Ο ΛΟΓΟΣ ΩΣ ΔΙΑΡΚΗΣ ΑΡΝΗΣΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

Ο ΛΟΓΟΣ ΩΣ ΔΙΑΡΚΗΣ ΑΡΝΗΣΗ

Ο Λόγος είναι απόλυτη ανάγκη, με βάση τη γενικότερη ιστορική εμπειρία (της κοινωνίας και της σκέψης-θεωρίας-φιλοσοφίας: κριτικής θεωρητικής σκέψης), να πάψει να είναι κυριαρχικός δομικά, εσωτερικά. Θα πρέπει, ακόμη περισσότερο, να παράγει και ν’ αναπαράγει το ιδεώδες της απελευθέρωσης στο εσωτερικό του ο ίδιος. Nα αυτο-ακυρώνεται, να αυτοαναιρείται, ακόμη και να αυτοανασυγκροτείται διαρκώς πάνω  σε νέες και πιο προχωρημένες βάσεις. Έτσι η πρόοδος της σκέψης, απόλυτα αναγκαία και χρήσιμη, θα δημιουργεί καλύτερες προϋποθέσεις για την απελευθέρωση του ανθρώπου, χωρίς να μετατρέπεται εγγενώς και αυτοφυώς σε κυριάρχηση, σε «πρόοδο». Η κυριαρχία του Λόγου έτσι θα ακυρωθεί και οι καταστάσεις του πνεύματος, της σκέψης, της φιλοσοφίας κ.α. θα κοινωνικοποιηθούν. Διαφορετικά θα παράγεται το μοντέλο της κυριάρχησης με όλο και πιο αποτρόπαιες μορφές. Ο Λόγος δηλαδή μέσα από τη συνειδητή και συστηματική αρνητική διαλεκτική που πρέπει η κοινωνία να ξεδιπλώσει, με βασικό όπλο την καθορισμένη άρνηση σε γενικότερο κοινωνικό πάντοτε πλαίσιο, θα γίνει απελευθερωτικός, διαλεκτικός, κοινωνικός.

Η φιλοσοφία και η θεωρία πρέπει να γίνουν πλέον συνείδηση μέσα στη βαθιά και παρατεταμένη κρίση που περνούμε. Δεν έχουν πλέον κανένα νόημα ούτε ως απλή θεώρηση (contemplation), ούτε ως σκέψη (pensée), όπως ήθελε ο ανυπότακτος Αξελός, ούτε ως spéculation, αλλά ούτε και ως μετακριτική και μεταφιλοσοφία, όπως νόμισαν  για μια περίοδο ο Αντόρνο και ο Λεφέβρ, αντιτιθέμενοι μετωπικά και αναμετρώμενοι ιδεολογικά με τον αντιδραστικό Χάϊντεγκερ. Μόνον ως αρνητική διαλεκτική, με επίκεντρο την αποτίναξη της κυριάρχησης σε όλες τις μορφές της, και με βασικό όπλο την καθορισμένη άρνηση, δηλαδή τη διαρκή εργασία του αρνητικού, όπως έλεγε κυρίως ο νεαρός Χέγκελ¹, θα μπορέσει κάποια στιγμή να υπάρξει απελευθέρωση του ανθρώπου. Αυτό είναι και το νόημα της σύγχρονης και επικαιροποιημένης διαλεκτικής, που είναι και κοινωνική, και μάλιστα παγκοσμιοποιημένη. Πρόκειται για νέο, καινοτόμο τρόπο θεματοποίησης, θεωρητικοποίησης (réflexion), που κατά τον Αντόρνο πάντοτε της Αρνητικής Διαλεκτικής² και των Τριών μελετών για τον Χέγκελ³ περισώζεται, και πρέπει να περισωθεί με κάθε αντίτιμο, υπό οποιεσδήποτε συνθήκες από το σύγχρονο ναυάγιο του Λόγου, που ξέπεσε σε εργαλειακό⁴.

Το κλείσιμο του διαλεκτικού σχήματος του Χέγκελ με την απαραίτητη συμφιλίωση δεν είναι πλέον το κύριο, μπροστά στο ιστορικό καθήκον της διάλυσης της κυριάρχησης και πρώτιστα της οικονομικοκοινωνικής. Η διάλυση του ταξηφιλελεθερισμού δε σήμερα, υπέρτατο στάδιο της στυγνής καπιταλιστικής λογικής κέρδους, μπορεί να οδηγήσει στη διάλυση του συστήματος, καθόσον δεν υπάρχουν πειστικές και αποδεχτές εναλλακτικές λύσεις από αυτό. Ο στόχος αυτός πρέπει να είναι το καθοδηγητικό νήμα για τη σκέψη και την πράξη σήμερα, και όχι οι απλοϊκές ρομαντικές και ρομαντίζουσες ιδέες περί συμφιλίωσης του ανθρώπου με τη φύση, την οποία δεχόταν ο Μαρξ μάλλον μόνο και μόνο για να φανεί πιστός στο χεγκελιανό σχήμα. Απόδειξη δε ήταν η τιτάνια προσπάθεια που έκανε υπό αντίξοες, και μερικές φορές άκρως αντίξοες ως και αποκαρδιωτικές συνθήκες, για να συλλάβει θετικά, δηλαδή να κατανοήσει εμμενώς τον καπιταλισμό, τη δομή, τη λειτουργία, τη γένεση και εξέλιξή του, με στόχο πάντοτε την αλλαγή του, από το μη ενσωματωμένο ακόμη τότε προλεταριάτο.

Ανθρωπιστικό – μαρξικό πρόταγμα – πρόγραμμα λοιπόν, με βάση την επιστημονική γνώση της κοινωνίας στο γίγνεσθαί της, το οποίο κατευθύνεται συνέχεια μέχρι σήμερα δυστυχώς προς νέες πάντοτε και όλο και πιο αλλοτριωτικές μορφές. Αυτό είναι το  σχέδιο της σύγχρονης αρνητικής διαλεκτικής δια της καθορισμένης, της απόλυτης, της μόνιμης, της δομικής άρνησης, της άρνησης μέχρι το τέλος, δηλαδή την χειραφέτηση του ανθρώπου.  Μετά θα δούμε τι θα γίνει, σε σχέση με τα νέα προβλήματα που θα ανακύψουν. Ας απελευθερωθούμε πρώτα από τους διάφορους Σόϊμπλε, Τραμπ κ.α., και όλο το σύστημα που εκπροσωπούν και επιβάλουν και μετά… Με άλλα λόγια: αρνητική διαλεκτική για την ανατροπή της νεοβάρβαρης σύγχρονης κατεστημένης τάξης. Καθορισμένη άρνηση για την επανάσταση. Εργασία του αρνητικού για την χειραφέτηση και την απελευθέρωση. Καμία θετικότητα μέχρι τέλους.

Με άλλα λόγια, αυτό που έχει σημασία είναι το αναγκαίο και επιβαλλόμενο ξεπέρασμα, με καθοδηγητικό νήμα για την πράξη την άρνηση, τη διαρκή αντίσταση, με βάση τη συνειδητοποίηση του καθολικού χαρακτήρα της κυριάρχησης. Έτσι από την κυριάρχηση του ανθρώπου στη φύση, μέσω της επιστήμης, της τεχνοεπιστήμης, της τεχνολογίας και των (κυρίαρχων) εμπορευματικών σχέσεων, που τη μόνη τελικότητα που έχουν είναι το κέρδος και το υπερκέρδος, θα πρέπει απαραίτητα να θέσουμε σε άμεση υλοποίηση το ιδεώδες της απελευθέρωσης γενικά από το σύγχρονο ληστρικό, απάνθρωπο και βάρβαρο καπιταλισμό ειδικότερα. Η συμφιλίωση-συνένωση με τη φύση θα επέλθει, στη συνέχεια, ως λογική μετεξέλιξη της κοινωνικοπολιτικής απελευθέρωσης και χειραφέτησης.

Πρέπει να γίνει ευρύτερα συνείδηση ότι η κυριάρχηση είναι η σύγχρονη καθολική κοινωνική και πολιτική-ιδεολογική αρνητική ολότητα. Η σύγχρονη αρνητική ολότητα. Και ως τέτοια χρειάζεται πλέον πλήρη αποδόμηση, διάλυση, κατάργηση. Διαφορετικά θα ανανεώνεται αέναα με νέες όλο και πιο βάρβαρες μορφές. (Η λέξη κατάργηση είναι, ως γνωστόν, αυτή που χρησιμοποιεί με έμφαση ο νεαρός Μαρξ, σύμφωνα με το χεγκελιανό διαλεκτικό σχήμα, θεωρώντας την ως προϋπόθεση του αναγκαίου ξεπεράσματος: Aufhebung).

Με βάση αυτή την τραγική διαπίστωση θα μπορέσουμε να οδηγηθούμε και στην ιστορικής σημασίας έννοια της ολικής επανάστασης⁵, έννοια που έχουν επεξεργαστεί κυρίως οι καλλιτεχνικές πρωτοπορίες του ΧΧ^ου αι.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.      Βλ. μεταξύ άλλων, G. Lukács, Le jeun eHegel, Gallimard, Vol.II., αν και ο Αντόρνο αρνούνταν την ολική, την ύστερη προσέγγιση του Λούκατς, καθόσον τη θεωρούσε πάντοτε σταλινικής τουλάχιστον έμπνευσης, επίδρασης και χαϊντεγκεριανής επίδρασης.

2.      Εκδ. Payot.

3.      Εκδ. Payot.

4.      Το κρίσιμης σημασίας αυτό θέμα έχουμε αναλύσει στα βιβλία μας, Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός (μέρος α) και Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ.Ι.

5.      Βλ. το Διδακτορικό μας, με θέμα, «Εισαγωγή στη μελέτη της μοντέρνας γλυπτικής. Μεθοδολογικά και επιστημολογικά θέματα. Η περίπτωση του γλύπτη Γ. Σκλάβου», Pantéon – Sorbonn eI, Ένα μέρος της δημοσιεύτηκε στο βιβλίο μας, Κριτική Θεωρία της Μοντέρνας Τέχνης, Επίκεντρο, μέρος Ι.