ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥ

 

 Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥ

 

Το παράδειγμα του Σκλάβου, η περίπτωση του γενικότερα, τα βιώματα, οι περιπέτειες, η αλήθεια και η ψυχοσύνθεσή του είναι πολύ κοντά με τα δικά μας.

Έχουμε σε κάθε περίπτωση ένα βασικό, θεμελιώδες κοινό στοιχείο: Την ολική αποστροφή προς το ψεύτικο, το επιφανειακό, το ευτελές, την υποκρισία. Τη βαθειά ακόμη πίστη ότι μόνο το ποιοτικό,  το ανθρώπινο κ.α. αξίζουν, κατάσταση αρκετά δύσκολο να υπάρξει και να διατηρηθεί στο βάρβαρο καπιταλισμό. Τη βαθειά πίστη γα το μάταιο της όλης προσπάθειας παρά το ποιοτικό, το ιδιαίτερο, το πνευματικό χαρακτήρα της.

Είμασταν και είμαστε στο κενό. Βιώνουμε ένα παρατεταμένο, ένα ατέρμονο κενό, παρά τις φαινομενικότητες και τα επιφαινόμενα. Η συνειδητοποίησή του κενού και η βίωση των συνεπειών της έχει τεράστιες επιπτώσεις ως προς την αναγκαία αυτοσυνειδησία, με τα αντίστοιχα  συμπεράσματα και επίσης την αντίστοιχη στάση ζωής. Αλλά και γενικότερα, υπάρχουν πολλές άλλες επιπτώσεις, δυστυχώς όχι μάλιστα  πάντοτε θετικού χαρακτήρα. Σε κάθε περίπτωση η αυτογνωσία σου επιτρέπει να ζεις χωρίς αυταπάτες, και έτσι πλησιάζεις την αληθινή ουσία του είναι.

Εγώ, από κοινωνική προέλευση και ζωή, το κίνημα, την ιστορία, πρακτική και προσωπικότητα του πατέρα μου,  ο Σκλάβος και αυτός από κοινωνική ζωή και προέλευση, αλλά κυρίως από την κατάκτηση της ουσίας της αφηρημένης τέχνης και γενικότερα της αφαίρεσης.

Κοινή, λοιπόν,  ψυχοσύνθεση (mentalité), κοινή τραγικότητα της θεώρησης του κόσμου. Η συνάντηση σε κάθε περίπτωση του κινήματος με την πρωτοπόρα καλλιτεχνική πρακτική δημιουργεί μια νέα σύνθεση, φωτίζει δύσβατες πτυχές του πολύπλοκου και πολυεπίπεδου είναι του Σκλάβου. Σε κάθε  περίπτωση δε δημιουργεί ένα πολύ προκλητικό διάλογο που πλουτίζει και εμβαθύνει την έρευνα, την ίδια την υπόσταση του είναι και την φθάνει στο χάος τη ύπαρξης, της σκέψης, της ζωής. Στη θεωρία της διαρκούς και επαναλαμβανόμενης με νέες μορφές αβεβαιότητας. Και υπ’αυτή την έννοια εμπλουτίζεται και διευρύνεται η σύγχρονη κριτική θεωρία.

Κοινή δύσκολη εμπειρία στο Παρίσι, οικονομική ανέχεια, μοναξιά, αγωνία, απόγνωση, αβεβαιότητα, ανασφάλεια. Κοινή λοιπόν βάση της δομικής μας μελαγχολίας ακόμη και τραγικότητας. Διαφορετικά τα μέσα έκφρασης και δράσης, σε διαφορετικές εποχές, αλλά και η δική μας ήταν προέκταση άμεση, έμμεση, σύνθετη, αντιφατική κ.α. της εποχής του Σκλάβου. Ίδιος αγώνας με άλλα μέσα μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο γενικευμένης άρνησης, αμφισβήτησης, αντίστασης. Το ίδιο αρνητικά καθορισμένη στάση. Ίδια η αναζήτηση της αλήθειας του είναι στον ύστερο και υπεραλλοτριωμένο καπιταλισμό. Το ίδιο αδιέξοδο: Η πράξη όλο και περισσότερο αποδυναμώνεται ή και εξουδετερώνεται, και σε κάθε περίπτωση περιορίζεται ή εξοβελίζεται σε δεύτερη θέση. Για αυτό όλο και περισσότερο ισχυροποιείται η κυριάρχηση, από την οποία ο Σκλάβος δυστυχώς πίστεψε, ότι δεν θα ξεφύγει ο άνθρωπος ποτέ… Για εμάς παρέμενε πάντα ο κοινωνικός αγώνας ως η μόνη δύναμη αλλαγής. Για  πόσο ακόμη;

Αυτή η κοινή αναφορά μας, η κοινή mentalité μας, μας επιτρέπει ίσως καλύτερα από άλλους να συλλάβω και να ερμηνεύσω στο βάθος που μπορώ τη δύσκολη, πολύπλοκη, σύνθετη και πλούσια θεώρηση του κόσμου του Σκλάβου. Σε κάθε περίπτωση κάθε προσπάθεια ερμηνείας και κυρίως εμμενούς κατανόησης του Σκλάβου και του έργου του είναι πρακτικά αδύνατη. Και βέβαια χωρίς την αφετηριακά άριστη γνώση μου του έργου του μεγάλου αγωνιστή κοινωνιολόγου της τέχνης και της κουλτούρας Γκολντμάν δεν θα ήταν δυνατή και η όποια μικρή ερμηνευτική προσπάθειά μου.

Ο Γκολντμάν, μέγας γνώστης του έργου του νεαρού Λούκατς και του Αντόρνο,  επαναστάτης μια ζωή, διωγμένος από τον σταλινισμό της Ρουμανίας, με άμεση σχέση με την πραγματική ζωή ώστε να μπορέσει και ο ίδιος να επιβιώσει, κατόρθωσε έτσι άμεσα, συγκεκριμένα να επικοινωνήσει και να καταλάβει τη μοντέρνα τέχνη της εποχής του, και πρώτιστα τον  Chagall. Η αμεσότητα του Γκολντμάν είναι βιωματική, κινηματική, πρακτική. Είναι η αμεσότητα της ζωής και των μορφών. Με βάση την πολύ καλή γνώση του έργου του και γενικότερα του παραδείγματος του Γκολντμάν, ο οποίος μάλιστα ήταν σύγχρονος του Σκλάβου στο Παρίσι, χωρίς μάλλον να γνωρίζει ο ένας τον άλλο, αλλά με κοινή αναφορά την τότε διανόηση του St Germain de Près: Σαρτρ, Μπέκετ, Ζερβός κ.α. προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε εμμενώς το έργο του Σκλάβου και γενικότερα το παράδειγμά του, να επικοινωνήσουμε με αυτό και έτσι προσπαθήσαμε να το επεξηγήσουμε (να το κάνουμε  expliciter, κατά τον Γκολντμάν). Διαφορετικά δεν θα είχαμε καμία πιθανότητα ουσιαστικής κατανόησής του, και ακόμη λιγότερο ερμηνείας του. Σε κάθε περίπτωση περίπου η κοινή αγωνιστική πορεία μας με τον Γκολντμάν, αν και με σοβαρή χρονική απόκλιση,  μας επέτρεπε να αποπειραθούμε τη βαθύτερη κατανόηση του έργου του Σκλάβου, διαφορετικά αδύνατη, αν και ο Σκλάβος, από ότι φαίνεται και από όσο γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, δεν  είχε άμεση σχέση με το τότε κίνημα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήταν απολίτικος. Ίσως να συμβαίνει δε και το αντίθετο: Είχε μια πολύ προχωρημένη, μία οξεία θα έλεγε ο ντόρνο, ιδεολογική και κοινωνικοπολιτική συνείδηση.  Σε κάθε περίπτωση το έργο του έχει ένα βαθύτατο και μη παρακάμψιμο (incotournable) κοινωνικό και ιδεολογικό περιεχόμενο: Πλήρης, ολική, καθορισμένη άρνηση του υπεραλλοτριωτικού συστήματος του ύστερου καπιταλισμού, της αλλοτρίωσης σε κάθε της μορφή και σε όλες τις κοινωνικές εκδηλώσεις, δομές, πρακτικές.