Κυριαρχία, κυριάρχηση. Και ο σοσιαλισμός;

 

Του Βασίλη Φιοραβάντε

Κυριαρχία, κυριάρχηση. Και ο σοσιαλισμός;

Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από την Ευρώπη. Το φάντασμα του κομμουνισμού - Κ. Μαρξ - Φρ. Ένγκελς

20 Δεκεμβρίου 2015 16:49:09

Ι
Παραφράζοντας τους Μπένγιαμιν και Αγκάμπεν, οι οποίοι έχουν μιλήσει για κατάσταση εξαίρεσης, και με βάση τα σύγχρονα κοινωνικοοικονομικά, πολιτικά, ιδεολογικά δεδομένα, θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι ζούμε μια διαρκή κατάσταση έκτακτης ανάγκης, μέσω της οποίας αναπαράγεται η κυριάρχηση, το σύστημα γίνεται συνέχεια πιο αυταρχικό και ολοκληρωτικό.

Οι σύγχρονες αντινομίες δεν οδηγούν (προς το παρόν τουλάχιστον) σε συνθέσεις, αλλά σε διασπάσεις των κομμάτων όλων των πολιτικών τάσεων, σε μονολόγους, σε αρχηγισμούς, σε αποδόμηση αριστερών κινημάτων. Σε αποχωρισμούς (disjuction) ομάδων, κομμάτων, τάσεων, καταστάσεων και ακόμα χειρότερα σε αποχωρητισμούς και μάλιστα ευρύτερης κλίμακας: ολικούς. Οδηγούν ακόμη σε γενικευμένη κοινωνική - καθολική ερημοποίηση. Δεν οδηγούν, ακόμα χειρότερα, στα αναγκαία ξεπεράσματα, στην υπέρβαση.

Έτσι η μεταβατική περίοδος, με αβέβαιη έκβαση, διατηρείται, χωρίς ο υποκειμενικός παράγοντας να έχει κατορθώσει να δώσει ένα νόημα, μια κατεύθυνση στην ιστορία. Ενώ ο σοσιαλισμός παραμένει πάντοτε το μεγάλο, το ιστορικό πρόταγμα της κοινωνίας και της Ιστορίας, μόνο δυστυχώς «η γυμνή ζωή», όπως λέει ο Αγκάμπεν, υπάρχει: «η στιγμή του αρνητικού». Το νόημα, η κατεύθυνση για την Αριστερά θα βρεθεί, θα ξαναζωντανέψει μέσα σε μια περιρρέουσα διαρκή κρίση, που με τη μεταπαγκοσμιοποίηση επιτείνεται, μόνο μέσα από την επιμονή στον ενιαίο ανθρωπιστικό, με νεομαρξιστικούς εννοείται όρους, πρόταγμα απελευθέρωσης της κοινωνίας.

Διαφορετικά, η Αριστερά θα απορροφηθεί από την αδηφάγο ΤΙΝΑ, και έτσι η ενσωμάτωση στο σύστημα θα είναι πλήρης. Και μια και μιλάμε για κρίση, επιβάλλεται να θυμηθούμε την ανάλυση του Πουλαντζά² για την κρίση του κράτους. Υπό την επήρεια τότε του αριστερού ευρωκομμουνισμού, διέβλεπε μια δυνατότητα απελευθέρωσης και μέσα από την εκμετάλλευση της κρίσης του κράτους που φαινόταν ότι βαθαίνει.

Το σύστημα, όμως, μέχρι τώρα βρίσκει τρόπους, και λόγω της κρίσης της Αριστεράς που εν τω μεταξύ ενέσκυψε, κυρίως μετά την κατάρρευση του Τείχους και τη διάδοση της ιδεολογίας του τέλους της Ιστορίας, να αναδιοργανώνεται. Μέσω της ασύλληπτης φούσκας που ήταν η παγκοσμιοποίηση, δημιούργησε τις προϋποθέσεις επιφανειακής και μόνο αναδιοργάνωσής του.

Μόλις ξέσπασε η κρίση, μεταξύ άλλων και λόγω του τέλους του τεϋλορικού -φορντικού- κεϋνσιακού μοντέλου κυριάρχησης - συναίνεσης και επιβολής, βγήκε και πάλι στην επιφάνεια ο αποτρόπαιος χαρακτήρας του συστήματος, η κυριαρχία και η κυριάρχηση έγιναν βίαιες, λιγότερο βίαιες, περισσότερο βίαιες, απόλυτες, ολικές ανάλογα την περίπτωση και τη συγκυρία.

Από όταν όμως ξεπεράστηκε ο σοσιαλφιλελευθερισμός, ως ανεδαφικός και χρεοκοπημένος, και τη θέση του πήρε ο νεοφιλελευθερισμός versus «ταξηφιλελευθερισμός», το μεν αντίτιμο για την κοινωνία είναι βαρύτατο:

φτωχοποίηση, αρρώστιες, θάνατοι, αυτοκτονίες κ.ά., η δε Αριστερά, ανασυγκροτημένη κάπως, βγήκε από το περιθώριο της Ιστορίας, αλλά με πολλούς δισταγμούς, πολλές συναινέσεις, πολλές... Δηλαδή, απ' ό,τι φαίνεται, δεν έχει συνειδητοποιήσει ακόμα το ιστορικό καθήκον της. Ελπίζουμε ότι η ηρωική και παραδειγματική εξέγερση των εργαζομένων στην Air France, τo φθινόπωρο, να την αφυπνίσει.

Ο νεοφιλελευθερισμός versus «ταξηφιλελευθερισμός» δεν θα ηττηθεί, ούτε και θα υποχωρήσει αισθητά σε κανένα υπερεθνικό γραφείο, ούτε σε κανένα υπερεθνικό (supranational) οργανικό επιτελείο του. Μόνο, σύμφωνα με τον Πουλαντζά, αν η κρίση μετατραπεί σε κρίση του κράτους και, στην προκειμένη περίπτωση της Ευρωζώνης, γενικό επιτελείο του ευρωπαϊκού νεοφιλελευθερισμού versus ταξηφιλελευθερισμού, μπορούμε να προσδοκούμε ότι θα έχουμε κάποιο έστω και μερικό αποτέλεσμα.

ΙΙ
Βασική θέση: Σύμφωνα με τη Σχολή της Φρανκφούρτης, από τη στιγμή που δεν προωθείται εμμενώς η διαλεκτική του λόγου σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο, είναι ενύπαρκτη η τάση του συστήματος προς τον αυταρχισμό και τον ολοκληρωτισμό. Δηλαδή, ενισχύονται και παγιώνονται η κυριαρχία και η κυριάρχηση, οι οποίες ωφελούνται και αναπαράγονται με διαρκώς χειρότερες και πιο αποτρόπαιες μορφές. Έτσι, γίνεται κατανοητή η σημερινή σύγχρονη κατάσταση της γενικευμένης βαρβαρότητας και νεοβαρβαρότητας.

Οι Χορκχάιμερ και Αντόρνο στο ιστορικό βιβλίο τους η Διαλεκτική του Διαφωτισμού³ επισημαίνουν αφενός τις εγγενείς τάσεις του συστήματος, ακόμα και του πολιτισμού προς την αυταρχικοποίηση και τον ολοκληρωτισμό, δηλαδή την κυριάρχηση. Αφετέρου είναι απαισιόδοξοι για το κατά πόσο θα υπάρξει κάποια δύναμη που θα αποτρέψει αυτή τη συνεχή πορεία προς τον ξεπεσμό, την ενσωμάτωση, την υποταγή. Θα ήμασταν δε πιο κοντά στη θέση τους αν λέγαμε ότι δεν πίστευαν καν μια τέτοια υπόθεση, υπό την εμπειρία του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Και δυστυχώς αυτή την τάση, την εγγενή κίνηση της κοινωνίας προς την αυτοακύρωση του λόγου και του πολιτισμού, δεν άλλαξαν ούτε ο Μάης του '68, παρά το διάλειμμα αισιοδοξίας που δημιούργησε, ούτε το παγκόσμιο αντιαυταρχικό κίνημα, ούτε το κίνημα της αντιπαγκοσμιοποίησης, ούτε το κίνημα των αγανακτισμένων.

Το σύστημα, αντίθετα, ισχυροποιήθηκε, καταστέλλοντας ή ενσωματώνοντας διανοούμενους και κάθε άλλη κριτική φωνή. Ο οδοστρωτήρας της παγκοσμιοποίησης όσο διαρκούσε η ανοδική περίοδος, κατά το σχήμα του Κοντράτιεφ, παρέσυρε, άλλωστε, ενσωμάτωσε και ισοπέδωσε τα πάντα: κινήματα, συνειδήσεις, ιδεολογίες.

Έτσι φτάνουμε στην κατάρρευση της παγκοσμιοποίησης και στην αρχή (;) ενός νέου καθοδικού κύκλου Κοντράτιεφ, με πολλές μάλιστα ταλαντώσεις και πισωγυρίσματα. Μέχρι όμως να επιτευχθεί ένα νέο μοντέλο συσσώρευσης με ποδηγετημένο τον λαό στην Ευρώπη, που είναι ο κρυφός πόθος της σομπλεϊκής κλίκας, έχουμε ακόμα δρόμο.

Όσο όμως είναι καιρός, η Αριστερά πρέπει να αφυπνιστεί και να αρθρώσει έναν άλλο λόγο, να επεξεργαστεί ένα εναλλακτικό πρόταγμα για την απελευθέρωση, όχι μόνο τού πάλαι ποτέ κραταιού προλεταριάτου και σήμερα ουσιαστικά αποδεκατισμένου από την απορρύθμιση, την εξοντωτική λιτότητα και την παγκοσμιοποίηση, αλλά για την κοινωνία ολόκληρη, νέο πλέον δυνητικό υποκείμενο απελευθέρωσης από τους ταξηφιλελεύθερους ενορχηστρωτές της νέας και ιστορικά πρωτόγνωρης αναδιάρθρωσης και αναδιοργάνωσης του κεφαλαίου σε καιρό ειρήνης και μάλιστα χωρίς στρατιωτικές χούντες.

Δεν πρέπει εξάλλου να ξεχνάμε ότι η σύγχρονη πολυπρόσωπη χούντα της αγοράς έχει επιπλέον ανάγκη, εκτός από την πειθάρχηση της κοινωνίας, και από μια νέα μορφή πιο αποτρόπαιης, ολικής μάλιστα κυριάρχησης, την οποία σταδιακά συγκροτεί και μάλιστα σχεδόν ανενόχλητη.

Ο σοσιαλισμός, όμως, ως ιστορικό κίνημα απελευθέρωσης της εργασίας και της κοινωνίας, μετά τις πρόσφατες αλλαγές στο Εργατικό Κόμμα της Αγγλίας, το αποτέλεσμα των εκλογών στην Πορτογαλία, όπου η Αριστερά ισχυροποιήθηκε αισθητά, ενώ το Μπλόκο διπλασίασε την εκλογική του δύναμη, πρέπει να εργαστεί μεθοδικά και σταθερά για την επίτευξη μιας νέας ιδεολογικής ηγεμονίας των εξαρτώμενων τάξεων και τα μικρά ή μεγαλύτερα ραγίσματα, που έχουν ανοίξει ήδη, να τα διευρύνει, να προκαλέσει γενικευμένη κρίση του κράτους, του θεσμού, σήμερα της Ευρωζώνης ειδικότερα και να ακυρώσει την αδράνεια της διαλεκτικής του λόγου. Να επαναφέρει στο προσκήνιο την αρνητική διαλεκτική, ως μόνη απελευθερωτική. Τη μεγάλη διαλεκτική της άρνησης και της ελπίδας...

Την καθορισμένη άρνηση⁴. Διαφορετικά, ας παραδώσει τα κλειδιά της Ιστορίας στον εμμονικό και ρεβανσιστή Σόιμπλε.

Σημειώσεις
1. Βλ. Β. Φιοραβάντες, «Κυριαρχία, Κυριάρχηση. Και υποταγή;», Η Αυγή, 06.10.2015 (ηλεκτρονική έκδοση).
2. Βλ. Ν. Πουλαντζάς, Η Κρίση του Κράτους, Παπαζήσης, Αθήνα 1990.
3. Βλ. Μ. Χορκχάιμερ - Θ. Αντόρνο, Η διαλεκτική του Διαφωτισμού, Ύψιλον / βιβλία, Αθήνα 1986.
4. Βλ. Β. Φιοραβάντες και συνεργάτες, «Η αναρχία της καθορισμένης άρνησης», Η Αυγή, 03.07.2015 (ηλεκτρονική έκδοση).

*Ο κ. Β. Φιοραβάντες είναι δρ. Αισθητικής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, καθηγητής Φιλοσοφίας της Τέχνης και Πολιτισμού στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου