Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΑΡΝΗΣΗΣ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΑΡΝΗΣΗΣ*

Η Dialectique négative³⁸ και η  Théorie esthétique³⁹ είναι κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος, πολύ προχωρημένα και επεξεργασμένα διανοητικά, μεθοδολογικά επιστημολογικά έργα του Αντόρνο.  Είναι πλέον μνημεία του Λόγου και του πολιτισμού. Ελάχιστα έχουμε καταλάβει μέχρι σήμερα απ’ αυτά, και ακόμη λιγότερα θέματα επεξεργαστήκαμε και προχωρήσαμε με βάση την εισφορά τους. Από μια ορισμένη μάλιστα άποψη, ίσως να μη πάμε ποτέ πολύ μακριά προς αυτή την κατεύθυνση, και ειδικότερα την πολύ προχωρημένη κριτική μεθοδολογία και επιστημολογία των κειμένων αυτών του Αντόρνο, και αυτό παρά τα σημάδια του χρόνου που φέρουν, όπως εξάλλου  τα μεγάλα έργα του πνεύματος, δηλαδή τον ιστορικό προσδιορισμό τους, όπως θα έλεγε και ο ίδιος ο Αντόρνο. Από την άλλη, οι εξελίξεις τρέχουν. Πολλές αλλαγές έχουν συντελεστεί από την δεκαετία του 1960, και το ιδεολογικό-πολιτικό και θεωρητικό κλίμα της. Σήμερα κρατώντας ζωντανά τα απαραίτητα εκείνα στοιχεία που έχουμε ανάγκη από τα ιστορικά αυτά κείμενα, επιβάλλεται να κατευθυνθούμε προς άλλες μετακριτικές και μετα-αισθητικές καταστάσεις και μεθοδολογίες, πρακτικές. Σε κάθε περίπτωση δε με επίκεντρο την έννοια και τη μέθοδο της αρνητικής κριτικής και της μοναδικής καθορισμένης άρνησης πρέπει να συλλάβουμε μια νέα και επικαιροποιημένη ολικά αρνητική θεωρία. Να θέσουμε την άρνηση και τη διαλεκτική στο επίκεντρο της όλης προβληματικής μας. Να μετατρέψουμε τον αρνητισμό στη νέα ιδεολογικοπολιτική τάση της εποχής μας, με βάση, αναφορά, κινητήρια δύναμη την εργασία του αρνητικού.

Και στα δύο κείμενά μας γίνονται συνεχείς αναφορές στους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας του ΧΧ^ου αι. και του έργου τους, συγχρόνως με τις απαραίτητες αναφορές στους φιλοσόφους, τους κοινωνιολόγους, θεωρητικούς κ.α. Έτσι η Μετα-αισθητική συνιστά μία σύνθεση των κατακτήσεων της μοντέρνας τέχνης και της κριτικής κοινωνικής θεωρίας του ΧΧ^ου αι., με προεξάρχουσα την Αισθητικής θεωρίας⁴⁰ του Αντόρνο.

Η κρίση βέβαια επιμένει, παρατείνεται βασανιστικά. Το αδιέξοδο είναι πλήρες. Με βάση και αναφορά τα έργα των καλλιτεχνών της πρωτοπορίας που αναφερόμαστε συνέχεια, μπορούμε όμως, μέσα σε αυτές τις τραγικές συνθήκες, να προχωρήσουμε την επεξεργασία της σύγχρονης Μετα-αισθητικής σε συνθήκες αναγκαίας και γενικευμένης καθορισμένης άρνησης. Αυτή η μεθοδολογική προτεραιότητα, σύμφωνα και με το πνεύμα και το νόημα μεγάλου έργου του Αντόρνο, Αισθητικής θεωρίας⁴¹, αν και παρέμεινε ημιτελές, όπως έχουμε εξηγήσει⁴². Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980-90, όταν η κρίση είχε αρχίσει να γενικεύεται, μέχρι που ξέσπασε το 2007-8 το κίνημα κρίσης και άρνησης υποχώρησε τραγικά. Μόνο το ριζοσπαστικό πολιτικό σήμερα, η αρνητική πολιτική πράξη, μπορεί ν’ ανιχνεύσουν δρόμους διαφυγής από την κρίση, ξεπεράσματος του σύγχρονου αλλοτριωμένου είναι. Οι κοινωνικές επιστήμες έχουν καταθέσει τα όπλα προ πολλού στο σύστημα. Μόνο η αισθητική, και σήμερα η μετα-αισθητική των πρωτοποριών παλεύει εναγώνια ν’ ανιχνεύσει φως στον ορίζοντα, να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις του αναγκαίου και επιβαλλόμενου ξεπεράσματος.  

…

            Η Dialectique négative¹ και η  Théorieesthetique²του Αντόρνοείναι κατακτήσεις του ανθρώπινου πνεύματος, πολύ προχωρημένα και επεξεργασμένα διανοητικά, μεθοδολογικά επιστημολογικά έργα του Αντόρνο.  Είναι πλέον μνημεία του Λόγου και του πολιτισμού. Ελάχιστα έχουμε καταλάβει μέχρι σήμερα από αυτά, και ακόμη λιγότερα θέματα επεξεργαστήκαμε και προχωρήσαμε με βάση την εισφορά τους. Από μια ορισμένη μάλιστα άποψη, ίσως να μη πάμε ποτέ πολύ μακριά προς αυτή την κατεύθυνση, και ειδικότερα την πολύ προχωρημένη κριτική μεθοδολογία και επιστημολογία των κειμένων αυτών του Αντόρνο, και αυτό παρά τα σημάδια του χρόνου που φέρουν, όπως εξάλλου όλα τα μεγάλα έργα του πνεύματος, δηλαδή τον ιστορικό προσδιορισμό τους, όπως θα έλεγε και ο ίδιος ο Αντόρνο. Από την άλλη, οι εξελίξεις τρέχουν. Πολλές αλλαγές έχουν συντελεστεί από την δεκαετία του 1960 και το ιδεολογικό-πολιτικό και θεωρητικό κλίμα της. Σήμερα κρατώντας ζωντανά τα απαραίτητα εκείνα στοιχεία που έχουμε ανάγκη από τα ιστορικά αυτά κείμενα, επιβάλλεται να κατευθυνθούμε προς άλλες μετακριτικές και μετα-αισθητικές καταστάσεις και μεθοδολογίες, πρακτικές. Σε κάθε περίπτωση δε με επίκεντρο την έννοια και τη μέθοδο της αρνητικής κριτικής και της μοναδικής καθορισμένης άρνησης πρέπει να συλλάβουμε μια νέα και επικαιροποιημένη ολικά αρνητική θεωρία. Να θέσουμε την άρνηση και τη διαλεκτικήστο επίκεντρο της όλης προβληματικής μας. Να μετατρέψουμε τον αρνητισμό στη νέα ιδεολογικοπολιτική τάση της εποχής μας, με βάση, αναφορά, κινητήρια δύναμη την εργασία του αρνητικού.

Από την άλλη, στα δύο τελευταίαβιβλία μας (Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη, Η εποχή της καθορισμένης άρνησης, Αρμός) γίνονται συνεχείς αναφορές στους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας του ΧΧ^ου αι. και του έργου τους, συγχρόνως με τις απαραίτητες αναφορές στους φιλοσόφους, τους κοινωνιολόγους, θεωρητικούς κ.α. Έτσι η Μετα-αισθητική συνιστά μία σύνθεση των κατακτήσεων της μοντέρνας τέχνης και της κριτικής κοινωνικής θεωρίας του ΧΧ^ου αι., με προεξάρχουσα την Αισθητικής θεωρίας³ του Αντόρνο.

Η κρίση βέβαια επιμένει, παρατείνεται βασανιστικά. Το αδιέξοδο είναι πλήρες. Με βάση και αναφορά τα έργα των καλλιτεχνών της πρωτοπορίας που αναφερόμαστε συνέχεια, μπορούμε όμως, μέσα σε αυτές τις τραγικές συνθήκες, να προχωρήσουμε την επεξεργασία της σύγχρονης Μετα-αισθητικής σε συνθήκες αναγκαίας και γενικευμένης καθορισμένηςάρνησης. Αυτή η μεθοδολογική προτεραιότητα, σύμφωνα και με το πνεύμα και το νόημα μεγάλου έργου του Αντόρνο, Αισθητική θεωρία⁴,αν και παρέμεινε ημιτελές, όπως έχουμε εξηγήσει⁵. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1980-90, όταν η κρίση είχε αρχίσει να γενικεύεται (μέχρι που ξέσπασε το 2007-8) το κίνημα της κριτικής και της άρνησης υποχώρησε τραγικά. Μόνο το ριζοσπαστικό πολιτικό σήμερα, η αρνητική πολιτική πράξη, μπορεί ν’ ανιχνεύσουν δρόμους διαφυγής από την κρίση, ξεπεράσματος του σύγχρονου αλλοτριωμένου είναι. Οι κοινωνικές επιστήμες έχουν καταθέσει τα όπλα προ πολλού στο σύστημα. Μόνο η αισθητική, και σήμερα η μετα-αισθητική των πρωτοποριών παλεύει εναγώνια ν’ ανιχνεύσει φως στον ορίζοντα, να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις του αναγκαίου και επιβαλλόμενου ξεπεράσματος.  

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΗ

1*Το παρόν κείμενο προσπαθεί να δώσει πολύ συνοπτικά μερικές κύριες θεματικές που αναπτύσσουμε στο νέο  βιβλίο μας, Η εποχή της καθορισμένης άρνησης, εκδ. Αρμός.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.        Εκδ. Payot.

2.        Εκδ. Klincksiesk.

3.        Ib.

4.        Ib.

5.        Βλ. Β.Φιοραβάντες, Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός, μέρος ΙΙ.