ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΗΜΕΡΙΔΑΣ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ                                                                                   

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όταν δημοσιεύσαμε το βιβλίο μας, Προς τη Μεταπαγκοσμιοποίηση¹ και το παρουσιάσαμε σε 3 εκδηλώσεις, μια ήταν στη Θεσσαλονίκη με την παρουσία της αγαπητής κας Μήτρακα, είχαμε μπει σε μια διαδικασία διαλόγου και συζητήσεων με διάφορους φίλους. Ένας που το διάβασε όλο, και μάλιστα με μεγάλη επιμέλεια, είναι ο αγαπητός Κώστας Βεργόπουλος. Ένα βράδυ δε το συζητήσαμε στο τηλέφωνο. Μου ανάφερε μάλιστα πως του άρεσε η ιδέα της πολυμορφίας που αναπτύσσουμε. Ο Κώστας, όντας φίλος των ποιητών Νάνου Βαλαωρίτη και του Ανδρέα Παγουλάτου (που δυστυχώς μας εγκατέλειψε πρόωρα) και άλλων διανοουμένων και καλλιτεχνών και ως άνθρωπος ιδιαίτερα της κουλτούρας, αντιλήφθηκε το νόημα του θέματος και επισήμανε τη σημασία αυτής της προσέγγισης που έχω αναπτύξει στο βιβλίο.

Στη συνέχεια, σε μια συζήτηση που είχαμε στο Τμήμα και με άλλους συναδέλφους που ασχολούνται με τα θέματα της διαπολιτισμικότητας και της πολυγλωσσίας υπήρξε ενδιαφέρον για αυτήν την προσέγγιση. Οπότε, επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον στη δουλειά που κάνουν κατά πρώτο λόγο οι ερευνητές που έχουν τελειώσει το διδακτορικό τους υπό τη δική μας επιστημονική επίβλεψη, κατά δεύτερο λόγο όσοι είναι υποψήφιοι διδάκτορες στο δικό μας θεματικό πεδίο: Τέχνη, κουλτούρα, επικοινωνία, κατά τρίτο λόγο οι προετοιμαζόμενοι να μπουν σε μια τέτοια διαδικασία και κατά τέταρτο λόγο με τη συμμετοχή εμάς και άλλων, σκεφτήκαμε ότι θα είχε ενδιαφέρον να δώσουμε έναν συστηματικότερα ερευνητικό χαρακτήρα στην όλη προσπάθεια και να δούμε κατά πόσο μπορούμε να ανοίξουμε συστηματικά πλέον ένα πεδίο έρευνας, με βάση τη λογική του Goldmann, σύμφωνα με την οποία πρέπει πάντοτε να διευρύνουμε το πεδίο. Εξάλλου, σύμφωνα με τη μέχρι τώρα επιστημονική και ερευνητική εμπειρία, αν δεν διευρύνεται πάντοτε το πεδίο, τότε όλη η έρευνα καταρρέει.

Ξαναδιαβάζοντας πρόσφατα λοιπόν το βιβλίο, διαπίστωσα ότι πράγματι η πολυμορφία έχει μια υπόσταση, συνιστά ένα καθοδηγητικό νήμα που διαπερνάει το βιβλίο. Οπότε μπορεί να αποτελέσει έναν άξονα πάνω στον οποίο μπορούμε και εφεξής πρέπει να δουλέψουμε. Οπότε διαμορφώσαμε ως τίτλο της ημερίδας μας: «Προς την μεταπαγκοσμιοποίηση: Αισθητική και πολιτισμική πολυμορφία», ώστε να συνεχίσουμε το διάλογο με τους συναδέλφους και με τους προαναφερθέντες νέους ερευνητές με πιο οργανωμένο τρόπο.

Προσωπικά δίνω έμφαση στο γεγονός ότι μπήκαμε στην μεταπαγκοσμιοποίηση. Όπως έχω αναφέρει και σε άλλα κείμενα, η κατάρρευση της Lemhann Brothers σηματοδοτεί την αρχή της μεταπαγκοσμιοποίησης. Είναι μια διαδικασία επώδυνη, καθόσον, σύμφωνα με το σχήμα του Κοντράτιεφ, μπήκαμε σε ένα καθοδικό μακρύ κύμα με ταλαντώσεις κ.τ.λ. κ.τ.λ. Την ίδια προσέγγιση αναπτύσσει και ο Βαλερστάιν, αλλά προτιμώ να μην μπλέξουμε εδώ τώρα με πολλά οικονομικά. Αυτή η διαδικασία όμως είναι αδύνατο να μην επηρεάσει και το αισθητικό και πολιτισμικό «εποικοδόμημα», όπως λέγαμε κάποτε. Δεν είμαι υπέρ μιας μηχανιστικής σχέσης των συσχετίσεων της εξέλιξης της βάσης με το εποικοδόμημα, αλλά όσο και να αυτονομηθεί το εποικοδόμημα από τη βάση, δεν γίνεται να μην επηρεαστεί. Οπότε πρέπει να παρακολουθούμε συστηματικά και επισταμένα τα θέματα της μεταπαγκοσμιοποίησης και να διαμορφώσουμε πλέον τον απαραίτητο και αρμόζοντα θεωρητικό, επιστημονικό, επιστημολογικό, μεθοδολογικό και ιδεολογικό-πολιτικό μηχανισμό πρόσληψης και ερμηνείας της. Δεν έχουμε τελειώσει ακόμη αυτόν τον μακρύ κύκλο της μεταπαγκοσμιοποίησης και δεν ξέρουμε τι θα προκύψει στην πορεία. Πόσες χώρες θα βουλιάξουν, πόσες τράπεζες θα διαλυθούν, πόσες νέες τράπεζες και εταιρείες θα αναδυθούν, τι θα γίνει συγκεκριμένα, πόσοι πόλεμοι θα γίνουν… Σήμερα γίνονται 5 τοπικοί πόλεμοι. Αυτός της Συρίας είναι ο πιο άγριος. Οπότε ας έχουμε σαν θέση, όπως έλεγε ο Μαντέλ, ότι ο ύστερος καπιταλισμός, ο νεότερος δηλαδή μονοπωλιακός καπιταλισμός, δημιούργησε τα μεγάλα κράτη, τις μεγάλες εταιρίες, τα μεγάλα γκρουπ των πολυεθνικών ακόμη και μετά τα τρανσνατιονάλ γκρουπ. Η μεταπαγκοσμιοποίηση έφτασε στο απώτατο όριο της από το 1980 μέχρι το 2007. Η μεταπαγκοσμιοποίηση διαλύει και γκρουπ και κράτη. Δεν ισχύει το παλιό αρχικό δόγμα «διαίρει και βασίλευε», αλλά το δόγμα «διέλυε και βασίλευε». Οπότε διαλύουν χώρες όπως την Ελλάδα και τη Συρία, άλλες φορές ειρηνικά με την οικονομική Γκεστάμπο και άλλες φορές με βόμβες και στρατό, προκαλώντας προσχεδιασμένα εμπόλεμες καταστάσεις, με ισοπεδώσεις πόλεων κ.τ.λ.

Και τώρα απέναντι σε αυτό το ζοφερό τοπίο, μέσα σ’ αυτή την άκρως αντινομική διαλεκτική της ιστορίας, η τέχνη, η μοντέρνα ειδικότερα, ο πολιτισμός, η πολιτισμική πολυφωνία και πολυμορφία. Με παραδείγματα, μοντέλα κι αναφορές τον Μάλεβιτς, τον Μπρακουζι και τον Τζιακομεττι· τον Καβάφη και τον Ρίλκε· τον Μάλερ και τον Σένμπεργκ· τον Κλε, τον μινιμαλισμό, την Άρτε Πόβερα και την Conceptual art διερευνούμε μετακριτικά νέα αισθητικά μοντέλα, με έμφαση πάντοτε στον αναγκαίο κι ανυπέρβλητο αισθητισμό των πρωτοποριών, την εμβάθυνση και συστηματοποίηση του πολιτισμικού διαλόγου, τη μετα-αισθητική προετοιμασία για τη δημιουργία νέων πολύμορφων καλλιτεχνικών και πολιτισμικών πρωτοποριών.

Αυτός, αν θέλετε, είναι ο βασικός πυρήνας όλης μας της δουλειάς. Εάν δεν υπήρχε η τέχνη και η αισθητική μπορεί να μην είχα επιβιώσει όλα αυτά τα χρόνια. Διάφοροι συναγωνιστές και φίλοι κατηγόρησαν ότι εγκατέλειψα το κίνημα όταν πήγα στη Γαλλία το ‘76. Μέχρι τότε όλη μέρα έκανα διαδηλώσεις, συμμετείχα σε οργανώσεις ενάντια στη χούντα, σε κινήματα, ό,τι μπορείτε να φανταστείτε. Όταν πήγα στη Γαλλία συνέχισα βέβαια να συμμετέχω ενεργά στο κίνημα με προεξάρχουσα στιγμή του αγώνα για το Κάπα, αλλά συγχρόνως βρήκα και μία διέξοδο στην Αισθητική, ενώ ασχολούμουν πάντοτε με την τέχνη. Όταν δε ανακάλυψα τον Ρεβώ ντ’ Αλλόν ζούσα μέρα νύχτα πλέον για την Αισθητική και βέβαια συνεχίζω πάντοτε έτσι να ζω. Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια ξέφυγα κάπως από αυτήν την πορεία, και ασχολήθηκα περισσότερο με τα πολιτικά πράγματα, μέσα στις συνθήκες της γενικευμένης καταστροφής που μας επιβλήθηκαν, πιστεύοντας ότι έστω σε ένα επίπεδο θα χτυπήσουμε τον ταύρο κάτω, έχοντας τον λαό από πίσω μας στο πεζοδρόμιο. Δυστυχώς οι ιστρούκτορες περί άλλων τύρβαζαν, και πιστεύω ότι είχαν σκηνοθετήσει την άτακτη συνθηκολόγηση, μια δεύτερη πολιτική, αυτή τη φορά, Βάρκιζα. Έτσι ανενόχλητη πλέον η οικονομική γκεστάμπο δε φαίνεται. Το βράδυ παίρνει τα λεφτά από την εφορία και τα πάει κατευθείαν στη Γερμανία. Οπότε η Γερμανία μεγαλώνει τα πλεονάσματά της. Τι κάνουμε, πως επιβιώνουμε μέσα σε αυτήν την κατάσταση; Πρέπει να βρούμε τρόπο ύπαρξης. Για αυτό και διατηρώ πάντοτε ανοιχτό το πεδίο έρευνας της αισθητικής, διερευνώντας συνεχώς το πεδίο: Τέχνη – κουλτούρα – πολιτισμός – επικοινωνία. Με βάση λοιπόν την αρχή της αυτονομίας της τέχνης, η Τέχνη για την Τέχνη, πιστεύω ότι και η Αισθητική πολυμορφία θα έχει τον ίδιο αυτόνομο χαρακτήρα και θα μας επιτρέψει να αναπτύξουμε νέες θεωρητικοποιήσεις στη σημερινή εποχή που οι πρωτοπορίες έχουν υποχωρήσει. Από την άλλη μας επιβάλλεται να δημιουργήσουμε νέες πολύμορφες πρωτοπορίες, κατά πολύ μάλιστα πιο σύνθετες. Υπάρχει ήδη η Ιστορία της Μοντέρνας Τέχνης, δε θα ξανα-ανακαλύψουμε τον Πικάσο, για να φτιάξουμε έναν νέο Πικάσο τώρα. Θέλουμε να δημιουργήσουμε τη συνέχεια του Πικάσο, του Μάλεβιτς, του Μινιμαλισμού και όλων αυτών των μεγάλων πρωτοπόρων καλλιτεχνών και εξίσου μεγάλων πρωτοπόρων κινημάτων μετα-κριτικά και μετα-αισθητικά επαναγνωσμένα, επεξεργασμένα.

Ας αρχίσουμε λοιπόν τις εισηγήσεις, που θεωρώ πως όλες τους προσθέτουν ένα πετραδάκι σε μια πολύμορφη προσέγγιση, ώστε να μπορέσει να συγκροτηθεί έστω και σχετικά σήμερα ο πίνακας της πολυμορφίας. Ελπίζω στο μέλλον να μπορέσουμε να κάνουμε πάλι κάτι παρόμοιο, ακούγοντας με προσοχή και τους μεταδιδάκτορες, που προσπαθούμε να γίνουν αποδεκτοί όλοι τους στο καινούριο μεταδιδακτορικό ερευνητικό πεδίο που δημιουργήθηκε στο Πανεπιστήμιό μας, «Ιστορία και Θεωρία της Μοντέρνας Τέχνης: Προς την Αισθητική Πολυμορφία». Εμείς, εξάλλου, σιγά σιγά αποχωρούμε και πρέπει να αναλάβουν τα ηνία οι νεότεροι. Και οι νεότεροι θα πρέπει να κάνουν μια συστηματική και εμπεριστατωμένη ερευνητική δουλειά σε όλα τα καλλιτεχνικά και θεωρητικά επίπεδα, την οποία μετά πρέπει να παρουσιάσουν, ώστε να δημιουργήσουν μια νέα αναφορά.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.      Βλ. Β. Φιοραβάντες, Προς τη Μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη, 460 σ. μ. σχ.