Α. Μαστρογιάννη

 Α. Μαστρογιάννη

 

ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ Κ. ΒΑΣΙΛΗ ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕ: ΜΕΛΕΤΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΕΡΑΣΙΜΟ ΣΚΛΑΒΟ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ. ΑΦΑΙΡΕΣΗ, ΤΡΑΓΙΚΟΤΗΤΑ, ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ

 

Με αυτή  την εξαιρετική μελέτη  ο Βασίλης Φιοραβάντες προσπάθησε να αποφύγει μια παραδοσιακή μονογραφία που σαν μορφή θα είχε ελάχιστη σχέση με την μοντέρνα τέχνη. Απεναντίας  πήρε υπόψη του τις   ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει το έργο του Σκλάβου, και  εκτός αυτού ερεύνησε και ανέπτυξε μια γενικότερη προσέγγιση σε αρκετά σημαντικά θέματα τα οποία συνδέονται με την μοντέρνα και αφηρημένη τέχνη. Μέσα από την ανάπτυξη του κειμένου  άφησε να φανούν οι αντιθέσεις που υπάρχουν στο έργο και στη θεώρηση του Σκλάβου, χωρίς να τις εξαφανίσει τεχνικά προς όφελος μιας υποτιθέμενης μορφικής επεξεργασίας. Πολλές φορές, ιδιαίτερα στην μοντέρνα τέχνη οι αντιφάσεις και οι αντιθέσεις μπορεί να έχουν κυρίαρχο λόγο. Δεν είναι δυνατόν να αγνοηθεί το γεγονός, ότι η μοντέρνα τέχνη κατά καιρούς θέτει προβληματισμούς πάνω σε θεωρητικά και πρακτικά θέματα, τα οποία συνδέονται με την δημιουργία της φύσης και της πρωτοπόρας καλλιτεχνικής πράξης. Το έργο του Σκλάβου είναι αδύνατον να προσεγγιστεί ξεκομμένα, χωρίς να υπάρχει μια σφαιρική σύνδεση με την μοντέρνα τέχνη. Αυτή η ερευνητική μεθοδολογία, όπως παρουσιάζεται στο βιβλίο, έχει σαν αποτέλεσμα την ταυτόχρονη γενική κατανόηση και δημιουργεί έναν ακριβή και διαλεκτικό τρόπο, υπογραμμίζοντας άμεσα ότι παραμένουν πολλά ερώτημα ανοιχτά για περαιτέρω έρευνα. Σύμφωνα με το σκεπτικό του Φιοραβάντε, μια συστηματική αναφορά σε αυτά τα ερωτήματα, θα ξέφευγε κατά πολύ από το πλαίσιο της συγκεκριμένης εργασίας. Παράλληλα με την ολοκλήρωση αυτής της μελέτης ,μας δημιουργείται μια ικανοποίηση που βοηθά αναμφίβολα στην παραπέρα εμβάθυνση και κατανόηση της μοντέρνας τέχνης. Η προσέγγιση σε βάθος στο μεγαλειώδες έργο του Σκλάβου, μπορεί να συνεισφέρει ερεθίσματα στη σκέψη και στην αγωνιώδη προσπάθεια που κάνει για να ξεπεράσει τα κρίσιμα αδιέξοδα της.

Ο παλιός μύθος του Ίκαρου, όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Φιοραβάντε, φαίνεται οτι τον επηρέασε από τα παιδικά του χρόνια, όταν ο ίδιος κατασκεύαζε μερικά αεροπλανάκια, δείχνοντας την τάση φυγής που είχε από μικρός. Κατά την διάρκεια των σπουδών του αργότερα, κατασκεύασε ένα γλυπτό που το ονόμασε Ίκαρος. Εδώ ο Φιοραβάντες παρουσιάζει με γλαφυρό τρόπο, την πρώτη συνάντηση του Σκλάβου με τον θεσμοθετημένο ανταγωνισμό και τον συναγωνισμό της κοινωνικής ζωής στο χωριό. Και ενώ άλλες μορφές της ίδιας περιόδου είναι πλασμένες σε ήρεμες στάσεις ,στον Ίκαρο συνδυάζεται με έξοχο τρόπο  μια κατακόρυφη ενιαία κίνηση, που δηλώνει την άνοδος και την πτώση μέσα από την συγχώνευση των μελών, με τα φτερά να προδίδουν όμοια  δραματική συστροφή  του σώματος. Ψυχοσύνθεση που συναντούσε τη βάση του ουτοπικού ουμανισμού του. Η συνάντηση αυτή, έφερε μια ριζική αλλαγή στην προσέγγιση του Σκλάβου πάνω στην αντίληψη του για τον κόσμο. Εδώ εμφανίζεται με σαφήνεια η έντονη τραγική θεώρηση του. Προς αυτή την κατεύθυνση, έπαιξε ρόλο ότι, ο Σκλάβος ήταν εξαιρετικά ευαίσθητος, λόγω της άμεσης επαφής του με τη φύση με την δυσκολία της φτώχειας και με το δράμα του λαού κατά την διάρκεια της κατοχής και του εμφυλίου στην Κεφαλλονιά. Αυτή υπήρξε μια περίοδος ορόσημο για τη ζωή και την παραπέρα εξέλιξη του καλλιτέχνη.

Σύμφωνα με τον Τόμπρο όπως αναφέρεται στο βιβλίο, κατά την διάρκεια των σπουδών του, ήταν πάντοτε νευρώδες και προσεκτικός. Έχοντας  πάρει το δίπλωμα από την ΑΣΚΤ το 1957,ο Σκλάβος παίρνει υποτροφία για σπουδές στο Παρίσι. Εκεί απελευθερώνεται από το Ελληνικό κατεστημένο και αντιλαμβάνεται εύκολα το πνεύμα της κυρίαρχης Παρισινής τέχνης. Στο Παρίσι την δεκαετία 1950-60 ζεί την μεταπολεμική έκρηξη της πρωτοπορίας. Η σχολή του Παρισιού ήταν σε πλήρη ανάπτυξη, περιελάμβανε καλλιτέχνες από όλα τα μέρη του κόσμου και αποτελούσαν ένα σύνολο σε πλήρη ανάπτυξη και μοντερνιστική δημιουργία. Ο αέρας της ελευθερίας, του επέτρεπε να αφήσει ελεύθερες τις καλλιτεχνικές του δυνατότητες. Το πάθος του για την γλυπτική μπόρεσε να εκφραστεί και να υλοποιηθεί σε έργο με τον καλύτερο τρόπο.

Σύμφωνα με την άριστη έρευνα που έκανε ο Φιοραβάντες πάνω στο απόσμασμα του Ζάντκιν¹ ,φαίνεται καθαρά ότι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του Σκλάβου ήταν η λήψη πρωτοβουλιών. Δεν μπορούσε να προσαρμοστεί εύκολα στις υπάρχουσες καταστάσεις. Από το 1958-1960, έχοντας τελειώσει την περίοδο της μάθησης του κοντά στον Ζάντκιν, γίνεται ένας ολοκληρωμένος γλύπτης. Η καλλιτεχνική και πνευματική προσωπικότητά του έχει μορφοποιηθεί και αρχίζει να εργάζεται σύμφωνα με τον δικό του τρόπο, για τον οποίο ήταν βέβαιος ότι θα του αποδώσει νέες μορφές και αισθητικές κατευθύνσεις².

Το 1960 ανακαλύπτει ένα ειδικό εργαλείο, το καμινέτο που έχει σαν βάση το οξυγόνο και την ασετυλίνη, με αυτό μπορούσε να εργάζεται πάνω στις πιο σκληρές πέτρες. Υπάρχει πιστοποιητικό ανακάλυψης από το Υπουργείου Βιομηχανίας³. Ο κήπος της Cité του έδωσε νέες δυνατότητες στη διαμόρφωση του έργου του, είχαν μια απίθανη σκληρότητα και παράλληλα μια φυσικότητα στην ανθρώπινη διάσταση και ευαισθησία. Ο Σκλάβος είχε συνείδηση της σπουδαιότητας του Ελληνικού πολιτισμού και της μυθολογίας και βρισκόταν σε διαρκή διάλογο, ενώ αντίθετα ο δυτικός πολιτισμός σύμφωνα με την έρευνα του Φιοραβάντε είχε την όλο και μεγαλύτερη επίδραση στον ορθολογισμό. Δεν υπάρχει άλλη προοπτική για τον πολιτισμό της δύσης την περίοδο του ύστερου καπιταλισμού. Η τέχνη κάτω από αυτές τις συνθήκες δεν θα μπορούσε να ξεφύγει από την απόλυτη κυριαρχία της ορθολογικοποίησης.

Ακόμη στα κείμενα του Φιοραβάντε για τον Σκλάβο ,βλέπουμε την έκθεση που οργανώθηκε το 1966 στη γκαλερί του Χίλτον στην Αθήνα, στην οποία παρουσιάζονται έργα του που προέκυψαν από την εφαρμογή μιας τεχνικής ανακάλυψης της τηλεγλυπτικής. Οι μορφικές προεκτάσεις των φωτεινών ακτίνων που ο Σκλάβος ελάμβανε, τον οδήγησαν στον μορφικό σχηματισμό των γλυπτών του.

Ως γνωστό πέθανε πρόωρα το 1967,καταπλακώθηκε στο ατελιέ του απο το γλυπτό του το οποίο είχε ονομάσει  ’Η φίλη που δεν έμεινε’ ύψους 2μέτρα και 30 εκατοστά και βάρος 500 κιλά. Ενώ βρισκόταν σε περίοδο πλήρους δημιουργίας και απολάμβανε την καταξίωση του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου βρήκε αυτόν τον τραγικό θάνατο.

Ο Φιοραβάντες, με αυτό το βιβλίο μας μεταφέρει στην εμβάθυνση και τη σπουδαιότητα της αλήθειας για το έργο του Σκλάβου  και κάνει μια αναφορά στην πρόσφατη τραγική ιστορία της Ελλάδας που επηρέασε βαθύτατα την πνευματική και αισθητική του διαμόρφωση. Στη συνέχεια μελέτησε με τον καλύτερο τρόπο τα χειρόγραφα του, οσα έχουν γίνει γνωστά μέχρι σήμερα και κατόπιν μελέτησε σε βάθος το έργο του, με αναφορές στην γαλλική κοινωνία στην οποία έζησε για πολλά χρόνια και δέχθηκε αναμφισβήτητα τις επιδράσεις της, λαμβάνοντας όμως υπόψιν και τις αντιδράσεις του απέναντι σε αυτή την κοινωνία. Με αυτή την ανάλυση του Φιοραβάντε βλέπουμε ότι προκύπτει μια αντιθετική κατάσταση, διότι ο Σκλάβος επηρεάστηκε από δύο διαφορετικούς κόσμους. Αυτή η διπλή σύγκρουση αποτέλεσε και τη βάση της καλλιτεχνικής του δημιουργίας. Αυτές οι συγκρούσεις και οι αντιθέσεις αποτέλεσαν τα καθοριστικά στοιχεία της θεώρησης του κόσμου του. Χωρίς αυτά είναι αδύνατη η κατανόηση και η βαθύτερη ουσία του έργου του.

Στην έρευνα που έκανε ο Φιοραβάντες σχετικά με τα χειρόγραφα του, εμφανίζονται σαφή ίχνη αφαίρεσης, παρά το γεγονός οτι μέχρι το τέλος των σπουδών του δεν είχε ξεφύγει εντελώς από την αναπαράσταση. Η αφαίρεση κυριάρχησε καθορίστηκα στο έργο του κατά την παραμονή του στο Παρίσι και συγκεκριμένα όταν συνέχισε τις σπουδές του κοντά στον μοντέρνο και αφηρημένο γλύπτη Ζάντκιν. Στο βιβλίο επίσης, διαφαίνεται ένας εξαιρετικός τρόπος που ο Σκλάβος εκφράζει στα χειρόγραφα του τις καλλιτεχνικές και αισθητικές διαισθήσεις του, όπου φαίνεται με απόλυτη σαφήνεια το πώς ήθελε να συγκεκριμενοποιήσει στα μελλοντικά έργα του, τη νέα αισθητική που είχε συλλάβει. Πρόκειται για έναν τύπο αφαίρεσης που είναι εξ’ορισμού πολύ κοντά με τις ιστορικές συλλήψεις της αφαίρεσης. Αυτή την καθαρότητα της σύλληψης τη συναντάμε στον Καντίνσκι και στον Κλέε που ο Σκλάβος ίσως δεν γνώριζε τα θεωρητικά τους κείμενα. Στην συνέχεια του βιβλίου, βλέπουμε πως η αφαίρεση τείνει να κυριαρχήσει σε όλο το έργο του Σκλάβου. Είναι εντυπωσιακό πως κατόρθωσε να ξεπεράσει την ακαδημαϊκή τεχνική της Ελλάδας και την αφαίρεση του δασκάλου του Τόμπρου. Η τέχνη του αποκτά μία μοναδική πολυπλοκότητα στην ιστορία της τέχνης και ιδιαίτερα της μοντέρνας τέχνης μέχρι την εποχή του. Σύμφωνα με την έρευνα του Φιοραβάντε, πρόκειται για μία τέλεια επεξεργασμένη σύνθεση του κυβισμού, μέσα από ένα γενικότερο αφαιρετικό πνεύμα, έχοντας ταυτόχρονα αποκτήσει μία εσωτερική πνευματική σχέση με τον καθολικό άνθρωπο.

 

  Σημειώσεις

1.      Zadkine Ossip [1890-1967] Cimetieres de France et d’ailleures 3/1/2018.

2.      Βλ. Β. Φιοραβάντες, Σκλάβος, Δίσιγμα, ΚΕΦ. «Η διαμόρφωση της θεώρησης του κόσμου του Σκλάβου», σελ. 24.

3.      Βλ. κείμενο της επίσημης αναγνώρισης του υπουργείου βιομηχανίας της Γαλλίας στον κατάλογο, Σκλάβος ,της γκαλερί Ζουμπουλάκη-Αθήνα.