Η ΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

Η ΤΑΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΑΥΤΟΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ

Ως γνωστόν, η αντίληψη του επιπέδου, του χρώματος και του χώρου καθώς και το γενικότερο πρόβλημα του υλικού, που είναι τα κύρια θέματα στην μοντέρνα τέχνη είναι ακόμη μη ικανοποιητικά απαντημένα. Για το λόγο αυτόν επιβάλλεται μία προσπάθεια συστηματικού χαρακτήρα έρευνας, η οποία μέσω της κινητοποίησης του μεγαλύτερου δυνατού αριθμού ερευνητών και μέσα από την διοργάνωση του απαραίτητου επιστημονικού διαλόγου, είμαστε σίγουροι ότι θα φτάσουμε σε μερικά απτά επιστημονικά αποτελέσματα. Σε κάθε περίπτωση η έκδοση και ο σχολιασμός πολύ σημαντικού ανέκδοτου πρωτογενούς υλικού θα βοηθήσει προς αυτή την κατεύθυνση.

Υπάρχει όμως ένα σημαντικό πρόβλημα, που το είχε επισημάνει ο Αντόρνο: η κουλτούρα δίνει την εντύπωση του χάους. Η φιλοσοφία όμως της κουλτούρας, προσπαθώντας να εξηγήσει από τι συντίθεται η κουλτούρα (ακολουθώντας τη φαινομενολογική μέθοδο και σύμφωνα με τη φαινομενολογία της σύγχρονης κουλτούρας), καταλήγει στο συμπέρασμα ότι έχουμε να κάνουμε με μια ομοιομορφοποίηση των πολιτισμικών διαδικασιών και με μια ρομποποίηση του ανθρώπου.

Αλλά συγχρόνως αυτό το οποίο ο Αντόρνο φαινομενικά διαπίστωσε, ότι δηλαδή η κουλτούρα είναι ένα χάος, ως ένα βαθμό είναι, κατά τρόπο παράδοξο, σωστό. Αυτό διαπιστώνεται αν τοποθετήσουμε το πρόβλημα σ' ένα άλλο επίπεδο. Θα πρέπει να ζήσουμε την τέχνη και την κουλτούρα, περνώντας από τη μια χώρα στη άλλη, ή αν δούμε τις διαφορές από την μια άκρη της ίδιας χώρας στην άλλη, ή αν πάμε σε πολλά και διάφορα θέατρα, όχι όμως σε αυτά που παίζουν οι «φίρμες», αλλά σε αυτά που ανεβαίνουν έργα που αποκαλούμε θέατρο του συγγραφέα, του δημιουργού, ή σε σινεμά του δημιουργού, ή αν λάβουμε υπόψη τη μουσική του δημιουργού (όπως για παράδειγμα του Κέητζ*).  Μέσα από αυτή τη διαδικασία περιπλάνησης στο ποιοτικό, δια του ποιοτικού κ.τ.λ., που είναι μία βαθύτατα βιωματική διαδικασία, φτάνουμε στην αντίληψη περί μιας χαοτικής συγκρότησης της κουλτούρας. Αναφερόμαστε πάντοτε στην τέχνη και την κουλτούρα που βρίσκονται έξω από τη βιομηχανία της κουλτούρας. Και αυτό, γιατί ότι έχει σχέση με τη βιομηχανία της κουλτούρας δεν έχει σχέση με χαοτική δομή, με οποιαδήποτε βίωση της χειραφέτησης ή ακόμη και της αυταπάτης, όπως επισημαίνει πάλι ο Αντόρνο.

Από την άλλη, διαπιστώνεται ότι κάτι το οποίο εμφανίζεται με τη μορφή της βιομηχανίας της κουλτούρας, ξεφεύγει από αυτή – ο Αντόρνο το έχει επισημάνει –, αποκτώντας τη μορφή της λαϊκής τέχνης και της κουλτούρας. Υπήρχαν και υπάρχουν στην Ευρώπη σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό τέτοιες μορφές με το θέατρο του δημιουργού, με καλλιτέχνες οι οποίοι ξεφεύγουν από το σύστημα, δημιουργώντας μια χαοτική κατάσταση. Όλοι αυτοί οι καλλιτέχνες και δημιουργοί συγκρότησαν το μο­ντέρνο ρεύμα, με τις αντιθέσεις και τις αντινομίες του στο εσωτερικό του, και το οποίο, παρόλα αυτά ήταν η μεγάλη καινοτομία, η μεγάλη εισφορά του 20ου αιώνα.

Τα μορφολογικά κριτήρια του μοντερνισμού έχουν κατά κάποιο τρόπο εκπνεύσει. Σήμερα δεν υπάρχουν ρεύματα και τάσεις, αλλά δεν υπάρχει και μοντερνισμός με την έννοια που προσδιορίσαμε πριν, δηλαδή χαοτικός αν και ποτέ τα μορφολογικά χαρακτηριστικά δεν είναι απαραίτητο να είναι σαφή και προσδιορισμένα, όπως ήταν παλιότερα. Στη διαπίστωση αυτή κατάληξε η πορεία της τέχνης από την Αναγέννηση μέχρι το Μοντερνισμό. Τώρα που η κρίση των αξιών, της ιδεολογίας, της κοινωνίας έχει αποκτήσει πρωτόγνωρο βάθος, ο καλλιτέχνης δυσκολεύεται να συμμετέχει σε τάσεις και ρεύματα, οπότε εμφανίζεται μια πολυπλοκότητα αισθητοποιημένων αμεσοτήτων, κοινωνικών, ψυχολογικών, ι­δεολογικών κ.τ.λ., που συνθέτουν το χάος της ουσιαστικά – μη μοντέρνας – σύγχρονης τέχνης.

Η μοντέρνα πολιτισμική σύλληψη είναι ουσιαστικά ένα πρόβλημα μεθόδου: Ανάλυση των κοινωνικών, ψυχολογικών, ιδεολογικών, πολιτισμικών κ.τ.λ. δεδομένων της σύγχρονης κοινωνίας, και η επεξεργασία στη συνέχεια της αρμόζουσας πολιτικής. Από την άλλη, θα πρέπει να ληφθούν υπόψη τα παραδείγματα μερικών μεγάλων μοντέρνων καλλιτεχνών, τα οποία, αν δεν διαμόρφωσαν εντελώς, καθόρισαν αποφασιστικά τα μοντέλα της πολιτιστικής πολιτικής. Ας σκεφτούμε τους Μάλεβιτς (και το ΛΕΦ γενικότερα), τον Ντυσάν, τον Μπόϋς κ.ά. Γενική δε θέση είναι σήμερα, η πολιτισμική σύλληψη θα πρέπει να βασίζεται σε μία έννοια (concept). Ειδικότερα δε στα τελευταία χρόνια κυρίαρχη ήταν η τάση της μοντέρνας τέχνης προς το μινιμαλισμό και τη νοηματική τέχνη. Από ένα δε σημείο και μετά ζούμε τη μονοκρατορία του concept (έννοια), τάση που στη μοντέρνα τέχνη ξεκίνησε από τον Πικάσο {Οι δεσποινίδες της Αβινιόν) και έφθασε στο απόγειο της με τη Νοηματική τέχνη (Art conceptuel). Η έννοια συνυπάρχει με ένα ανοιχτό σύστημα παρέμβασης (ακόμη και μη παρέμβασης σε θέματα κυρίως αισθητικής) που έχουν εισηγηθεί οι Πάϊκ, Βαϊόλα, Κουνέλλης κ.ά. Έτσι το πρόταγμα της πρωτοπορίας για την αυτονομία και την κριτική λειτουργία της τέχνης και της κουλτούρας, καθώς και η ανάδειξη της αυτο-αναφορικότητας της τέχνης στην σημασία της οποίας είχε επικεντρώσει όλη του τη θεωρητικοποίηση ο Γκρήνμπεργκ, συμβαδίζει με την τάση αυτονόμησης της έννοιας ή και ανάδειξής της σ' αυτόνομη, ακόμη και αυτοθεσμιζόμενη οντότητα. Η έννοια είναι πλέον ο τόπος αλλά και το μέσο πραγματοποίησης της όποιας καινοτομίας, της όποιας πρωτοπόρας δράσης. Ως εκ τούτου, και η σύγχρονη πολιτισμική συνθετική σύλληψη θα πρέπει να συνδυαστεί με την κυρίαρχη αυτή κατάσταση της τέχνης και να προσπαθήσει να βοηθήσει και ν' αναδείξει προγράμματα και πρακτικές ανοιχτές, εννοιολογικές, κριτικές. Διαφορετικά θα λειτουργήσει λογοκριτικά, καταπιεστικά, κατασταλτικά. Ο στόχος όμως του νεο-νεοφιλελευθερισμού είναι η ρύθμιση στο χώρο της τέχνης και της κουλτούρας να γίνεται μόνο μέσω της αγοράς και του χρήματος, και έτσι να εξουδετερώσουν τις όποιες δημιουργικές δυνατότητες έχουν εναπομείνει στη σύγχρονη αποδυναμωμένη πρωτοπορία, παρά τις εναγώνιες προσπάθειές της για παραπέρα αυτονόμηση της έννοιας. Το σύστημα δηλαδή χρήμα σήμερα, τείνει να καταστείλει όλες τις δημιουργικές προσπάθειες της τέχνης, ενώ μέχρι πρόσφατα τις ανεχόταν, αν δεν τις υποβοηθούσε έστω και υποτυπωδώς, για επενδυτικούς κυρίως σκοπούς. Οι επιπτώσεις της αντεπανάστασης των νεοφιλελεύθερων μεθοδιστών και εδώ είναι ασύλληπτες. Η κοινωνία όμως θα συνεχίσει να δέχεται παθητικά τα κελεύσματά τους;

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ

*Ο Αντόρνο, όσον αφορά τον Κέητζ, αναθεώρησε την άποψη του για τη βιομηχανία της κουλτούρας, όπως και για την τζαζ της Ν. Ορλεάνης, λέγοντας ότι δεν αναφερόταν σ' αυτούς, αλλά σ' αυτούς που φτιάχνουν ρυθμούς που μπορούν να επαναληφθούν, να αναπαραχθούν βιομηχανικά. Ούτε όμως η τζαζ της Ν. Ορλεάνης ούτε η μουσική του Κέητζ βιομηχανοποιούνται. Και ειδικότερα ο Κέητζ έφτιαξε μία χαοτική μουσική δομή, τόσο σύνθετη και πολύπλοκη, που είναι αδύνατο να αναπαραχθεί ούτε καν το ελάχιστο κομμάτι της.

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ

1. Σήμερα διεθνώς διεξάγεται μία πολύ σημαντική και εκτεταμένη επιστημονική συζήτηση σχετικά με το μέγιστο θέμα της εποχής μας, την παγκοσμιοποίηση. Τα προβλήματα που τίθενται είναι βέβαια τέτοια που χρειάζεται μία συστηματική ερευνητική προσπάθεια για να οδηγηθούμε σε μερικά νέα και έγκυρα αποτελέσματα. Οι κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες ήταν εντελώς απροετοίμαστες για να προσεγγίσουν ένα τόσο σημαντικό όσο και ευρύ θέμα. Επιβάλλονται μεθοδολογικές και επιστημολογικές ανασυγκροτήσεις και αναθεωρήσεις, αλλαγές παραδειγμάτων, νέες μεθοδολογίες κτλ. Το έργο που πρέπει να γίνει είναι τεράστιο, και κυρίως πρέπει να ξεπεραστούν διάφορα κλισέ που έχει κληρονομήσει η σκέψη από την προηγούμενη περίοδο του καπιταλισμού.

Ειδικότερα όσον αφορά τη σχέση της παγκοσμιοποίησης με την τέχνη θα πρέπει να παρατηρήσουμε ότι, σύμφωνα και με τον ύστερο Αντόρνο¹, το κάθε στάδιο εξέλιξης της κοινωνίας αντιστοιχεί με ορισμένες μορφές τέχνης. Ως εκ τούτου και το σημερινό θα πρέπει να συνδεθεί με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με ορισμένες μορφές τέχνης. Ακόμη βέβαια δεν μιλούσαμε για παγκοσμιοποίηση, όταν έγραψε ο Αντόρνο το συγκεκριμένο αυτό κείμενο (1969), αλλά για ύστερο καπιταλισμό. Προεκτείνοντας όμως την σκέψη του, το θεωρητικό και συνάμα πρακτικό πρόβλημα που τίθεται σήμερα είναι: Ποια μορφή (ή καλύτερα ποιες μορφές) τέχνης, αλλά και ποιες μορφές αισθητικής θ' αναδειχθούν στην εποχή της παγκοσμιοποίησης; Θα αναδειχθούν νέες και πρωτοπόρες τέτοιες μορφές; Ποιες θα είναι οι διαδικασίες δημιουργίας τέτοιων μορφών; Η αισθητική θα έχει ρόλο στο νέο τοπίο που διαμορφώνεται παγκόσμια, το οποίο όλο και περισσότερο περιορίζει την αυθεντική τέχνη και κουλτούρα, ενώ παράγει μαζικά υποκουλτούρα και κυριαρχικές νόρμες;

2. Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, η σωστή και η σύγχρονη διερεύνηση του θέματος επιβάλλει:

α) Τη συστηματική επανασυγκρότηση του μοντέλου των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, υπό την οπτική της διερεύνησης του πολύπλοκου και διεπιστημονικού θέματος που είναι η παγκοσμιοποίηση. Αναφορά μας σ' αυτό τον τομέα είναι τα κείμενα μεθοδολογίας των κοινωνικών επιστημών της Σχολής της Φρανκφούρτης².

β) Την επαναδιατύπωση του μοντέρνου αισθητικού προγράμματος των αισθητικών και καλλιτεχνικών πρωτοποριών³.

γ) Την ανάδειξη σε πρωταρχική της έννοιας της δημιουργικότητας⁴ και της καλλιτεχνικής διαθεματικότητας, προσατολιζόμενοι συστηματικά προς σφαιρικά μοντέλα.

Ως συμπέρασμα: Η έρευνα μας εδώ συνίσταται στην επανατοποθέτηση του όλου θέματος υπό την οπτική δημιουργίας ανοιχτών, σφαιρικών και ολικών μοντέλων σκέψης και δράσης. Πρέπει να ξεπεραστεί οπωσδήποτε η ενιαία και η μονοδιάστατη σκέψη. Η παγκοσμιοποίηση επιβάλλει υποχρεωτικά ένα άνοιγμα στον κόσμο, προς την «παγκοσμιότητα», όπως λέει ο Αξελός⁵. Βαδίζουμε δηλαδή προς την πολυμορφική σκέψη και πράξη, προς την πολιτισμική πολυμορφία. Και το συμπέρασμα αυτό πρέπει να δούμε πως θα συγκεκριμενοποιηθεί στη σύγχρονη καλλιτεχνική πράξη.

3. Επιπλέον επισημαίνουμε τα εξής:

α) Οι εξελίξεις στο συγκεκριμένο θέμα είναι ραγδαίες. Το σύγχρονο διευρυμένο ερευνητικό πεδίο επιβάλλει την υποχρέωση συστηματικής επανασυγκρότησης  του προβληματισμού μας σε θέματα σύγχρονης αισθητικής, θεωρία της τέχνης, της κοινωνίας, της κουλτούρας, κ.α.

Με βάση αυτό το πνεύμα, οι στόχοι μας πρέπει να είναι:

i)          Η όσο το δυνατόν καλύτερη καταγραφή των δεδομένων σε επίπεδο κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, αισθητικής κ.ά.

ii) Η ανάδειξη των αναγκαίων μεθοδολογικών και επιστημολογικών ανασυγκροτήσεων.    

                                                

iii)      Η διεξαγωγή μιας έρευνας πιο συγκεκριμένης σήμερα στο χώρο της τέχνης, ξεκινώντας από τη διαπίστωση ότι το βιωματικό στοιχείο ή το απωθημένο (refoulé) ή το εμπειρικό ή το άμεσο ή το ατομικό, ακόμη και το προσωπικό ή και το ιδιόμορφο τείνει να γίνει το κυρίαρχο στη σύγχρονη καλλιτεχνική πρακτική. Η παγκοσμιοποίηση ωθεί προς τέτοιες τάσεις, σε μικροαφηγήσεις, στο εφήμερο, και πολύ συχνά στο βίαιο έως και πολύ βίαιο, βιωματικό.

Μια βασική θέση που πρέπει να έχουμε υπόψη σήμερα είναι ότι έχει ξεπεραστεί η διαφορά μεταξύ θεωρητικής και εφαρμοσμένης έρευνας. Η έρευνα είναι και θεωρητική και εφαρμοσμένη, θεωρητική και πρακτική, γενική και μερική. Είναι πλέον σφαιρική, με ότι αυτό συνεπάγεται. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να πριμοδοτηθεί μία νέου τύπου εφαρμοσμένη και ενιαία λίγο-πολύ αντίληψη περί θεωρίας και πράξης, ειδικότερα στο χώρο της σύγχρονης θεωρίας της τέχνης και της θεωρίας της σύγχρονης δημιουργίας.

β) Από τα παραπάνω απορρέει η σημασία της έρευνας σε σχέση με τα νέα στοιχεία που θα προσφέρει στην καλλιτεχνική πράξη, καθώς και στην καινοτόμα σύλληψη που αυτή αναδεικνύει σταθερά, λόγω των σύγχρονων προκλήσεων, οι οποίες οδηγούν αναγκαστικά στη διαρκή εισαγωγή νέων πρακτικών και λύσεων. Η εξέλιξη της επιστήμης έτσι θα αποκτήσει ένα συγκεκριμένο χαρακτήρα και η αισθητική, στη συνέχεια του έργου των μεγάλων θεωρητικών της του 20^ου αιώνα: Λούκατς, Μπένζαμιν, Γκολντμάν και Αντόρνο επιζητά επίμονα νέες συνθέσεις, και ακριβέστερα μετακριτικές, μεταφιλοσοφικές ή μετακριτικές συνθέσεις.

Με βάση τα παραπάνω θα πρέπει να γίνει μία θεωρητική έρευνα και εμβάθυνση σε σχέση με τα θέματα της παγκοσμιοποίησης, της αισθητικής, της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης και της καλλιτεχνικής, γενικότερα πρακτικής. Γενικότερα δε θα πρέπει ν' αναδειχθούν μέσα από μακρόχρονες θεωρητικές έρευνες και αναζητήσεις οι νέες προκείμενες του θέματος, και να εξεταστούν οι προκλήσεις που δημιουργεί η παγκοσμιοποίηση. Από την άλλη, τόσο τα επιτακτικά προβλήματα έρευνας που ανέδειξε η συνειδητοποίηση του περάσματος στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, όσο και η ανάγκη ανασυγκρότησης της θεωρητικής έρευνας σε νέες βάσεις επιβάλλει την αμφισβήτηση διαφόρων παραδοχών των κοινωνικών επιστημών περί ενσωμάτωσης κ.τ.λ. Η παγκοσμιοποίηση αναδομεί διαρκώς και μάλιστα σε όλο και πιο περιοριστικές βάσεις – τουλάχιστον στις χώρες του ύστερου καπιταλισμού – την κοινωνική διαίρεση της εργασίας. Η αναδόμηση αυτή οδηγεί ακόμη και σε ποιοτικές αλλαγές και μετατροπές, που δεν έχουμε ακόμη συλλάβει. Για το λόγο αυτό το σύγχρονο κοινωνικό πρόβλημα με όρους κριτικούς και χειραφετησιακούς τίθεται σε εντελώς νέα βάση.

4. Σήμερα συνειδητοποιείται ευρύτερα η ανάγκη για συστηματική διερεύνηση των σχέσεων της παγκοσμιοποίησης με την τέχνη, με έμφαση στη μεθοδολογία και τις νέες νοηματοδοτήσεις που πρέπει να επεξεργαστούμε. Έτσι θα γίνει κατορθωτή η καλύτερη δυνατή κατανόηση των σύγχρονων κοινωνικών, πολιτισμικών και άλλων θεμάτων*. Πρόκειται για ένα θέμα από τη φύση του διεπιστημονικό, το οποίο επιβάλλεται πλέον να προσεγγίζουμε με έναν ολοκληρωμένο ή τουλάχιστον ολιστικό τρόπο. Έτσι θα γίνει κατορθωτή η ανάδειξη της πολυπλοκότητας του θέματος. Συγχρόνως μέσα από αυτή τη διαδικασία θα γίνει κατορθωτό ν' αποφευχθούν μονοδιάστατες και εν ολίγοις περιοριστικές και υποβιβαστικές προσεγγίσεις. Η αισθητική θα πρέπει επίσης να προσπαθήσει να ξεφύγει από μία μονο-μοντελική ή μονο-πολιτισμική προσέγγιση, πριμοδοτώντας οπωσδήποτε πολυπολιτισμικές και πολύ-μοντελικές (πολυδιάστατες) προσεγγίσεις. Σε τελική ανάλυση, η παγκοσμιοποίηση επέβαλε επιτακτικά το άνοιγμα σε νέες και σφαιρικές προσεγγίσεις και στο χώρο της αισθητικής, μέσα στο γενικότερο πλαίσιο των τοποθετήσεων και μεθοδολογικών-επιστημολογικών ανασυγκροτήσεων των ανθρωπιστικών επιστημών που προϋποθέτει. Υπ' αυτή την οπτική αποκτά νέες και ουσιωδέστερες διαστάσεις η καλλιτεχνική καλλιέργεια, η διαθεματικότητα στην τέχνη, η ανάδειξη της καλλιτεχνικής ιδιομορφίας και ευαισθησίας. Το θέμα δε της δημιουργικότητας στην τέχνη σε συνθήκες αλλοτριωτικής, ισοπεδωτικής και ομοιομορφοποιητικής παγκοσμιοποίησης αποκτά εξαιρετικό ενδιαφέρον, και μάλιστα απόλυτα επίκαιρο.

       5.  Η μεθοδολογική και θεωρητική σύνδεση της παγκοσμιοποίησης με την τέχνη, και ως εκ τούτου με την αισθητική δε μπορεί παρά να γίνει μ' ένα διεπιστημονικό τρόπο. Και αυτό γιατί το θέμα είναι διεπιστημονικό εξ ορισμού. Όμως, όπως έχουμε ήδη δείξει, δεν αρκεί μία απλή ή μηχανιστική έννοια της διεπιστημονικότητας. Η σύγχρονη κριτική θεωρία έχει επεξεργαστεί την έννοια της κριτικής διεπιστημονικότητα⁶,  έννοια νέα και δημιουργική ή ακόμη και δυναμική, για να απαντήσει ακριβώς στις σύγχρονες και συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες.

Μελέτη της παγκοσμιοποίησης σημαίνει, όπως είναι προφανές, παρακολούθηση από κοντά και μελέτη του παγκόσμιου πολιτισμικού γίγνεσθαι. Όσον αφορά τη μελέτη της τέχνης είναι αναγκαία η δημιουργία ενός παγκόσμιου δικτύου επικοινωνίας και διερεύνησης του σύγχρονου καλλιτεχνικού και αισθητικού φαινομένου. Ιστορικά εξετάζοντας το θέμα οι πρωτοπορίες είχαν πάντοτε ένα διεθνή προσανατολισμό και ορίζοντα. Μία τέτοιου είδους νέα διεθνική και σήμερα παγκόσμια διάσταση θα πρέπει να επαναπροσλάβει η τέχνη και η αισθητική, αν θέλει να φθάσει στην ολότητα και την καθολικότητα που έχει ανάγκη ο σύγχρονος αποκομμένος και απομονωμένος άνθρωπος-θύμα των παγκοσμιοποιημένων ηλεκτρονικών μέσων και των αποκλεισμών κάθε είδους, και κυρίως των αποκλεισμών που εσωτερικεύονται, τους οποίους επιβάλλει ή προκαλεί μ' απόλυτο τρόπο το σύστημα, ή, και ακόμη χειρότερα, που έχουν ήδη εσωτερικευτεί.

6. Μία από τις καλλιτεχνικές μορφές που επιβάλλεται να διερευνήσουμε είναι η εφήμερη⁷, ως αντίδοτο ακριβώς στην απολυτότητα, τη μονιμότητα και την παγίωση, ιεραρχική, ιδεολογική, πολιτισμική που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση. Εφήμερη, ή καλύτερα εφήμερες μορφές ή πρακτικές είναι τα happenings, οι performances, τα περιβάλλοντα, οι δράσεις (ή τα δρώμενα) κ.ά. Από μία άποψη, μετά τα παραδείγματα των Ντυσάν, Αρτώ, Καίητζ και Μπόϋς είναι ίσως οι μόνες αντιπραγμοποιητικές ή ακόμη και χειραφετησιακές μορφές που μπορούν να γλιτώσουν από το σύστημα, να δράσουν αντισυστηματοποιητικά και οπωσδήποτε τουλάχιστον μη-πραγμοποιητικά. (Προς ένα πολυαισθητικό και πλουραλιστικό, δηλαδή μη αλλοτριωτικά μονοδιάστατο στόχευε και η πολύπλοκη για την εποχή του και συγχρόνως αυτοματιστική πολυαισθητική του Πικάμπια).

7. Σύμφωνα με τη σύγχρονη κριτική πολιτισμική θεωρία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η διερεύνηση της πρόσληψης της παγκοσμιοποίησης από τους νέους και ειδικότερα από τους νέους καλλιτέχνες και τους φοιτητές. Η αποκρυπτογράφηση έτσι των βιωμάτων των νέων, αλλά και μέσα από τη διαμεσολάβηση σύγχρονων αντιπαγκοσμιοποιητικών εξ ορισμού καλλιτεχνικών πρακτικών, όπως είναι οι προηγούμενες, οδηγεί σε νέες θεωρητικοποιήσεις, σε νέες αποκρυσταλλώσεις (constellations), σε νέες διαμεσολαβήσεις.

8. Η κριτική διερεύνηση των κοινωνικών θεμάτων που άπτονται της παγκοσμιοποίησης, η μελέτη της σύγχρονης πολιτισμικής θεωρίας, η ανάδειξη σύγχρονων και πρωτοπόρων μορφών καλλιτεχνικής πράξης οδηγούν στη σύλληψη ενός ανοιχτού συστήματος έρευνας, στο οποίο η καλλιτεχνική πράξη, ως πράξη της σημερινής πρωτοπορίας, θα είναι παρούσα-ενεργό συστατικό στοιχείο. Και η ολιστική σύλληψη αυτή οδηγεί σε μία νέα και δυναμική σύλληψη της υποκειμενικότητας...

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ

* Ειδικότερα θα πρέπει να δοθεί έμφαση στις διδακτικές και παιδαγωγικές εφαρμογές και πρακτικές που πρέπει ν’ αναπτυχθούν στο σχολείο, ως απόρροια της συνειδητοποίησης των επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.       Th. Adorno, L' Art et les arts, D. de Brower.

2.    Βλ. ειδικότερα, Th. Adorno-M. Horkheimer, Η γερμανική πολεμική, Νήσος, Κοινωνιολογία, Κριτική, J. Habermas, Théorie de l’ agir communicationnel, Fayard, κ.ά.

3.       Για το θέμα αυτό βλ. Th. Adorno, Théorie ésthetique, Klincksieck, L’ art et les arts, D. de Brower και J. Habermas, «La modernité: un projet inachevé», Critique, 413, O. 1981, σ. 950-969.

4.       Βασική αναφορά στον τομέα αυτό είναι το κείμενο για τη δημιουργικότητα του μεγάλου άγγλου θεωρητικού της τέχνης και της κουλτούρας, R. Williams, Κουλτούρα και ιστορία, Γνώση, κεφ. «Το δημιουργικό πνεύμα», σσ. 85-136. Βλ. ακόμη και το βιβλίο του R. Vaneigem, L’ Ère des créateurs, Ed. Complexe.

5.       Βλ. Κ. Αξελός, Ανοιχτή συστηματική, Εστία.

6.     Βλ. Β. Φιοραβάντες, Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, κεφ. «H κριτική διεπιστημονικότητα», σσ. 125-129.

7.       Βλ. Β. Φιοραβάντες, Αρνητική πολιτισμική πράξη, Παπαζήσης, β' έκδ., κεφ. «Η εφημερότητα», σσ. 59-64.

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

Μερικές θέσεις

-     Η καθαρότητα των μορφών, βασικό μοντερνιστικό αισθητικό πρόταγμα, πρέπει να αναπροσαρμοστεί στις απαιτήσεις της κριτικής και του ξεπεράσματος της παγκοσμιοποίησης.

-     Δεν υπάρχει απάντηση στην παγκοσμιοποίηση από προμοντέρνες θέσεις ή καταστάσεις, όπως ήταν για παράδειγμα η Κάλλας.

-   Η οικουμενικότητα μπορεί να αποτελέσει μία αντιπαγκοσμιοποιητική οπτική ή και προοπτική. Η παγκοσμιοποίηση δεν ταυτίζεται με την οικουμενικότητα.

-      Λύση θα πρέπει ν' αναζητηθεί στο au-délà της παγκοσμιοποίησης, πέραν από την παγκοσμιοποίηση.

-    Η ανάγκη σύλληψης μίας αντιπαγκοσμιοποιητικής προοπτικής, γλώσσας, στάσης, άποψης, οπτικής, θεώρησης που θα είναι ίδια από το Porto Allegre μέχρι την Ιαπωνία.

-   Η ανάγκη συστηματικής μετακριτικής της ιστορίας της μ. τ., της υπέρβασης ή της παράβασης των μορφών, των πρακτικών, των υλικών τους κ.τ.λ., με στόχο τη σύλληψη, τη συγκρότηση της αισθητικής με αντιπαγκοσμιοποιητικές διαστάσεις. Προς τη σύλληψη μιας εναλλακτικής στην παγκοσμιοποίηση ουτοπίας, αισθητικής αλλά και κοινωνικής και πολιτισμικής.

-    Η αναγκαία και ως ένα βαθμό κατανοητή και εξηγήσιμη ροπή προς το παρελθόν και τον πολιτισμικό πλούτο του, δεν μπορούν ν' αποτελέσουν πειστική λύση στην πρόκληση της παγκοσμιοποίησης. Ούτε η νοσταλγία όσο επιθυμητή και, κάτω από μερικές συνθήκες, απελευθερωτική και αν είναι, μπορεί ν' αποτελέσει λύση, χωρίς να συνδεθεί με μία αντίστοιχη απελευθερωτική ουτοπία. Η ιστορία δεν επιστρέφει στο παρελθόν ούτε και υπό την απειλή της ισοπεδωτικής παγκοσμιοποίησης. Προσοχή στον οντολογισμό, στον αντιδραστικό ιστορικισμό και στο πνεύμα της υψηλής αριστοκρατίας (aristocratie hautainne).

-   Σήμερα έχουμε ανάγκη από παγκοσμιοποιημένα και συγχρόνως αντιπαγκοσμιοποιητικά μοτίβα. Σύστημα-αντισύστημα, αλλά κυρίως δημιουργία χωρίς μοντέλα, χωρίς παραδείγματα.

-      Τι σημαίνει πολυμορφική τέχνη και κουλτούρα;

-  Από τη μοντέρνα τέχνη στην πολυμορφική νεομοντέρνα και αντιπαγκοσμιοποιητική μέσω της σύγχρονης (έως μετά τη μοντέρνα όχι όμως και μεταμοντέρνα) τέχνη.

-      Τέχνη ριζοσπαστική, καινοτόμα, ανθρωπιστική, πάντοτε δηλαδή μοντέρνα.

Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ. ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΗ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ. ΝΕΕΣ ΑΝΤΙΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ                                                                                                   

Ο ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΟΜΙΚΗΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑΣ. ΓΕΝΙΚΕΥΜΕΝΗ ΑΝΙΣΟΡΡΟΠΙΑ.

ΝΕΕΣ ΑΝΤΙΝΟΜΙΕΣ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

Προς ένα γενικευμένο μετακριτικό αναστοχασμό

«πατήρ πάντων πόλεμος».

Ηράκλειτος

Ι

Ο σύγχρονος παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός είναι πολύ διαφορετικός από τον καπιταλισμό (τον επονομαζόμενο και φιλελεύθερο) των μέσων του 19^ου αι., πλην όμως είναι πάντοτε καπιταλισμός, άγριος, βάρβαρος, απάνθρωπος, αποτρόπαιος. Ο σύγχρονος καπιταλισμός έχει γίνει σύνθετος, πολύπλοκος, αντιφατικός, με ενδογενείς αντινομίες, αυτονομημένος από την κοινωνία. Πρόκειται για έναν απόμακρο, κρυφό, καλυπτόμενο και προφυλασσόμενο έντεχνα κόσμο, σύστημα, κ.α. Για το λόγο αυτό είναι πολύ αμφίβολο αν μπορεί να κατανοηθεί. Η βαθύτερη ταξική και κοινωνική ουσία του παραμένει καλά κρυμμένη, προστατευμένη θα λέγαμε έντεχνα, μέσα στην  ανισορροπία και την παράνοιά του. Ο σύγχρονος καπιταλισμός είναι παράδοξος, παρανοϊκός, και για το λόγο αυτό ίσως είναι αμφίβολο αν μπορέσει ποτέ να κατανοηθεί. Η κριτική σκέψη έτσι σήμερα πρέπει να υπερβεί εαυτόν, να εισάγει νέες έννοιες, να δημιουργήσει νέες θεωρητικοποιήσεις, αν θέλει να προσφέρει κάτι στο σύγχρονο καταπιεσμένο αλλοτριωμένο και εξαθλιωμένο άνθρωπο από το σύστημα.

Ο σύγχρονος παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός χαρακτηρίζεται από την αυτονόμηση του χρήματος. Το (υπο-)σύστημα χρήμα έχει γίνει κυρίαρχο, μακρυά από τον παραγωγικό τομέα, ο οποίος έχει μάλιστα περιέλθει σε κατάσταση αιχμαλωσίας στα διάφορα πολυποίκιλα χρηματοοικονομικά προϊόντα, παράγωγα κ.τλ. Υπάρχει η δυνατότητα αντιστροφής της κατάστασης, δηλαδή αυτονόμησης του κόσμου της εργασίας προς την αυτοδιαχείριση, σύμφωνα με τις επιταγές της Κομμούνας και όλων των μεγάλων κοινωνικών επαναστάσεων; Είναι απόλυτα αναγκαία η ανατροπή της σύγχρονης απάνθρωπης κατάστασης. Η φενάκη χρήμα, η υποδούλωση στο χρήμα πρέπει να σταματήσει άμεσα. Αυτή είναι η βασική, η κύρια θέση του σχεδίου της νέας ανθρωπολογίας.

Με αυτά τα κρίσιμα δεδομένα σήμερα, χωρίς τη μεθοδικά σωστή ανάλυση των σύγχρονων δομικών αντινομιών του συστήματος, δεν θα γίνει ποτέ δυνατή η σωστή κοινωνικοπολιτική και ιδεολογικά κριτική πράξη. Και η ανάλυση αυτή, συστηματικού πάντοτε χαρακτήρα, πρέπει να αποπειραθεί άμεσα, με μοντέρνο, με σύγχρονο πάντοτε και επίσης κριτικό και μετακριτικό (δηλαδή αναστοχαστικό) τρόπο. Η νέα πράξη, με τη σειρά της, θα είναι στενά, διαλεκτικά συνδεδεμένη με τη σύγχρονη μετακριτική θεώρηση υπό σύλληψη, συγκρότηση, κατασκευή, προσβλέποντας και προετοιμάζοντας συνειδητά ένα καλύτερο και ανθρωπινότερο μέλλον. Δεν υπάρχει άλλη λύση στις κρίσιμες και οξύτατες αντιθέσεις ή ακόμη και αντινομίες του συστήματος, από το ιστορικό-ανθρωπιστικό με σύγχρονους όρους ξεπέρασμά τους.

ΙΙ

Σήμερα βιώνουμε την αποσάθρωση  όλου του κοινωνικού ιστού των χωρών του μεσογειακού ευρωπαϊκού νότου: Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία και σε δεύτερη φάση: Ιταλία, Γαλλία. Αντιστροφή της ανάλυσης για το φασισμό του Πουλατζά. Διανοίγονται προοπτικές επανεμφάνισης του φασισμού (κοινωνικό-πολιτικό-ιδεολογικού) και γενικότερα κάθε τύπου εκτροπών, ενώ η κοινωνία των χωρών αυτών μπαίνει μετά την περίοδο της αγανάκτησης στην περίοδο της γενικευμένης dissidence (απείθειας).

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες απαιτείται άμεσα η αναζήτηση και η επίτευξη ορθολογικών λύσεων, η δημιουργία νέων ορθολογικοτήτων (J. Habermas), νέων υποκειμενικοτήτων. Η σύλληψη, η επεξεργασία και η εφαρμογή ενός νέου παραγωγικού μοντέλου, ενός νέου ανθρωπιστικού διαφωτιστικού προτύπου. Ο κίνδυνος γενικευμένου εκβαρβαρισμού της κοινωνίας είναι άμεσος. Ζούμε ήδη την εποχή τω τεράτων, που ήταν ο εφιάλτης του Γκράμσι.

Αποπαγκοσμιοποίηση, αποπληθωρισμός, εσωτερική υποτίμηση. Hedge funds, Equity funds, Disterd funds, CDS, Short Scheling, τιτλοποιήσεις, μόχλευση και πολλές άλλες  ίδιες ή παρόμοιες καταστάσεις, μέθοδοι, συστήματα, ώστε το κεφάλαιο στη σημερινή την πιο επιθετική και ληστρική φάση που έχει ποτέ μπει, να επιτύχει την πλήρη αναδιοργάνωση της οργανικής σύνθεσης του, συντρίβοντας, ακόμη και διαλύοντας την εργασία και κατ’ επέκταση την κοινωνία  στην οποιαδήποτε οργανωμένη έστω και στοιχειωδώς μορφή τους. Λύση: Η πλήρης, ανασυγκρότηση, αναδόμηση, η ανατροπή του συστήματος, και στη θέση του η εγκαθίδρυση της δημοκρατίας των εργαζομένων, της αυτοδιαχείρισης, της αυτο-οργάνωσης της κοινωνίας.

ΙΙΙ

ΔΝΤ: Ο ενωποιητικός μηχανισμός με το αντίστοιχο νεοφιλελεύθερο  ιδεολογικό τσιμέντο του σημερινού μεγάλου-παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου. Πρόκειται για το παγκόσμιο επιτελείο, της απορρύθμισης, και ακόμη καλύτερα της απορυθμισμένης παγκοσμιοποίησης, έχοντας ήδη μπει στην περίοδο της δομικά αβέβαιης και αντιθετικής μεταπαγκοσμιοποίησης. Το ΔΝΤ μυωπικά δρώντας, λόγω της άκρατης νεοφιλελεύθερης ιδεολογικής τύφλωσής του, δεν μπορεί παρά να συνεχίσει να σπέρνει, να επιβάλλει τη γενικευμένη απορρύθμιση, δρώντας πάντα από τα πάνω, αυταρχικά, απολυταρχικά, υποκαθιστώντας τα κράτη, καταργώντας συντάγματα, κόμματα, θεσμούς, ενώσεις κρατών (ακόμη και την Ε.Ε.), διαλύοντας κυρίως, και ισοπεδώνοντας κάθε έννοια δημόσιου συμφέροντος και δικαίου. Το μόνο δίκαιο που υπηρετεί το ΔΝΤ είναι το δίκαιο του χρήματος των σπεκουλαδόρων, η αναπαραγωγή με κάθε αντίτιμο του συστήματος, όμως όλο και σε πιο περιορισμένη και ταξική βάση. Το ΔΝΤ είναι το πρόπλασμα του παγκόσμιου κράτους-χρήμα.

IV

Σήμερα ζούμε συγχρόνως με την αποδόμηση του συστήματος και την οικονομικοκοινωνική και πολιτική αποδόμησή του, την αποδόμηση των ιδεολογικών εκφάνσεων και εκφράσεών του. Μέσα από αυτή την πολυεπίπεδη αποδόμηση ξεπροβάλλει δυστυχώς όλο και πιο πολύ η ανάδυση της κρυμμένης, της καλυμμένης έντεχνα μέχρι τώρα άκρας βαρβαρότητάς του. Συγχρόνως δημιουργείται ένα απέραντο σύγχρονο ιδεολογικό κενό, το κενό που παράγει ενδογενώς η μεταπαγκοσμιοποίηση, δεδομένης της γενικευμένης αστάθειάς της, της ολικής αβεβαιότητας από την οποία κυριαρχείται, άθελά της ίσως, πλην όμως με γενικευμένο τρόπο.

Η κρίση είναι παγκόσμια, πολύμορφη, ανεξάρτητη από το αν εμφανίζεται άλλοτε ως κρίση χρέους, άλλοτε ως κρίση παραγωγικού μοντέλου, άλλοτε ως έλλειμμα παραγωγικότητας, άλλοτε ως χρηματοοικονομική, όπως εξάλλου ξεκίνησε το 2007. Αυτό που είναι σίγουρο πλέον παρατηρώντας την εξέλιξη και τις πολλαπλές μεταμορφώσεις της, τις αποτρόπαιες επιπτώσεις της, τη διάδοσή της είναι ότι πρόκειται για μια πολύμορφη συστημική κρίση, η οποία οδηγεί το σύστημα αλλά και την κοινωνία στον αφανισμό. Παρά το γεγονός ότι οι βαθύτερες αλληλοεξαρτήσεις της δεν φαίνονται εύκολα, ούτε η αλληλοσύνδεση των πολλαπλών πτυχών της, οι αρνητικές επιπτώσεις της πλέον αποκτούν ένα γενικευμένο χαρακτήρα. Μια από τις επί μέρους λύσεις της, αν και πάντοτε προσωρινή, θα ήταν εκ των πραγμάτων η επιβαλλόμενη, σύμφωνα με τον Μαρξ, κοινωνικοποίηση, η αναγκαστική δηλαδή κοινωνικοποίηση όλων των μορφών μεγάλων χρεών: Τραπεζικών, ιδιωτικών, δημόσιων κ.α. Όμως εδώ το σύστημα προσκρούει στις ενδογενείς, τις εγγενείς, στις ίσως και αξεπέραστες αντινομίες του. Για το λόγο αυτό, αν δεν βρει άλλη λύση ή θ’αντικατασταθεί σύμφωνα με τον Μάρξ αλλά και τον Σουμπέτερ, ο οποίος απεγνωσμένα προσπάθησε σε όλη του τη ζωή αποτρέψει μια τέτοια προοπτική, ή έρχεται η επανάσταση. Τρίτη λύση δεν υπάρχει.

Η κατάρρευση των οίκων κάθε λογής, η κρίση εμπιστοσύνης σε αυτούς, η με κάθε τρόπο εγκατάλειψή τους σηματοδοτεί το τέλος της ηγεμονίας τους, της ηγεμονίας του σκληρού καπιταλισμού, ολιστικού παγκοσμιοποιημένου , νεοφιλελεύθερου ιδεολογικού πυρήνα κυριαρχίας, με κύρια αναφορά τις μεσαίες τάξεις και την υψηλή μπουρζουαζία. Η μπουρζουαζία έτσι αρχίζει να τίθεται στο περιθώριο, να απομονώνεται, να χάνει τα οικονομικά πρώτιστα ερείσματά της και συγχρόνως και τα ιδεολογικά. Η αρχή του τέλους του συστήματος άρχισε. Αυτή μπορεί να οδηγήσει ακόμη και στην πλήρη αμφισβήτησή του, στην ανασυγκρότηση ή ακόμα και στην ανατροπή της. Όλο και περισσότερο, λαμβάνοντας υπόψη την ολοένα και μεγαλύτερη κατάρρευση παγκόσμια του τραπεζικού συστήματος, που ήταν η καρδιά, η ατμομηχανή του συστήματος επί έναν περίπου αιώνα, διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις της πλήρους και ολοσχερούς κατάρρευσης του συστήματος.

Η κυριάρχηση μέχρι τώρα του συστήματος συγκεντροποιούνταν κυρίως μέσα από την όλο και εξαπλούμενη κυριάρχηση του τραπεζικού κεφαλαίου – ενορχηστρωτή και οργανωτή αυτής της κυριάρχησης. Τα πάντα άρχιζαν και τελείωναν για το σύστημα στις τράπεζες, που εμφανίζονται σε κάθε τετράγωνο και διαδίδονταν σαν μανιτάρια επί 20-30 χρόνια, στην πολύμορφη, πολυκέφαλη, πολυσχιδή διείσδυσή τους, στην οικονομία και στον απόλυτο έλεγχο της κοινωνίας μέσω αυτής, που επετύγχανε το σύστημα άμεσα ή έμμεσα. Σήμερα όμως  ζούμε το τέλος αυτού του παιχνιδιού. Άπασες οι τράπεζες παγκόσμια είναι τοξικές, ή μετατρέπονται πολύ συχνά ίσως άθελά τους αναπότρεπτα σε τοξικές, καθόσον η τοξικότητα του συστήματος είναι γενικευμένη και δεν αφήνει τίποτα να γλυτώσει, αρχίζοντας πάντοτε από την καρδιά του που είναι οι τράπεζες και γενικότερα το τραπεζικό-χρηματοοικονομικό κεφάλαιο, ιδίως μετά την ανακάλυψη και γενίκευση της απορρύθμισης του τραπεζικού συστήματος πρώτα στις ΗΠΑ και στη συνέχεια παγκόσμια.

Μήπως θα πρέπει να ξαναδιαβάσουμε το ιστορικό, πλην όμως ξεχασμένο βιβλίο του Λένιν, για τον ιμπεριαλισμό. Σε κάθε περίπτωση επαληθεύεται και η πρόβλεψη του Μάρξ, ο οποίος λίγο πριν πεθάνει διείδε την εγγενή τάση μετατροπής του κεφαλαίου σε χρηματοοικονομικό, χωρίς να μπορεί να προβλέψει ακόμη και την πράξη της ιστορικής καταδίκης του κεφαλαίου από τη μετατροπή αυτή, η οποία όταν άρχισε προς τα τέλη του 19^ου αιώνα να γενικεύεται έδωσε τεράστια περιθώρια ανάπτυξης στο σύστημα. Συγχρόνως μετά από τόσα χρόνια περιπετειών, ανεξέλεγκτης ανάπτυξης, πολέμων και της καταρρέουσας σήμερα παγκοσμιοποίησης, ο μετασχηματισμός αυτός του κεφαλαίου απεδείχθη ίσως και το κύκνειο άσμα του.

V

Από το 2007 ενόσω διαρκεί η κρίση έχουν διαπιστωθεί μερικές νέες και συγχρόνως ανησυχαστικές τάσεις:

Στις ΗΠΑ μεγάλωσαν οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες, αποκτώσες ακόμη και εκρηκτικό χαρακτήρα. Τα κινήματα αγανάκτησης και των εργατών για την υπεράσπιση της εργασίας και των ελάχιστων δικαιωμάτων  που τους έχουν απομείνει, αντιμετωπίστηκαν βάρβαρα, κυνικά, αυταρχικά. Η εποχή που μιλούσαμε για εργατική αριστοκρατία στις ΗΠΑ, μάλλον πέρασε ανεπιστρεπτί με τις άμορφες-μαύρες μορφές απασχόλησης που έχουν γενικευτεί, την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων που έχει επιβάλλει συστηματικά το κεφάλαιο στα τελευταία χρόνια, και με τη γενικότερη στασιμότητα που επικρατεί στην οικονομία, η οποία ανά πάσα στιγμή μπορεί να μετατραπεί σε ύφεση, ακόμη και σε μεγάλη και παρατεταμένη.

Το γενικότερο συμπέρασμα-διαπίστωση που καταλήγουμε είναι η γενικότερη υποχώρηση των ελευθεριών, στη χώρα-προπύργιο των ελευθεριών επί σειρά δεκαετιών, τάση που συμβαδίζει με τη γενικότερη τάση προς την αυταρχικοποίηση του καθεστώτος σε όλα τα επίπεδα.

Στην Ευρώπη οι ίδιες ακριβώς τάσεις και καταστάσεις παρατηρούνται, με την ισοπέδωση των μισθών, το κοινωνικό κράτος και γενικότερα των εργατικών δικαιωμάτων που επιβάλλει μετωπικά το σύστημα. Η ίδια ακριβώς τάση προς τον αυταρχισμό και την γενικευμένη αστυνομοκρατία είναι και εδώ κυρίαρχο, με προεξέχουσα την περίπτωση της Ουγγαρίας, στην οποία κυριάρχησε ένα δεξιό-αυταρχικό, αν όχι φασίζων Λαϊκό κόμμα, το οποίο παραβαίνει και τα ελάχιστα ευρωπαϊκά δικαιώματα λόγου, έκφρασης, συμπεριφοράς κ.τ.λ.

Στον υπόλοιπο κόσμο, η μεν Ρωσία ξαναδημιούργησε την παλιά ρώσικη αυτοκρατορία με τους δορυφόρους της, με τους κυρίαρχους ολιγάρχες και μαφιόζους της, έτοιμοι για πόλεμο.  Η Κίνα με τη σειρά της, αναπτυσσόμενη ταχέως, είναι μια ιδιότυπη αυταρχική ασιατική δεσποτική περίπτωση, που εκτός από τον εσωτερικό αυταρχισμό και την υπερεκμετάλλευση της εργασίας που έχει επιβάλλει, έχει βλέψεις και στο εξωτερικό.

Η παγκόσμια οικονομία και πολεμική κυριαρχία της Κίνας είναι θέμα μερικών ετών, που εκμεταλλευόμενη και την παρακμή της Ιαπωνίας, θα προσπαθήσει να κυριαρχήσει καταρχήν περιφερειακά. Λόγω όμως των οικονομικών αλληλοσυνδέσεων και αλληλοεξαρτήσεών της κυρίως με τις ΗΠΑ και με τη Ρωσία, θα επικρέμεται πάντοτε μια μεγάλη ενδοϊμπεριαλιστική σύρραξη, με φυτίλι κατά πρώτο λόγο την ενέργεια και τον άκρως επιθετικό μιλιταριστικό χαρακτήρα του Ισραήλ.

Η Ιρανική απειλή με τον ένα ή τον άλλο τρόπο θα εξουδετερωθεί, ενώ οι αραβικές χώρες μετά την κατάρρευση των αυταρχικών καθεστώτων μισό περίπου αιώνα, μπήκαν στην περίοδο των έντονων αναζητήσεων, αμφισβητήσεων, ανασυγκροτήσεων, ιδεολογικών, πολιτικών, αλλά και κοινωνικών αναδομήσεων.

Με λίγα λόγια η μεταπαγκοσμιοποίηση είναι μια περίοδος μεγάλης και παρατεταμένης αναταραχής με αβέβαια αποτελέσματα, αλλά που το κύριο ζητούμενο είναι ο επαναπροσδιορισμός και η επανανθρωποίηση του ανθρώπου.

VI

Κοινωνική,  πολιτική, ιδεολογική τοξικότητα: Μεταφορά, διάδοση και επέκταση της οικομικο-χρηματιστικής τοξικότητας στην κοινωνία γενικότερα: Νέα μορφή αλλοτρίωσης: τσοχατσοπουλισμός και όχι μόνο. Η μεθοδική προοδευτική λαμογιοποίηση της κοινωνίας και από τα πάνω και απ’ τα κάτω από το ΠΑΣΟΚ πρωταρχικά (ιδιότυπη  κοινωνικοποίηση του κοινωνικού παρασιτισμού και όχι μόνον) και μετωπική επέλαση από τη Ν.Δ. με καλυμμένο όμως τρόπο: Βατοπέδιο, δημομένα ομόλογα, κ.α. Παντού μίζες, κουμπάροι, αρπακτές, off shorts εταιρείες, κ.α.

Συστηματοποίηση της κοινωνικής και πολιτισμικής πολυμορφίας στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, και από την attemonidialisation και εδώ συστηματοποίηση, έμφαση στην έννοια της απείθειας (κοινωνικής, πολιτικής, πολιτισμικής, υλικής) και της γενικευμένης ανυπακοής.

Το μέγιστο πρόβλημα της ανάπτυξης: Αρκεί η ανατροπή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου και του μοντέλου της σύγχρονης χρηματοοικονομίας; Προς μία νέα ριζοσπαστική παγκόσμια, στρατηγικού χαρακτήρα εναλλακτική  προσέγγιση, θέαση, θεώρηση. Ποια Ευρώπη μέρα στη γενικότερη παγκοσμιοποίηση; Υπάρχει συνολική εναλλακτική λύση που να περιορίζεται μόνο στην Ευρώπη στην εποχή κυριαρχίας του νεοφιλελεύθερου παγκοσμιοποιημένου οργανισμού εμπορίου, του ΟΟΣΑ και του ΔΝΤ;

Επεξεργασία και ανάπτυξη πολυδιάστατη της διεθνούς πολιτικής. Συγκεκριμένος στόχος, ιεράρχηση προτεραιοτήτων, μεθόδευση πολιτικής, ανάλυση των τάσεων και των συγκυριών σε παγκόσμιο επίπεδο, των δομικών αλλαγών που συντελούνται σε όλα τα επίπεδα. Προς νέες παγκόσμιες αξίες  ζωής, νέα πρότυπα: Οικολογία, γεωστρατηγικά συμφέροντα, νέες μέθοδοι παραγωγής και κυκλοφορίας του εμπορεύματος, της πληροφορίας κ.α.

Το μέγιστο πρόβλημα του χρόνου και της χρονικότητας, το περίφημο timing. (Βλ. τις Θέσεις του Απρίλη του Λένιν).

Η μελέτη της εξέλιξης των αντινομικών διαδικασιών. Σύγχρονο πολιτισμικό σχέδιο

Δημόσιο χρέος: Ποιες είναι οι ανάγκες που προκαλούν το δημόσιο κυρίως χρέος; Αναπροσαρμογή του μοντέλου, με έμφαση στον περιορισμό της ανάγκης του χρέους. Δομική αλληλεξάρτηση μεγάλου ιδιωτικού και δημόσιου χρέους.

Μέσα από τον επαναπροσδιορισμό των αναγκών της κοινωνίας (Χέλερ) της  περί της κατανάλωσης, της ανάδειξης της τέχνης, της κουλτούρας, του πολιτισμού, της έρευνας κ.α. σε πρωταρχικές αξίες και δραστηριότητες της κοινωνίας, της  χειραφετημένης κοινωνίας, μπορούμε ν’απεμπλακούμε από τον εφιάλτη του χρέους,  που δημιούργησαν έντεχνα οι κυρίαρχοι, ενόσω έκλεβαν ασταμάτητα για να καλύψουν ακριβώς την αδυφάγο αυτή τάση τους, ένδειξη υποκουλτούρας πρώην καθυστερημένων.

Συστηματική εκμετάλλευση των βαθιών αντινομιών του συστήματος. Διεθνοποίηση – παγκοσμιοποίηση του κινήματος.

Ξεπέρασμα του μονοδιάστατου αντιμνημονιασμού. Προς τη σύλληψη και επεξεργασία ενός νέου στρατηγικού σχεδίου ανάπτυξης με ανθρώπινο πρόσωπο:

-      Πρωτογενής τομέας

-      Δευτερογενής τομέας

-      Παιδεία, έρευνα, πολιτισμός

-      Φιλοσοφία

-      Προς ένα νέο Πολιτισμικό μοντέλο

-      Προς τη γενίκευση της κοινωνικής ιντιφάντα σε παγκόσμιο επίπεδο

-      Είναι απόλυτα αναγκαία η σύγκρουση μιας μεγάλης αντισυστηματικής δύναμης, με σκοπό την αλλαγή του νεοφιλελεύθερου μοντέλου ή παραδείγματος, ή υποδείγματος. Λόγω του γεγονότος ότι η Ελλάδα σήμερα είναι ίσως ο αδύνατος κρίκος του παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, η συγκρότηση αυτού μπορεί να αρχίσει από την Ελλάδα, αλλά χρειάζεται γρήγορα η επέκτασή της σε ευρωπαϊκό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο. Ας μη ξεχνούμε ότι η απορρύθμιση και ο νεοφιλελευθερισμός τίναξαν τον πλανήτη στον αέρα, τον έβαλαν στις κοινωνικές φλόγες. Η μόνη λύση είναι η παγκόσμια αντισυστηματική ανατροπή.

VIΙ

Σύμφωνα με τον Wallerstein, ζούμε το τέλος του πρόσφατου μακρού κύκλου Kondradief, που σηματοδοτεί το τέλος της παγκοσμιοποίησης, ακόμη και την κατάρρευσή της. Αυτό το τέλος, είναι το τέλος μιας εποχής, μιας συγκεκριμένης δομής και διαδικασίας συσσώρευσης που δημιουργήθηκε σε παγκόσμια κλίμακα και έδωσε απίθανη ώθηση στην ανάπτυξη του καπιταλισμού, που πλην όμως η ανάπτυξη αυτή στηρίχθηκε σε σαθρές βάσεις. Και μέχρι ν’ αρχίσει ένας άλλο μεγάλος κύκλος Kondradief (αν ποτέ αρχίσει), η περίοδος που ζούμε έχει πολλαπλές νέες αντιφάσεις, πισωγυρίσματα, ακόμη και φάσεις W, δηλαδή  μικροανάπτυξη και μετά νέα υποχώρηση, οπισθοδρόμηση, ύφεση, κ.α., με ότι συνεπάγεται αυτή η αντινομική διαδικασία, η παγκοσμιοποίηση οδηγείται στο τέλος της. Έτσι αναπόφευκτα θα δημιουργηθούν νέα μοντέλα, νέες θεωρήσεις και πρακτικές, με προεξάρχουσα την επιστροφή στην εποχή (για να παραφράσουμε και τον Χομπσμπάουμ) των επαναστάσεων, κοινωνικού αυτή τη φορά πρώτιστα χαρακτήρα σε όλον τον πλανήτη. Το κεφάλαιο συγκρούεται μετωπικά πλέον με την εργασία, με στόχο την με κάθε αντίτιμο επιβίωσή του, ανασυγκροτημένο  με νέα και πιο αποδοτική οργανική σύνθεση εργασίας.

Όμως τα πολλά και ποικιλόμορφα αντισυστημικά κινήματα που έχουν εμφανιστεί ορμητικά, και που εμφανίζονται παντού από το πουθενά, και που θα εμφανιστούν ορμητικότερα στη συνέχεια, αφού τίθενται σε αμφισβήτηση ακόμη και η υπαρξιακή υπόσταση της εργασίας, της εργατικής δύναμης σε όλες τις μορφές της, το ζητούμενο είναι ακριβώς πώς θ’ακυρώσουν  τα σχέδια αυτά του παγκόσμιου κεφαλαίου, και θα δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις της απελευθέρωσης της κοινωνίας από αυτό, διαδικασία που οπωσδήποτε θα περάσει από την επιβολή της εργασίας στο κεφάλαιο, λύνοντας έτσι διαλεκτικά, τη  μακραίωνη ασυμφιλίωτη αντίθεση μεταξύ τους. Άλλη λύση δεν υπάρχει.

Και επειδή ζούμε πρωτόγνωρες καταστάσεις, με ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της τη διάλυση όλων των σαθρών υπερδομών, κομμάτων, κρατών, ακόμη και ενώσεων κρατών (βλ. Ε.Ε.) αναδύονται νέες το ίδιο πρωτόγνωρες μορφές, αυτό-οργάνωσης της κοινωνίας, σε παγκόσμιο μάλιστα επίπεδο, σε παγκόσμια κλίμακα.