κάθε πολιτισμική ταυτότητα και ιδιαιτερότητα. Από την άλλη, η έρευνα πρέπει να ασχοληθεί επίσης και με μερικούς διασωθέντες παλιούς οικισμούς με ένα σύγχρονο πολιτισμικό- αισθητικό πνεύμα, με στόχο την περιγραφή και ανάδειξη του πολιτισμικού ιστορικού περιεχομένου τους. Επισημαίνουμε δε ότι το πρόβλημα δεν είναι τεχνικο-τεχνοκρατικό, αλλά πρώτιστα πολιτισμικό: Πρόβλημα αντίληψης, θεώρησης, αντιμετώπισης των ελάχιστα διασωθέντων παραδοσιακών οικισμών, χωρίς όμως και την αποδοχή ακραίων απόψεων περί παράδοσης κτλ. Εξάλλου η προτεινόμενη εδώ εργασία με επίκεντρο την αισθητική της πέτρας, μπορεί να παίξει και ρόλο προσανατολισμού στην όλη διαδικασία αποκατάστασης και ξαναζωντανέματος των οικισμών, αλλά μπορεί να αποτελέσει και την αφετηρία ή ακόμη  και τη βάση για ευρύτερες έρευνες και πρακτικές πολιτισμικού περιεχομένου και ενδιαφέροντος, που η γλυπτική στις εκδοχές του Μπονάνου και του Σκλάβου ν’αποκτήσει μια νέα ακμή.

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΜΕΡΙΚΑ ΤΟΠΙΚΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΜΟΝΤΕΛΑ

ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

 

ΑΠΟ ΤΟ ΝΗΣΙ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ. Η ΚΡΙΣΗ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΠΟΙΗΣΗΣ

ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΙΣΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ

 

Χρονολόγιο:

ΚΡ. ΖΕΡΒΟΣ 1889-1970 Κεφαλονιά-Αλεξάνδρεια-Μασσαλία-Παρίσι

(1920: Υποστ. Διδακτορικού στη Σορβόννη για τον Ψελλό)

Γ. ΣΤΑΜΑΤΕΛΑΤΟΣ (Γ. ΣΤΕΡΗΣ): 1898-1987 Κεφαλονιά-Παρίσι

(και μετά Αμερική)

Γ. ΣΚΛΑΒΟΣ: 1927-1968 Κεφαλονιά-Αθήνα-Παρίσι

Σχήμα των επιδράσεων

Ζερβός -> Cahiers d’art  ->     Στέρης

                                         ->    Σκλάβος

Η εμφάνιση με ορμητικό τρόπο της μοντέρνας τέχνης¹ στις αρχές του 20ου αιώνα και στη συνέχεια η ανάπτυξή της, κατά τέτοιον τρόπο που έγινε πολύ σύντομα ηγεμονική, συνδέθηκε με την συγκρότηση της προβληματικής και βέβαια της αισθητικής περί μοντέρνου ή του μοντέρνου.

Η μεγάλη βέβαια παραδοξότητα όλου του 20ου αί. ήταν το γεγονός ότι στην κρίση του μοντέρνου, όπως αυτή ονομάστηκε από γερμανούς θεωρητικούς και φιλόσοφους, συμπεριλαμβάνοντας σ' αυτή την τάση και τους φιλόσοφους της Σχολής της Φρανκφούρτης, η απάντηση ήταν ακριβώς  μοντέρνα-μοντερνιστική μέσω της τέχνης αλλά και της σκέψης (βλ. τους μεγάλους καλλιτέχνες της πρωτοπορείας), Ζερβό, τον Τεριάντ, τον Γκρίνμπεργκ, τη Σχολή της Φρανκφούρτης, κ.ά.) αλλά και μέσω της πράξης, της κοινωνικής και ιστορικής πράξης των πρωτοποριών σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, της Αμερικής και ως ένα σημαντικό βαθμό της Λ. Αμερικής και της Ιαπωνίας².

Όμως μετά από μία μεταβατική κατάσταση μερικών ετών προς το τέλος του 20ου αι., με την εμφάνιση του μεταμοντερνισμού, που όπως έχουμε δείξει ήταν αντιδραστικής-αντεπαναστατικής υφής³, μπαίνουμε στην περίοδο της παγκοσμιοποίησης. Σ' αυτή τη νέα περίοδο τα πάντα αλλάζουν, οι λειτουργίες της σκέψης και της τέχνης⁴ διαφοροποιούνται, η φύση της κοινωνικής πράξης έχει βαθύτατα επηρεαστεί και αλλάξει ριζικά. Μια γενικότερη αποσύνθεση, μερικές φορές αποκαλούμενη και αποδόμηση, έχει αποκτήσει ευρύτατες διαστάσεις, κάνοντας δυσχερή την όποια κριτική και συνεκτική θεώρηση. Παρ' όλα αυτά, εμείς επιμένουμε πάντοτε υπερασπίζοντας τις αρχές του λόγου, της κριτικής και του ανθρωπισμού.

Με βάση τη μελέτη τεσσάρων εξεχουσών περιπτώσεων - πρωτεργατών της μοντέρνας τέχνης και σκέψης, που ήταν οι Ζέρβός⁵,  Τεριάντ⁶,  Στέρης⁷ και Σκλάβος⁸ και οι όποιοι είχαν προέλευση νησιώτικη, ίδια οι τρεις, την Κεφαλονιά, τη Μυτιλήνη ο Τεριάντ, μας είναι δυνατή η εμβάθυνση πάνω στη σημαντική δομή του μοντερνισμού, που ήταν μία δομή ανερχόμενη, όπως έλεγε ό Γκολντμάν⁹, ενώ συγχρόνως μέσω αυτής της μελέτης μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τη μυστηριώδη, όπως εμφανίζεται γενικά μέσα στην παντοδυναμία της, δομή της
παγκοσμιοποίησης. Προκαταλαμβάνοντας λίγο τα πράγματα, υπογραμμίζουμε από τώρα ότι με την παγκοσμιοποίηση τα πάντα αντιστρέφονται, για να μην πούμε ανατρέπονται. Νέες σημαντικές δομές εμφανίζονται, νέες προκλήσεις κάνουν απειλητική -τουλάχιστον μερικές φορές- την εμφάνισή τους, οι θεωρήσεις από ανερχόμενες, σύμφωνα πάντα με την ορολογία του Γκολντμάν, μεταπίπτουν σε κατερχόμενες, σε οπισθοδρομούσες, ακόμη και σε αντιδραστικές. Γίνονται έτσι και
αντιμοντέρνες; Ή  μοντέρνες με μια νέα έννοια; Ή μήπως θα πρέπει στις
συνθήκες της παγκοσμιοποίησης να εγκαταλείψουμε αυτό τον όρο ως
ανεδαφικό πλέον ή και ως ξεπερασμένο; Αλλά σε αυτή την περατώση δεν
θα πρέπει να τον αντικαταστήσουμε με κάποιον άλλο, προσφορότερο, πλην
όμως οπωσδήποτε αντιπαγκοσμιοποιητικό; Αλλά με ποιόν; Αν βέβαια
αποδειχθεί ότι είναι αναγκαία αυτή αντικατάσταση. Ας δούμε όμως πιο συγκεκριμένα για τι πρόκειται.

Κατ’ αρχήν η περίπτωση του Ζερβού ^1* που ήταν βέβαια κεντρική, μια κεντρική

φιγούρα του μοντερνισμού, όπως θα έλεγε και ο Μπένζαμιν¹⁰. Και ως προς αυτό υπάρχει ομοφωνία απ’ όλους τους ερευνητές του μοντερνισμού και της μοντέρνας τέχνης ειδικότερα. Ακολουθεί ο Τεριάντ, μαθητής όταν πρωτοπήγε στο Παρίσι για ένα μεγάλο διάστημα τού Ζερβού (με την ευρύτερη έννοια τού όρου).

Και οι δύο από τα νησιά τους (και από την Αλεξάνδρεια ο Ζερβός) κατακτούν το κοσμοπολίτικο και μοντερνιστικό Παρίσι, και στη συνέχεια όλον τον κόσμο, παγκοσμιοποιήθηκαν θα λέγαμε σήμερα (αποδίδοντας θετική έννοια στον  όρο), ενώ πρώτα κυριάρχησαν το Μονπαρνάς και το St. Germain-de-Prés, δύο πολιτισμικά νησάκια (îlots) στο κέντρο του Παρισιού, και στο κέντρο τού κόσμου. (Η Ν. Yόρκη ακόμη δεν είχε αναδειχθεί σε πολιτιστική και καλλιτεχνική πρωτεύουσα).

Ο Στέρης, αρχίζει την μακριά του πορεία στο χώρο της τέχνης και του πολιτισμού από το χωριό του, το Διγαλέτο Πυργιού, Σάμης, Κεφαλληνίας (δηλαδή καταγόνταν από την ίδια επαρχία με τον Ζερβό), για να γίνει στη συνέχεια πλάνητας¹¹ (flâneur), με την μπενζαμινική έννοια του όρου πλανητικός¹² σύμφωνα με την ορολογία του Αξελού πολίτης-καλλιτέχνης-διανοούμενος του κόσμου θα λέγαμε εμείς. Ζει και σπουδάζει στην Αθήνα, ενώ επισκέπτεται 13 ευρωπαϊκές χώρες, μερικές 2-3 φορές, στις οποίες παραμένει για κάποια διαστήματα, μέχρι και δύο χρόνια (με προεξάρχουσα τη διαμονή του στο Παρίσι περισσότερες φορές πάντοτε σε επαφή με τον Ζερβό και τον κύκλο του), αποκτώντας βιώματα, ενσωματώνοντας πολιτισμικά στοιχεία, επικοινωνώντας με την τοπική, θα λέγαμε σήμερα σκέψη (pensée locale, σ' αντιπαράθεση με την pensée globale) και διαμορφώνοντας ένα ζωγραφικό-μορφολογικό ιδίωμα μοντέρνο και συγχρόνως βαθύτατα Ελληνικό. Στη συνέχεια από το 1938 και μετά εγκαθίσταται στην Ν. Yόρκη, στην πόλη που μπαίνει πλέον ορμητικά στο πολιτισμικό προσκήνιο, και έτσι επέλεξε να συνδιαλαγεί, όπως θα έλεγε και ο Αξελός, με το νέο και ανερχόμενο παγκοσμιοποιητικό μόρφωμα, μετακυλώντας όλα τα στοιχεία της πρότερης Ελληνοκυβιστικής του παράδοσης – για να χρησιμοποιήσουμε έναν νεολογισμό – (σεζανικής κυρίως έμπνευσης-προέλευσης-επίδρασης) σε υποδεέστερες θέσεις της δύστυχης συνείδησής του. Ο μοναχικός ήρωας Στέρης μεταμορφώνεται σε τραγικό, χωρίς όμως να διατηρήσει τις αναφορές που του προκάλεσαν την τραγικότητά του. Για το λόγο αυτό μπορούμε να πούμε ότι έγινε διπλά τραγικός: Υποχρεώθηκε να χάσει ακόμη και την τραγικότητά του, μέσα στην αμερικάνικη παγκοσμιοποιητική ωθητική δύναμη που βρέθηκε - άθελά του ίσως. Το νησί (η Κεφαλονιά της τέχνης και της κουλτούρας) βούλιαξε μέσα στον αμερικάνικο ωκεανό της βιομηχανίας της κουλτούρας, που τους μόνους μαιτρ που αναγνώριζε ήταν ο Τέυλορ και ο Φόρντ, η νόρμα, η επανάληψη και η αποχαύνωση. Ο Στέρης δεν μπόρεσε, ή δεν ήθελε, ή δεν κατόρθωσε να συνδεθεί με την αμερικάνικη πρωτοπορία που άρχισε ν' αναδεικνύεται, κυρίως μετά το '45, και πρώτιστα με την ελληνική καλλιτεχνική πρωτοπορία της Αμερικής εκείνης της εποχής, με τους Μπαζιώτη, Μάρο, Λεκάκη, Στάμο κ.ά. To ρεύμα που τον τράβηξε ήταν η Pop art στον εικαστικό χώρο, η οποία είναι πολύ αμφίβολο αν συνέχισε να είναι μοντέρνα, ή ακόμη και αν ήταν η απαρχή του μεταμοντερνισμού.

Ο Σκλάβος ξεκίνησε τον σύντομο όσο και συγκλονιστικό περίπλου του από τα Ντομάτα της Κεφαλονιάς το 1927, για να τερματίσει άδοξα και τραγικά κάτω από ένα μεγάλο γλυπτό του μέσα στο εργαστήριό του μια σκοτεινή νύχτα του 1968. Πέρασε από την ΑΣΚΤ της Αθήνας, στην όποια ο Τόμπρος διέγνωσε γρήγορα την αξία και τις ικανότητές του, για να τον στείλει στη συνέχεια στον Ζαντκίν, μεγάλο Εβραιο-ρώσο μοντέρνο (κυβιστή και ως ένα βαθμό αφηρημένο)  γλύπτη και δάσκαλο, εγκατεστημένο στο Παρίσι. Εκεί ο Σκλάβος χειραφετείται, καινοτομεί και δημιουργεί υπό την παρότρυνση και του Ζερβού.  Δεν γίνεται ποτέ βεντέτα των παρισινών σαλονιών, όμως η αξία του αναγνωρίζεται καθολικά. Η Κεφαλονιά του Σκλάβου συνδιαλέγεται με την Κεφαλονιά του Ζερβού (ο Ζερβός κατάγεται από τα Γριζάτα Σάμης, που απέχουν βέβαια 30 περίπου χλμ. από τα Ντομάτα, το χωρίο του Σκλάβου, με άλλες πολιτισμικές παραδόσεις και ιδιομορφίες) στο Παρίσι. Ο σύνθετος αυτός διάλογος πραγματοποιείται διά μέσω και της μελέτης τους της ιστορίας της Τέχνης, της μοντέρνας και της αρχαιοελληνικής ειδικότερα. Όμως και ο Ζερβός φεύγει λίγο αργότερα από τη ζωή, ενώ αρχίζει και η αντίστροφη κίνηση για το μοντερνισμό. Τα νησιά ή τα νησάκια (πολιτισμικά πρώτιστα) αρχίζουν να συνθλίβονται από την παγκοσμιοποίηση. Δηλαδή η Κεφαλονιά, η μήτρα των ριζοσπαστών και στη συνέχεια του μοντερνισμού (βλ. ακόμη και τους Λαυράγκα, Θ. Αμούργη, Μπονάνο, Ν. Βαλσαμάκη και πολλούς άλλους καλλιτέχνες και διανοούμενους), το Μονπαρνάς και το St. Germain-de Prés  και βέβαια πολλά άλλα.

Στην περίοδο της εμφάνισης και ανάπτυξης του μοντερνισμού πήγαμε από τα νησιά στον κοσμοπολιτισμό, από την απομόνωση σε μία διεθνούς εμβέλειας αφαιρετικότητα και σ' ένα ιδιότυπο ανοιχτό αισθητικό σύστημα και σ’ ένα αντίστοιχο σύστημα αξιών. Ο διεθνισμός των τεχνοτροπιών, των αντιλήψεων και της επικοινωνίας ήταν κυρίαρχος, συμβαδίζοντας παράλληλα με την ανάπτυξη τού διεθνισμού των αγορών και των ανταλλαγών γενικότερα. Η κίνηση από το καταστρεφόμενο νησί στην κοσμοπολίτικη μητρόπολη, μέσω της ίδρυσης μικρών πολιτισμικών νησιών στο κέντρο, στην καρδιά της μητρόπολης, συνδέθηκε με την ανάπτυξη μιας ανερχόμενης θεώρησης τού κόσμου, με βασικό πυρήνα την πίστη στην κοινωνική πρόοδο και την πρόοδο της ανθρωπότητας και του πολιτισμού γενικότερα. Όμως στα τελευταία 20-25 χρόνια με την επικράτηση του μεταμοντερνισμού, της ενιαίας σκέψης, του νεοφιλελευθερισμού κ.τ.λ. το γενικό αυτό πνευματικό περιβάλλον διαλύθηκε και μετά από μια περίοδο στην οποία δεν υπήρχαν σαφείς τάσεις, με την εμφάνιση της παγκοσμιοποίησης άρχισε μία αντίστροφη κίνηση, μία νέα και ριζικά διαφορετική κατάσταση. Μερικά από τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της νέας πλέον κατάστασης είναι:

α) Η εμφάνιση και η διάδοση ενός κλίματος μιας ευρύτερης απαισιοδοξίας, η οποία φθάνει ακόμη και στην «οπισθοδρομική νοσταλγία», όπως έλεγε ο Αντόρνο. Μπορούμε ακόμη να μιλήσουμε και για κατερχόμενη θεώρηση, σ' αντίθεση με την ανερχόμενη που αναφέραμε πριν, η οποία τείνει να ιδανικοποιήσει προμοντέρνες ακόμη και προβιομηχανικές καταστάσεις. Μέσα σ’αυτό το πλαίσιο, πολλές κοινωνικές, καλλιτεχνικές, μαστορικές κ.ά. πρακτικές που γνώρισε η κοινωνία επαναξιολογούνται υπό το πρίσμα της ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης. (ΒΛ. τις πλακοστρώσεις που γίνονται τελευταία μερικών δρόμων και πεζοδρομίων σε διάφορες πόλεις, την επιστροφή της πέτρας κ.ά.).

β) Από την κοινωνία (παγκοσμιοποιημένη πλέον) εκδηλώνεται μία  επιστροφή στην κοινότητα, στον κοινοταρισμό ως πνεύμα, ως τρόπο και ως κλίμακα. Ενώ το ξερίζωμα που επέφερε και επέβαλε ο ύστερος και στη συνέχεια ο παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός βιώθηκε ως σπαραγμός (βλ. για παράδειγμα τον εξπρεσιονισμό), ως σύγκρουση που έφθανε ακόμη και στην εξέγερση (και την αφαιρετικότητα στο επίπεδο της τέχνης), τώρα η επιστροφή στη μικρή κλίμακα, και ειδικότερα στο νησί βιώνεται ως μορφή απελευθέρωσης από την αποξένωση των μεγαλουπόλεων και την αλλοτρίωση του απρόσωπου καπιταλισμού των υπερμάρκετς, των villages parks, και των αλυσίδων παραγωγής.

γ) Στα τελευταία χρόνια, ως μία σημαντική εκδήλωση αναβίωσης πολιτισμικών πρακτικών και εκδηλώσεων που η ανάπτυξη είχε διαγράψει από το ορίζοντα, είναι η αναβίωση σε μαζικό μάλιστα επίπεδο των fables (ιστορημάτων). Στη Γαλλία υπάρχουν σήμερα πάνω από 5-10.000 fabliers, οι οποίοι επανακαταλαμβάνουν τις πλατείες και στήνουν τα θεάματά τους, τα οποία κάθε φορά είναι διαφορετικά, σατυτρίζοντας την επικαιρότητα, και δημιουργώντας έτσι μία κάπως εύθυμη διέξοδο στο βαρύ κοινωνικό και ιδεολογικό κλίμα, που έχει δημιουργήσει σε όλα τα επίπεδα ο σύγχρονος τρόπος ζωής και κυρίως η παγκοσμιοποίηση. (Άλλες παρόμοιες περιπτώσεις είναι το θέατρο του δρόμου, η ζωγραφική του δρόμου και των grafiti).

Με τον τρόπο αυτό είναι εμφανής η προσπάθεια δημιουργίας ενός νέου τύπου, κινούμενων, εφήμερων κ.α. πολιτισμικών νησιών στις καπιταλιστικές μητροπόλεις του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού από αυτούς τους καλλιτέχνες νέου τύπου. Με άλλα λόγια, τουλάχιστον σε μερικές περιπτώσεις  πηγαίνουμε σε μια αναβίωση των βάρδων και των τρομβαδούρων κ.τ.λ. της προμοντέρνας ιστορικής περιόδου, των μαστόρων και των μυθοπλαστών, που είχαν κριτικαριστεί ως φορείς διατήρησης της υπανάπτυξης. Το σύγχρονο αφήγημα-μάρτυρας ή καταθέτης-καταγγέλτης μιας απόλυτα αλλοτριωμένης ζωής και ύπαρξης παραχωρεί τη θέση του στο μικρό ιστόρημα, πολλές φορές ασήμαντο ή ασήμαντό σε εισαγωγικά, αλλά άμεσο, διασκεδαστικό και γιατί όχι και εκτονωτικό. Ο άνθρωπος-θεατής των εξελίξεων βλέπει, ή συμμετέχει σε μία μορφή δράσης, έστω και μικρής εμβέλειας, αλλά στο δημόσιο χώρο. Προσπαθεί να επανακαταλάβει το δημόσιο χώρο, να τον κάνει χώρο επικοινωνίας, μερικές φορές και διαπολιτισμικής, ξεφεύγοντας από την αφασική, σύγχρονη, διαμεσολαβημένη και παγκόσμιό ποιημένη ψευδοεποικοινωνία των ΜΜΕ.

Υπάρχει μία ριζική διαφορά μεταξύ του Σκλάβου και του Στέρη δομιστών¹⁴ (structifs)  καλλιτεχνών σ' επίπεδο δομών, μορφών και ιδεολογίας (μοντέρνα-μοντερνιστική ιδεολογία) και στον ίδιο βαθμό δομιστική ερμηνευτική της μοντέρνας δημιουργίας γενικότερα από τους Ζερβό και Τεριάντ, από τη μία μεριά και από την άλλη, την περιπλάνηση σε νέες πρακτικές από τους νέους καλλιτέχνες σήμερα που βιώνουν μία κοινωνική και πολιτισμική οπισθοδρόμηση¹⁵ χωρίς προηγούμενο. Οπότε, μέσα σ αυτές τις άκρως αντιθετικές συνθήκες, το ερώτημα που τίθεται είναι μήπως και πάλι το νησί, όπως η Ιθάκη έσωσε τον περιπλανώμενο Οδυσσέα, μιας ορισμένης μορφής νησί, σώσει και πάλι τον σύγχρονο άνθρωπο, που βρίσκεται σ' αναζήτηση αναφορών, κοινωνικότητας, επικοινωνίας, γνησιότητας και αυθεντικότητας; Ή μήπως θα πρέπει να θεωρήσουμε κάθε προσπάθεια ουτοπική, ανεδαφική και αδιέξοδη;

Επιτρέψτε μου ως κεφαλονίτης να αισιοδοξώ ότι κάποια καλύτερη κατάσταση θα δημιουργηθεί, από όποια νησιά και αν περάσουμε, σε όποια νησιά και αν σταθούμε, στη σύγχρονη περιπλάνηση - πραγματική ή νοερή- με τις εικόνες που μας προβάλλει, δημιουργεί και επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση. Τουλάχιστον ζούμε, βιώνουμε το ταξίδι, την περιπέτεια, την αναζήτηση, την περιπλάνηση…

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ

1*. Ως γνωστόν ό Ζερβός ήταν ο εκδότης του ιστορικού περιοδικού, Τετράδια τέχνης, ο ιδρυτής της γκαλερί που έφερε το ίδιο όνομα, επιφανής κριτικός τέχνης, οργανωτής εκθέσεων, ο κατ’ εξοχήν μελετητής του Πικάσο κ.ά. Η έκδοση του καταλόγου Raisonné με το έργο του Πικάσο είναι ίσως η σημαντικότερη εκδοτική προσπάθεια του 20ου αί. Επίσης θα πρέπει εδώ να υπογραμμίσουμε την καταλυτική του επίδραση στους Τεριάντ, Στέρη και Σκλάβο (και σε πολλούς σύγχρονούς του καλλιτέχνες, Έλληνες, Γάλλους και ξένους που ζούσαν στο Παρίσι ή πήγαιναν για να τον συναντήσουν) όπως φαίνεται και από το σχεδιάγραμ­μα της πρώτης σελίδας αυτού του κεφαλαίου.

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

                                                                  

1.  Για το θέμα αυτό βλέπε μεταξύ άλλων το βιβλίο μας, Κοινωνικ΄πη θεωρία και αισθητική, Αρμός, 2^ο μέρος.

2.  Έχουν οργανωθεί αρκετές εκθέσεις κυρίως στο Βaubourg, με προεξάρχουσα αυτή για την Ιαπωνία, με τίτλο, Le Japon des avant-gardes, για να διερευνήσουν και να εμβαθύνουν πάνω στις διάφορες πτυχές της διεθνούς μοντέρνας τέχνης.

3.  Βλ. ib., σημ. 1, κεφ. «Μοντερνισμός και μεταμοντερνισμός, ή προς μια ριζοσπαστική κριτική του μιεταμοντερνισμού».

4.  Βλ. την εισήγησή μας με τίτλο, «Οι προκλήσεις της παγκοσμιοποίησης στο χώρο της σκέψης, της τέχνης και της κουλτούρας» στο συνέδριο, «Η τέχνη ως θεμέλιο ανάπτυξης του 21ου αιώνα», Πάτρα, 15-17.11.2002. Οργάνωση: Σύλλογος Νέων Καλλιτεχνών Πατρών. (Βλ. το βιβλίο μας, Θεωρία Πολιτισμού, Ψηφίδα, τ.Ι.).

5.  Βλ. Κρ. Ζερβός, Τετράδια τέχνης, Καστανιώτης.

6.  Βλ. Ε. Τεριάντ, Κείμενα για την τέχνη, Καστανιώτης.

7.  Βλ. Β. Φιοραβάντες, Στέρης, Αρμός.

8.  Βλ. Β. Φιοραβάντες, Αισθητική και σύγχρονη τραγική συνείδηση, Παπαζήσης.

9.  Βλ. L. Goldmann, Structures mentales et création culturelle, Anthropos.

10.  Βλ. W. Benjamin, Passages, Cerf.

11.  Ib.

12.  Βλ. Κ. Αξελός, Προς την πλανητική σκέψη, Εστία.

13.  Th. Adorno, L’art et les arts, D. de Brouwer.

14.  Th. Adorno, ib.

15.  Βλ.  M. – C. Naves et Patou, La mondialisation comme concept orératoire, L’ Harmatan.

 

ΠΡΟΣΚΛΗΣΗ ΤΙΜΗΤΙΚΗΣ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟ Γ. ΣΚΛΑΒΟ ΜΕ ΘΕΜΑ: "Γ.ΣΚΛΑΒΟΣ: ΚΕΦΑΛΟΝΗΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΔΙΕΘΝΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ"

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΣΗΓΗΤΩΝ

 

Χαιρετισμός Φίλιππου Νικολόπουλου

 

Χαιρετισμός

 

Φίλιππος Νικολόπουλος

Διευθυντή του Ελεύθερου Πανεπιστημίου

 

Η σημερινή τιμητική εκδήλωση για τον διεθνούς φήμης Κεφαλλονίτη γλύπτη Γεράσιμο Σκλάβο, εδώ στη γενέτειρά του, αποτελεί συνέχεια της τιμητικής εκδήλωσης που έγινε για το έργο του στον Φ.Σ. «Παρνασσό» την 15 Ιουνίου 2024. Συνεπώς, σήμερα κι ο δικός μου ταπεινός χαιρετισμός, ως εκπροσώπου του παραπάνω Συλλόγου, αποτελεί συνέχεια αυτού που έγινε την 15^η Ιουνίου, πράγμα που είναι ξεχωριστή χαρά και τιμή για μένα.  Επιπλέον  και ως άτομο αλλά και ως εκπρόσωπος του « Παρνασσού» θα ήθελα να εκφράσω τα συγχαρητήριά μου και τις ευχαριστίες μου στον Καθηγητή Β. Φιοραβάντε , αλλά και  σε όλους όσους συνετέλεσαν στη διοργάνωση της σημερινής εκδήλωσης . Σοβαρές εκδηλώσεις για το έργο σημαντικών ανθρώπων  στο χώρο της τέχνης , του  πνεύματος  και γενικότερα του πολιτισμού, σήμερα στην πατρίδα μας αποτελούν νησίδες αντίστασης σε μια διαρκώς αυξανόμενη «αποπνευματικοποίηση»  του ανθρώπου στο όνομα των οικονομικών μεγεθών και της τεχνολογίας. Και πολύ περισσότερο φυσικά χαιρόμαστε όταν αυτοί οι ξεχωριστοί δημιουργοί είναι Έλληνες 

Ο Γεράσιμος Σκλάβος, όπως φάνηκε κι από τα λεγόμενά μου στον αρχικό μου χαιρετισμό, είναι ένας μεγάλος Κεφαλλονίτης καλλιτέχνης, της πρωτοπορίας του οποίου το έργο είναι δεκτικό πολλών ποιητικών και φιλοσοφικών προεκτάσεων. Διαβάζοντας κανείς τα λεγόμενα Μανιφέστα του ενισχύει την άποψη που προανέφερα. Ο μεγάλος καλλιτέχνης που πάντρεψε δικαιωματικά την ακτινοβολία του φωτός με το μήνυμα της ανυπόκριτης ελληνικότητας, που πάντρεψε δημιουργικά την έμπνευση του από τη Φύση με την πρωτοποριακή αφηρημένη γλυπτική.

Σωστά η ιστορικός τέχνης Δανάη Σπαθώνη λέγει ότι «από μικρός βρισκόταν κοντά στη γη, παρατηρεί τη Φύση, τις μορφές που χαράζει το πέρασμα του χρόνου... Αέρας, νερό, η ορμή των κυμάτων σμιλεύουν την πέτρα ή το βράχο. Η Φύση τον καθορίζει... Ραβδοειδείς πτυχώσεις σαν κύματα ή κυψέλες. Η επιφάνειά τους: κύματα πάνω στην άμμο ή ο διαβρωμένος βράχος».

Και η επιλογή της τεχνικής του να δουλεύει σκληρά υλικά με τη λεγόμενη τηλεγλυπτική του ή μια ανακάλυψη του στα τέλη της σύντομης ζωής του να συγκεντρώνει ηλιακές ακτίνες μέσα από μια ειδική κατασκευή με φακούς, έτσι ώστε να επιδρά πάνω στο υλικό του με το ίδιο το φως, δεν είναι τυχαίες. Έχουν σχέση με την όλη κοσμοθεωρία του. «Δένει» φλόγα, φως και τη σκληρότητα του αρχέγονου βάθους σε μια  πρωτότυπη σύνθεση , που είναι πολύσημη και χαράζει ατραπούς δημιουργικού αλλά και δύσκολου μέλλοντος.

Ο Φ.Σ. «Παρνασσός» τιμά τον μεγάλο γλύπτη γι’ αυτό και τον ενέταξε στο πρόγραμμά του για την παρουσίαση του έργου σημαντικών Ελλήνων λογοτεχνών και καλλιτεχνών.

Τελειώνοντας θα ήθελα να υπογραμμίσω το βάθος ορισμένων φιλοσοφημένων του φράσεων, που, αν τις προσέξουμε ιδιαίτερα, είναι και επίκαιρες ως μορφή πνευματικής αντίστασης: «Τα σκήπτρα κατέχει το φως. Πρέπει να τρέξεις γιατί το φως είναι λίγο και θα τελειώσει. Τρέξε, Τρέξε, μοιράζουν το φως και είσαι μόνος». Όταν σήμερα αντιλαμβανόμαστε πώς μας περικυκλώνουν «σκοτεινά τείχη» μιας πολιτιστικής πολτοποίησης συνδεδεμένης με την παγκοσμιοποίηση νεοφιλελεύθερου τύπου, η παραπάνω φράση δεν εκπέμπει ένα φωτεινό μήνυμα αντίστασης; Ανεπιφύλακτα λέμε «ναι» και είναι προτιμότερο να τον τιμούμε, πέρα απ’ το μεγάλο καλλιτεχνικό του έργο, ως στοχαστή, κυρίως με αυτή του  την κατάφαση!

XΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ κ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΙΧΑΛΑΤΟΥ

 

XΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ κ. Γεωργίου ΜΙΧΑΛΑΤΟΥ, Προέδρου της ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑΣ ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΙΘAΚΗΣΙΑΚΩΝ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ

 

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                 ΑΡΓΟΣΤΟΛΙ 10 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 2024

 

Κυρίες και Κύριοι, 

Αξιότιμοι προσκεκλημένοι,

Καλησπέρα σας

 

Με ιδιαίτερη χαρά  δέχθηκα τη πρόσκληση του καθηγητή κ. Φιοραβάντε  να παραβρεθώ και χαιρετίσω ως Πρόεδρος  της ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΚΕΦΑΛΟΝΙΤΙΚΩΝ και Ιθακησιακών Σωματείων Αττικής (Ο.Κ.Ι.Σ) – την σημερινή εκδήλωση- αφιέρωμα στο Γερ. Σκλάβο.

Επιτρέψατε μου, μερικές εισαγωγικές πληροφορίες για την ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ μας σκοποί της οποία

-            Η ενιαία εμφάνιση και κοινή εκπροσώπηση των Κεφαλονίτικων και Ιθακησιακών σωματείων που εδρεύουν στην Αττική.

-            Η επαφή μεταξύ των μελών και η καλλιέργεια της αλληλεγγύης και των παραδόσεων του Λαού μας.

-            Η μελέτη, προβολή και παρακολούθηση των  προβλημάτων των Νησιών μας και η συμβολή στη προώθηση λύσεων για την Οικονομική, Πνευματική, Τουριστική και Πολιτιστική Ανάπτυξη των Νησιών μας και προβολή της Ιστορίας, Λαογραφίας και παραδοσιακής Τέχνης τους.

 

Η ΟΜΟΠΟΝΔΙΑ Ο.Κ.Ι.Σ Ιδρύθηκε το 1976 με έναυσμα το συνασπισμό πολιτών και φορέων ενάντια στην εγκατάσταση αποθηκών πετρελαίου στο κόλπο της Σάμης.

Η ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ διαχρονικά  Υπερασπίζεται το κοινό καλό, δρά αδέσμευτα και ανεξάρτητα.

 

Μερικές από τις δράσεις της.

Υποστήριξε και προώθησε την επαναλειτουργία της ακτοπλοϊκής γραμμής Πάτρας- Σάμης- Ιθάκης.

 

Υπερασπίστηκε τη διατήρηση των σχολών του Ιονίου Πανεπιστημίου στη Κεφαλονιά.

 

 Συμπαραστάθηκε στους κατοίκους της Παλλικής τη δραματική περίοδο που ακολούθησε τους καταστρεπτικούς σεισμούς και πίεζε τη κυβέρνηση για αμεσότερη βοήθεια και λύσεις.

 

Πρότεινε από κοινού με άλλους φορείς και υπερασπίστηκε με συνέπεια τη διάσπαση του υδροκεφαλικού ενός Δήμου σε τρείς νέους δήμους  ώστε να εξυπηρετούνται καλλίτερα οι δημότες.  

 

Για πολλά χρόνια εξέδιδε την εφημερίδα ‘ΒΗΜΑ’  ως μέσο επικοινωνίας με τα μέλη και τη διασπορά μας, πρόβαλε τα προβλήματα του τόπου, ασχολείτο με ενημερωτικά θέματα, ιστορικά αφιερώματα και με κοινωνικά νέα από τα χωριά και τη δράση των Συλλόγων μας.

 

 Η ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ διατηρεί ιδιόκτητα γραφεία  στην Αθήνα  (πλατεία Καραϊσκάκη) τα οποία παραχωρεί για έδρα και χρήση στα μέλη της καθώς και σε συνεργαζόμενους πολιτιστικούς φορείς της περιοχής.

Διατηρεί βιβλιοθήκη για κοινή χρήση και εχει χρηματοδοτήσει εκδόσεις βιβλίων ιστορικού περιεχομένου.

 

Συνεργάζεται με κοινωνικούς φορείς στη περιοχή της εδρας της και με το Δήμο Αθηναίων για πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως ο Πρώτος εορτασμός για την Απελευθέρωση της Αθήνας τον Οκτώβριο του 2015 με πρωτοβουλία των συνεργαζόμενων 3 φορέων που είχε συστήσει   στη περιοχή πλατείας Βάθης  και ομιλητή τον Μανώλη Γλέζο. Εκτοτε η επέτειος θεσμοθετήθηκε από το Δήμο της Αθήνας. 

 

Με ευλάβεια εορτάζει την ΕΠΕΤΕΙΟ της ΕΝΩΣΗΣ και σε συναινετικό πνεύμα συνεργάζεται με  όσους φορείς επιθυμούν συμμετοχή σε ισότιμη βάση.

 

Είναι γνωστό ότι η Πρόοδος σε οποιοδήποτε τομέα  προκύπτει  από τομές  και καινοτόμες ιδέες.

 

Και η παρούσα σύμπραξη του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Φιλολογικού Συλλόγου ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ με τη Σύγχρονη Πινακοθήκη Villa Ροδόπη – Art Studio EST, στη θεώρηση μας είναι μια εν δυνάμει τομή που αξίζει να έχει συνέχεια ως  αμοιβαία επωφελής για το ΠΑΡΝΑΣΣΟ όσο και για τη Κεφαλονιά.  

 

Η συνεργασία για αυτή τη τιμητική εκδήλωση στον ιδιοφυή  Γλύπτη και διανοούμενο Γεράσιμο Σκλάβο φαίνεται να εχει ως καταλύτη τη διακηρυγμένη  από το πρόεδρο του ΠΑΡΝΑΣΣΟΥ, καθηγητή κ. Κωνσταντινόπουλο, αναγεννητική προσπάθεια να αναδειχθεί ο  ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ σε Πανελλήνιο Κέντρο Λόγου και Τέχνης. Και σύμφωνα με το συμπατριώτη κ. Φωκά, γενικό Γραμματέα του  Συλλόγου ‘Ο ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ είναι σπίτι της λογιοσύνης που στέκει αγέρωχα και σκορπίζει απλόχερα πολιτισμικό φώς από το 1865 εως σήμερα’ .

Αρκετές εκδηλώσεις και αφιερώματα εχουν γίνει προς τιμή του Γερ. Σκλάβου, μάλιστα μια εκδήλωση εγινε από το μέλος μας την Αδελφότητα Κεφαλλήνων και Ιθακησίων Πειραιά  το 2018.   

Σήμερα, για το Γεράσιμο Σκλάβο ένα παγκόσμιο Κεφαλονίτη θα μιλήσουν καθ΄ύλην αρμόδιοι στο θέμα τους οποίους  θα παρακολουθήσουμε με μεγάλη προσοχή.

Από τη σκοπιά του ενεργού Πολίτη, επιτρέψτε μου να παραθέσω ένα – δύο σημεία όπως τα εχω αντιληφθεί ατενίζοντας  φωτογραφίες γλυπτών του Σκλάβου και διαβάζοντας εργασίες αλλά και τα αξιόλογα δοκίμια στο θέμα του καθηγητή κ. Φιοραβάντε.

Ο Γεράσιμος Σκλάβος είταν ένας από τους πλέον καινοτόμους γλύπτες της εποχής του. Το εργο του γίνεται αντιληπτό ως ενας ιδιότυπος και αρμονικός συνδοιασμός γεωμετρικών δομών και μιας δυναμικής ισορροπίας μεταξύ αμεσότητας και αφαιρετικότητας. Είχε τη μεγαλοφυία και κατείχε τη μεγάλη τέχνη να  μεταμορφώνει τα σκληρά υλικά με τη χρήση νέων εργαλείων  σε αρχιτεκτονήματα μεσω της Άμετρης δημιουργικής φαντασίας και της βαθιάς γνώσης του αρχαιοελληνικού μέτρου. Είταν ενας εμβληματικός  και καταιγιστικά δημιουργικός άνθρωπός που κατάφερε στη σύντομη ζωή του και συμπύκνωσε εργο διαρκές και αιώνιο.

Και τελειώνοντας θέλω να αναφερθώ στην αξιομνημόνευτη όσο και τιμητική για το τόπο και το Νησί μας, πρωτοβουλία του Δήμου Αργοστολίου να εγκαθιδρύσει Μουσείο προς τιμή του Παγκόσμιου πλέον ΓΕΡΆΣΙΜΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥ από τη Κεφαλονιά μας.

 

Σας Ευχαριστώ.

 

                                                 ******************************************************************************************************************************************************