Κυριαρχία, κυριάρχηση. Και υποταγή; (ΑΥΓΗ)

Κυριαρχία, Κυριάρχηση. Και Υποταγή;

 (ΔΗΜΟΣΙΕΥΤΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΑΥΓΗ ΣΤΙΣ 6/10/15 ΣΤΗ ΣΕΛΙΔΑ 39)

Φιοραβάντες Βασίλης

|

06.10.2015

Η ιδεολογία της κυρίαρχης τάξης είναι η κυρίαρχη ιδεολογία.

Κ. Μαρξ

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕ*

Η κυριαρχία υποδηλώνει μια κατάσταση στην οποία ένας άνθρωπος (ή μια ομάδα ανθρώπων) είναι σε θέση να επιβάλει με οποιοδήποτε μέσο (συμπεριλαμβανομένης της βίας και της δύναμης) τις ιδέες, τον νόμο, τους κανόνες, τις αλήθειες ή τα πιστεύω του. Η κυριαρχία έτσι μπορεί να συνδεθεί με την επιβίωση, την αναζήτηση της εξουσίας, αλλά επίσης και με μια πράξη ανεξέλεγκτου μίσους. (Βλ. την κλασική πλέον περίπτωση σήμερα του μισάνθρωπου στη Γερμανία Σόιμπλε). Σε κάθε περίπτωση η κυριαρχία ταυτίζεται με την αναπαραγωγή του (κυρίαρχου) συστήματος.

Η κυρίαρχη ιδεολογία σήμερα της σύγχρονης κυρίαρχης τάξης είναι ο νεοφιλελευθερισμός versusταξηφιλελευθερισμός. Πρόκειται για την εφαρμογή σε γενικευμένη κλίμακα, εθνικά δηλαδή και ευρωπαϊκά, ενός μοντέλου πλήρους ασυδοσίας του μεγάλου κεφαλαίου, σε συνδυασμό με την επιβολή της τάξης, της κυριάρχησης, της πειθάρχησης και της συνθηκολόγησης της κοινωνίας, χωρίς στρατιωτικές -προς το παρόν τουλάχιστον- χούντες, όπως στις δεκαετίες του 1960-'70-'80 στη Λατινική Αμερική και την Ελλάδα. Η πράξη της κυριαρχίας-κυριάρχησης σε καθολική κοινωνικοπολιτική κλίμακα, όπως σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε μετά την υποχώρηση και αποσύνθεση του πρόσφατου κινήματος της αντιπαγκοσμιοποίησης, μετά την υποχώρηση και ουσιαστικά την ενσωμάτωση του προηγούμενου διεθνούς κινήματος αμφισβήτησης, με έντονα τα χαρακτηριστικά της ρεβάνς, της τιμωρίας, της υποχρέωσης για την πλήρη και σχεδόν αυτόβουλη και ουσιαστικά αυτοτιμωρητική κατάθεση των όπλων, με έντονα και διακριτά τα στοιχεία της αντίστοιχης ιδεολογίας υποταγής και συνθηκολόγησης σε όλα τα επίπεδα του σύγχρονου κοινωνικού είναι, είναι μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Αυτή μάλιστα ξεπερνά κατά πολύ την απλή εφαρμογή μιας ιδεολογίας και στην προκειμένη περίπτωση άκρως αντιδραστικής. Είναι ιδεολογία, όχι με την έννοια της υλικής δύναμης, όπως ήθελε ο Μαρξ για την επαναστατική ιδεολογία και κριτική, αλλά της βίαιης επιβολής ενός αντίστοιχου πρότυπου ζωής, πολιτικής και της αντίστοιχης κοινωνικοοικονομικής πρακτικής: Τα πάντα υποταγμένα στην εξυπηρέτηση γενικά του κέρδους και στη διαρκή και απρόσκοπτη μεγιστοποίησή του, του κέρδους του μεγάλου, ειδικότερα, κεφαλαίου και του υψηλόβαθμου πολιτικού και επικοινωνιακού προσωπικού του. Αυτή η συγχώνευση, η ταύτιση της πράξης (πρβ. πραγματιστής υπουργός Οικονομίας, άρα καλός υπουργός) με την ιδεολογία, χωρίς καμία απολύτως βαθμίδα αυτονομίας, για να θυμηθούμε τους Αλτουσέρ - Πουλαντζά, δημιουργεί τις προϋποθέσεις καθήλωσης του κοινωνικού κινητού σε καταστάσεις μέχρι πριν αδιανόητες. Και ακόμη χειρότερα: προετοιμάζει το έδαφος για νέες συνθηκολογήσεις, νέες ταπεινώσεις, νέες συντηρητικές καμπές...

Η σύγχρονη οικονομική χούντα των ολιγαρχών-μονοκρατόρων καπιταλιστών παγκόσμιας πλέον εμβέλειας έχει επιλέξει μέχρι τώρα τη χούντα των εξωνημένων «πολιτικών», εσωτερικών και εξωτερικών σε στενή συμπόρευση, για να επιβάλει διά πυγμής και σιδήρου μια νεοαυταρχικού τύπου συναίνεση. Δηλαδή την κυριάρχηση, όπως έλεγε η Σχολή της Φραγκφούρτης, και όπως προέβλεπε ότι θα επέρχονταν αναπόδραστα, ως τη μόνη δυνατότητα για τη διασφάλιση της απρόσκοπτης ιδιοποίησης όλο και μεγαλύτερου ποσοστού κέρδους από τους μεγαλοκαπιταλιστές, οι οποίοι έτσι, χωρίς σοβαρές κοινωνικές αντιστάσεις, όχι απλώς μεγαλώνουν, αλλά γιγαντώνονται σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.

Η συγκυριακή πτωτική τάση του ποσοστού κέρδους του κεφαλαίου, που εμφανίστηκε λόγω των δομικών ανισορροπιών του παγκοσμιοποιημένου καπιταλιστικού συστήματος από το 2007-8 και εδώ, εξώθησε το σύστημα στη βίαιη αναδιανομή της υπεραξίας, μέσω της γενικότερης επιβολής των νεο-βάρβαρων πολιτικών λιτότητας και του γενικευμένου ξεπουλήματος της δημόσιας περιουσίας.

Η κυριαρχία και δυστυχώς η κυριάρχηση ως κατάσταση πλέον τείνει να γίνει δομική ήδη από τη δεκαετία του 1950, μέσω πρωταρχικά της αυταρχικοποίησης των δομών, κοινωνικών, πολιτικών κ.ά. και λιγότερο ή περισσότερο της μεθοδευμένης και επιβεβλημένης κατά τον ίδιο τρόπο βίαιης ενσωμάτωσης του κινήματος στο σύστημα, μέσω μιας καταναγκαστικού τύπου  συναίνεσης. Έτσι θα σωζόταν, υποτίθεται, η πατρίδα, η χώρα. Η ενσωμάτωση ήταν λιγότερο ή περισσότερο μεθοδευμένη και επιβεβλημένη και κατά τον ίδιο τρόπο βίαιη. Η δουλική υποταγή των διάφορων πολιτικάντηδων-καθαρών προϊόντων του συστήματος: μιντιακών, ιδεολογικών πρώτιστα και στη συνέχεια οικονομικοκοινωνικών αποδείχθηκε δεδομένη, καλά προετοιμασμένη και σκηνοθετημένη.

Κυριάρχηση καθολική, όπως περισσότερο διαισθητικά είχε συλλάβει ο Μαρξ στα μέσα του 19ου αι., αλλά νέου τύπου, ολοκληρωτικού: ο ολοκληρωτισμός του χρηματοοικονομικού και του μεγάλου, κάθε μορφής, κεφαλαίου. Κυριάρχηση και συστημική, ιδεολογική: ολική, πλήρης. Η κυριάρχηση είναι η πιο αποτρόπαια, άγρια, απότομη μορφή της εξουσίας, της σύγχρονηςταξηφιλελεύθερης, ειδικότερα. Αυτή περιλαμβάνει πάντοτε τη βία, την άγρια, τη ξεδιάντροπη βία, και πραγματοποιείται μέσω αυτής και της αντίστοιχης ιδεολογικοποίησής της. Η υποταγή του ανθρώπου που επιτυγχάνει το σύστημα έτσι είναι πλήρης, απόλυτη. Ακόμη χειρότερα: Πρόκειται για την προοδευτική δημιουργία ενός πολιτισμού της πειθάρχησης του καταναγκασμού, εσωτερικευμένης, όπως έλεγε ο Μαρκούζε, βιαιότητας. Ενός πολιτισμού χωρίς φαινομενικά αντιθέσεις και αντιφάσεις, ο οποίος προσπαθεί να αποκρύψει με κάθε μέσο τον οξύτατο χαρακτήρα ακριβώς των αντιθέσεων και των αντιφάσεών του. Τις ακρότατες αντινομίες του.

Στην περίοδο της βαθιάς κρίσης, που διαρκεί πολύ (για να παραφράσουμε τον Ζ. Ελεστάιν), που είναι η σημερινή, η κυριάρχηση και ο σύστοιχός της πολιτισμός της επιβολής της βίας, της κυριαρχίας-κυριάρχησης θα σώσουν το σύστημα; Η ψευτοσυναίνεση κάθε μορφής φαίνεται ότι οριστικά τελειώνει. Το σύστημα μπαίνει σε μια νέα φάση πολύ πιο άγρια και απρόβλεπτη από την προηγούμενη και κυρίως και βίαιης επιβουλής. Η τραγική μεταπαγκοσμιοποίηση ανοίγει όλα τα ζητήματα, και πρώτιστα τα ζητήματα εξουσίας, με νέους όρους και μάλιστα παγκόσμια και ολικά. Μέσα σε μια γενικότερη κατάσταση απώλειας των αναφορών και δομικής κρίσης του συστήματος που υποσκάπτει όλα του τα στηρίγματα επιζητείται εναγώνια το νέο και συνειδητοποιημένο ιστορικοκοινωνικό υποκείμενο, για να επιτελέσει το ιστορικών διαστάσεων έργο της επανανθρωποποίησης της κοινωνίας και του ανθρώπου (Μαρξ).

Η ελληνική Αριστερά με την ιστορία και τους αγώνες της, το πρόσφατο κίνημα αντίστασης στον νεοφιλελευθερισμό (2010-2012), το τελευταίο νέο ιστορικό όχι, στο δημοψήφισμα, θα επιβεβαιώσει τραγικά αυτή τη διαπίστωση; Ή θα ανοίξει ένα ρήγμα στην κυριάρχηση, και το οποίο θα προσπαθήσει να διευρύνει σε ευρωπαϊκό επίπεδο; Σε κάθε περίπτωση, ο μη ενσωματωμένος ακόμη και μη πειθαρχημένος λαός μας ευελπιστούμε ότι θα βρει τον τρόπο του να δράσει και να αντιδράσει: παθητικά, ενεργητικά, ατομικά, μαζικά, καθολικά. Η ορθολογικοποίηση, η εργαλειοποίηση, η αγελιοποίηση και η νορμοποίηση είναι βόρειες καταστάσεις, προτεσταντικές κ.ά. Όπως είχε επισημάνει ο Κοζέβ¹, και το επιβεβαίωσε πρόσφατα και ο Αγκάμπεν², πέρα από το τυπικό της υπόθεσης: κανόνες, νόρμες, νόμοι, σύνταγμα κ.ά., υπάρχει και η μακραίωνη δημιουργική πολιτισμική περίοδος των λαών της Μεσογείου, για να θυμηθούμε και τον Μπρωντέλ³. Μια περίοδος αυτενέργειας, αυτονομίας, αυτοπροσδιορισμού, έστω και μερικών. Υπό αυτή την έννοια, μήπως θα πρέπει να σκεφθούμε και για τη δυνατότητα του μεσογειακού σοσιαλισμού ως λύση αυτάρκειας, εντιμότητας, αξιοπρέπειας, λιτής και υγιεινής -μη τοξικής (με όλες τις έννοιες της λέξης)- διαβίωσης;

Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποτραπεί η παραδειγματική ταξηφιλελεύθερη υποταγή μας με κάθε θυσία, με κάθε μέσο, εισάγοντας και επιστρατεύοντας νέα συστήματα, νέες μεθοδολογίες, νέες πρακτικές: ανορθόδοξες, ετερόδοξες, αντισυμβατικές, αντιστασιακές, αντισυστημικές, κριτικές, ριζοσπαστικές, αυτόνομες... Οι κοινωνίες σε περιόδους βαθιάς και παρατεταμένης κρίσης δημιουργούν νέες κριτικές θεωρίες και νέες ριζοσπαστικές ιδεολογίες. Επί τω έργω, λοιπόν, αρχίζοντας από τη χώρα μας - αδύναμο κρίκο της παγκοσμιοποίησης. «Η απελευθέρωση της κοινωνίας είναι έργο της ίδιας της κοινωνίας» (Κ. Μαρξ).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

¹ Βλ. A. Kojève L'Empire latin. Esquisse d'une doctrine de la politique française. Το μεμοράντουμ αυτό υποβλήθηκε στον Ντε Γκωλ τον Αύγουστο του 1945. Ο Ντε Γκωλ τότε ήταν επικεφαλής της προσωρινής κυβέρνησης της Γαλλίας.

² Βλ. G. Agamben, «Que l'empire latin contre-attaque», www.Liberation.fr., 24 Mars 2013.

³ Βλ. Φ. Μπρωντέλ, Μεσόγειος, ΜΙΕΤ και

Β. Φιοραβάντες, «Magna Grecia: Ένα μοντέλο ήπιας μορφής πολιτισμικής ανάπτυξης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης», Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ. Ι., σσ. 565-568.

________________________

* Ο Β. Φιοραβάντες είναι δρ Αισθητικής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης Ι, καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης και του Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. [Υπεύθυνος του blog http://nktkp.blogspot.gr/ για δημοσίευση κειμένων, συζητήσεων και παρεμβάσεων].