ΣΚΛΑΒΟΣ – ΤΡΙΓΩΝΟ

 

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΣΚΛΑΒΟΣ – ΤΡΙΓΩΝΟ

     TO ΑΥΤΟΝΟΜΟ STATUS ΤΟΥ ΤΡΙΓΩΝΟΥ

Ι

Ο Σκλάβος χρησιμοποιεί σε πολλά γλυπτά του μια τριγωνική-γεωμετρική μορφή με περίτεχνους συνδιασμούς, εκδοχές, παραλλαγές κ.α. Πρόκειται συγχρόνως για μια μορφή-αναφορά, γεωμετρική και αφηρημένη με γενικότερες μάλιστα σηματοδοτήσεις, με ιδεολογικά συγκείμενα, μηνύματα, αναφορές κ.α.: Μια ολική αισθητική κατάσταση.

Αφετηριακά στη γεωμετρική μορφή του τριγώνου ο Σκλάβος δίνει μια συγκεκριμένη σημασία, όπως λέει και ο ίδιος στο χειρόγραφό του¹. Στη γλυπτική του όμως η μορφή-τρίγωνο αποκτά αισθητική διάσταση, όπως θα έλεγε και ο Μαρκούζε². Γίνεται η αισθητική του. Ακριβέστερα η αισθητική του Σκλάβου κατά περιόδους, αλλά κυρίως από ένα σημείο και μετά (1965) συναρθρώνεται σχεδόν αποκλειστικά γύρω από το τρίγωνο και με βάση αυτό. Αυστηρά μιλώντας το τρίγωνο, όπως και άλλα γεωμετρικά σχήματα, μόνο ο Μινιμαλισμός  τα χρησιμοποίησε ως αισθητικές μορφές, χωρίς συσχέτιση με την σκλαβική απόπειρα. Το τρίγωνο δηλαδή ως τρίγωνο. Στο Σκλάβο το τρίγωνο γίνεται κάτι άλλο, πιο πλούσιο μορφικά-μορφολογικά και περίτεχνο. Αποκτά άλλη διάσταση, άλλη υπόσταση. Τείνει ακόμη να γίνει και μία μορφή-δομή με παραλλαγές, με περισσότερες σηματοδοτήσεις κ.τ.λ., σχεδόν αυτόνομη. Από μια ορισμένη άποψη μπορεί να το θεωρήσουμε ακόμη και ως σχετικά αυτόνομη. Από το άλλο ο Σκλάβος πλέον υπάρχει μέσω του πολαπλού τριγώνου του, και πολύ συχνά της πολύμορφης παράταξης των κατά κανόνα μη κανονικών τριγώνων του. Ως πρακτική δε η παράταξη ως μεθοδολογία, παραπέμπει στον πυρήνα της μοντέρνας και πρωτοπόρας τέχνης κατά τον Αντόρνο. Αλλά ακόμη περισσότερο. Ο Σκλάβος και το τρίγωνο γίνονται ένα. Ο Σκλάβος υπάρχει μέσω του γλυπτικού, μορφικού, αισθητικού τριγώνου του στις διάφορες πολλαπλές παραλλαγές του. Η παράταξη των τριγώνων, αλλά και ως παράταξη - μόντουλο χωρίς τέλος, για να  παραφράσουμε τον Τζιακομέττι, των τριγώνων αποκτά πλέον και υπαρξιακή διάσταση στον Σκλάβο.

Στη μοντέρνα ζωγραφική, από τον Σεζάν, τον Μπράκ και τον Πικάσο και εδώ, αλλά και στο ρώσικο και τον ιταλικό φουτουρισμό, και όχι μόνον, υπάρχουν γεωμετρικά σχήματα καθαυτά και συγχρόνως αισθητοποιημένα. Στον Σκλάβο δεν υπάρχουν καθαυτά, παρά μόνο αισθητοποιημένα. Στα κείμενά του εξηγεί τη λογικο-διανοητική σύλληψη, επεξεργασία και μετασχηματισμό της όλης σύλληψης των γεωμετρικών σχημάτων, και ιδίως του τριγώνου, στο οποίο αποδίδει έμφαση, ακόμη και κεντρικό χαρακτήρα, και στα γλυπτά του αποπειράται πλέον  την αισθητική πραγματοποίηση αυτής της σύλληψης, αυτού του μετασχηματιστικού και δυναμικού οράματος σε έργο τέχνης.

Στο γλυπτικό έργο του Σκλάβου πολλά σχήματα μέσα στη γενικώτερη αισθητική – ιδεολογική – μετατρεπτική λογική του έχουν συγκεκριμένες νοηματοδοτήσεις, όχι πάντα τις ίδιες, γιατί το όλο σύστημά του, όπως εξηγεί και ο ίδιος (αν σύστημα υπάρχει) είναι δυναμικό, σε διαρκές γίγνεσθαι.

Το τρίγωνο εμφανίζεται σε διάφορες εκδοχές, παραλλαγές, μεγέθη, σηματοδοτήσεις από το 1967, και μάλιστα το έργο καμπή του Σκλάβου, ΑΡΧΗ ΜΙΑΣ ΕΠΟΧΗΣ είναι μια σύνθεση με επίκεντρο το(-α) τρίγωνο(-α). Έκτοτε ο Σκλάβος μπαίνει σε μια σταθερή, αυτόνομη, ενδογενή και κατά τούτο μοντέρνα πορεία, παρατεταμένης και συνεχούς  δημιουργικής γλυπτικής καταστασης, ίσως χωρίς προηγούμενο στην ιστορία της γλυπτικής, ειδικά την ίδια περίοδο, αν κρίνουμε και από την άκρα δυσκολία εργασίας με τα υλικά που χρησιμοποίησε. Σε πολλές περιόδους το τρίγωνο υποχωρεί, ίσως και να εξαφανίζεται, αλλά προς το τέλος και ιδίως από το Δελφικό Φως (1966) και μετά είναι το μόνο γεωμετρικό σχήμα που χρησιμοποιεί με ένα μοναδικό πλούτο ευφάνταστων και αισθητοποιημένων μορφικών – αισθητικών παραγωγών και παραλλαγών του.

Ο πλούτος της μορφικής-αισθητικής επεξεργασίας είναι μια από τις προϋποθέσεις, κατά τον Γκολντμάν, για να δημιουργηθεί ένα σημαντικό έργο τέχνης, ακόμη και στο Μοντερνισμό.

Ο τριγωνικός μορφικός και αισθητικός πλούτος του Σκλάβου είναι μοναδικός. Αυτονομείται από το όλο έργο. Κάτι το ξεχωριστό και εναγώνιο θέλει να πει απεγνωσμένα, αλλά καθορισμένα, ο Σκλάβος, και σε κάθε περίπτωση πολύ πιο καθαρά και έντονα από πριν. Νοιώθει ότι πλησιάζει το τέλος του; Βιώνει την εμμένεια του αναπόδραστου επερχόμενου θανάτου του; Έχει έστω και υποσυνείδητα γνώση, ότι η ζωή είναι ταξίδι προς το θάνατο, όπως έλεγε ο Κάλβος, για να τον παραφράσουμε; Το έργο αυτής της ύστερης περιόδου καθόλα περίτεχνο, λεπτολογιμένο, με πλήρη έλεγχο των διαστάσεων, των αναλογιών, των λεπτομερειών, σε κάθε περίπτωση είναι το κύκνειο άσμα του, μαζί με τον απόλυτα σίγουρο, βέβαιο, καθορισμένο χαρακτήρα της αισθητικής ανάτασης που θέλει να επιτύχει. Της αναβάθμισης και εξύψωσης του ανθρώπου προς το πνεύμα, στον κόσμο του πνεύματος, του ιδεώδους της συνειδητοποίησης της ανάγκης απελευθέρωσής του. Πρόκειται για μια συνειδητή κίνηση της όλης αισθητικής – υπαρξιακής σύλληψής του προς την καθορισμένη άρνηση και απελευθέρωση.

Το έργο του Σκλάβου μπορεί να θεωρηθεί ως ολοκληρωμένο, ότι δηλαδή δεν θα μπορούσε να συνεχιστεί. Εννοείται προς την ίδια εξυψωτική τάση του ανθρώπινου είναι από την ολικά κυρίαρχη αλλοτρίωση και πραγμοποίηση.

Δύσκολη ερώτηση, δύσκολο θέμα. Ο Σκλάβος βιώνει ήδη ένα είδος (accomplisenent) αποτελείωση, ολοκλήρωση του είναι, και ειδικά ως προς το χρόνο. Το έργο του τελειώνει, ολοκληρώνεται προς το τέλος του 1966 - αρχή 1967. Ή τουλάχιστον φαίνεται να τελειώνει. Ως τέτοιο είναι ολικό έργο, αυτάρκες και αυτονομιμοποιούμενο-μοντέρνο και αφηρημένο.

Από την άλλη, η μοντέρνα χρονικότητα είναι άτεγκτη,  δεν έχει καμία σχέση με την στωική αιωνιότητα. Μεταλλάσσεται γρήγορα, ακόμη και βίαια. Μια ιστορική μορφή, που όσο σχετική και αν ήταν σε μια δεδομένη στιγμή,  ως πολύπλοκο, σύνθετο και πάντα προϊόν μακρόχρονων ερευνών, μέσα σε μια νύχτα μετατρέπεται σε ξεπερασμένη (caduque), ίσως και νεκρή, και σε κάθε περίπτωσή μη σύγχρονη, μοντέρνα.

Η κοινωνία μέσα από πολύπλοκες και μακρόχρονες  διαδικασίες άλλαξε, και τα βαθύτερα (κοινωνικά) process την άλλαζαν, τη διαφοροποιούσαν σε όλα τα επίπεδα, συχνά ανεπαίσθητα, αλλά σταθερά και αμετάκλητα. Οπότε και οι φόρμες του Σκλάβου, όσο πρωτοπόρες και ριζοσπαστικές και αν ήταν, στο μεταίχμιο του μετασχηματισμού του μονοπωλιακού καπιταλισμού στον ύστερο, μέσα από μια περίοδο μακράς και παρατεταμένης κρίσης, και μάλιστα διεθνώς, ξαφνικά φάνηκαν ετεροχρονισμένες. Ότι ανήκαν στην προηγούμενη  μοντερνιτέ της άρνησης και της αντίστασης στον απάνθρωπο μονοπωλιακό καπιταλισμό. Ο ύστερος καπιταλισμός της οργάνωσης, της ενσωμάτωσης και της γενικευμένης αποχαύνωσης ήθελε άλλες αισθητικές μορφές, ίσως πιο άγριες  και σε κάθε περίπτωση με λιγότερο αισθησιασμό – αισθητισμό από αυτόν ειδικά της ανατασιακής -εξυψωτικής του είναι, του ανθρώπου αισθητικής των μοναδικών υψηλών γλυπτών του Σκλάβου με σημαία το τρίγωνο, το τρίγωνο σε διαρκή κίνηση, μετασχηματισμό. Το τρίγωνο-δαιμόνιο. Για να θυμηθούμε τον Πλάτωνα.

 

ΙΙ

Τρίγωνο = 3 αιχμές à συνεχής μεταλλαγή, κίνηση – αντίληψη ηρακλείτιας  προέλευσης, παρά το γεγονός ότι ο Ηράκλειτος ήταν ριζικά αντίθετος του Πυθαγόρα, τον οποίο θεωρούσε συντηρητικό κ.α.

Πυθαγόρας – Τρίγωνα: Ορθογώνιο, Οξυγώνιο, Αμβλυγώνιο, με διαφορετικές ψυχοπνευματικές, διανοητικές, ακόμη και ιδεολογικές, όπως θα λέγαμε σηματοδοτήσεις.

Το ιδιαίτερο, το ξεχωριστό ρεύμα αφηρημένης γλυπτικής: Μπρακούζι, Μοντιλιάνι, Ζάντκιν, Σκλάβος. Κοντά είναι και οι Αρπ, Noghushi, Λεκάκης κ.α., αλλά έχουν και διαφορές.

- Η ιδιότυπη εσωτερικότητα, πνευματικότητα του Σκλάβου, του Καπράλου (κυρίως πριν την περίοδο της Αίγινας), του Σαραφιανού, του Ρεντζεπόπουλου, του Τούγια της περιόδου της Ανήμορφης τέχνης κ.α.

Μόραλης: και αυτός έχει κάνει μαύρα έργα (αν και κολορίστας), κατά τέτοιο τρόπο ώστε μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει μια διαλεκτική του μαύρου με το χρώμα (χρώματα) στο έργο του. Φαίνεται δε ότι στη διδασκαλία του στην ΑΣΚΤ έκανε μαύρα σχέδια για τους φοιτητές, και ίσως και κάποιους μαύρους πίνακες.

Η αφηρημένη μορφική δημιουργία-μορφολογία του έργου του Σκλάβου είναι πέραν από την ιστορία της αφηρημένης γλυπτικής, αν και σε συνεχή διάλογο με αυτή.

Αλλά συγχρόνως συνιστά και ριζική αυτονομία από αυτήν, και αυτόνομη ύπαρξη ακόμη και αυθυπαρξία.

Η κρυμμένη διαλεκτική αυτής της αφηρημένης – αφαίρεσης – μορφολογίας με το κοινωνικό ως ολική άρνηση της αλλοτρίωσης και των προταγμάτων των τότε κοινωνικών κινημάτων και συγχρόνως  ως συνειδητή προσπάθεια ξεπεράσματός τους.

Σκλάβος. Αφηρημένη τέχνη – Κοινωνία. Διασύνδεση μέσω των αφηρημένων μορφών – Αλληλόδραση

Συμπυκνωμένο περιεχόμενο (contenu sédimenté).

Εσωτερίκευση – εξωτερίκευση μέσω των μορφών, ενώ  ο Σκλάβος έχει πάντοτε μια απόσταση από την κοινωνία : αποστασιοποίηση.

Δεν έχει νόημα η ιστορία της τέχνης, των μορφών καθ’αυτών, ακόμη και των αφηρημένων.

Στο υπόβαθρο του Μ. Ragon, μεγάλου ειδικού της αφηρημένης τέχνης, είναι ο αναρχισμός, αλλά είμαστε πολύ μακρυά από μια συγκροτημένη ορθολογική ερμηνεία των αφηρημένων μορφών από την άποψη της κοινωνικής, θεωρίας και κριτικής, παρά τις μακρόχρονες και επιστάμενες προσπάθειές του (Ragon).

Φιλοσοφία:

Ιδεολογική σπονδυλική στήλη του Σκλάβου, της σύλληψης του, της αφαίρεσής του.

Η ιδεολογική κριτική του Σκλάβου (ή κατά τον Σκλάβο), ως μόνιμη έκφραση και εξωτερίκευση του πολυσύνθετου, και μη εύκολα και ολικά συλλήψιμου (αφαίρεση) ριζοσπαστικού κοινωνικού περιεχομένου του.

Το ιδεολογικό-πνευματικό – πολιτισμικό περιεχόμενο του τριγώνου στον Σκλάβο.

Σκλάβος – χειρόγραφο

Ο μετασχηματισμός των βελών σε τρίγωνο, που κατά τον Σκλάβο είναι σχήμα ακίνδυνον. Είναι όμως και κυρίαρχο,  στις παραλλαγές, στις εκδοχές και στους συνδιασμούς του.

Ακίνδυνο γιατί, ως προς ποιόν, για ποιόν; Ακίνδυνο: επικούρεια  αταραξία στον υπεραλλοτριωτικό μονοπωλιακό και στον ύστερο καπιταλισμό;

   

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

 

1. Βλ. το κεφ. με τα χειρόγραφα του Σκλάβου, Αυτόθι.

2. Βλ.  H. Marcuse, Théorie esthétique, Senil.