Ο ΓΚΡΑΜΣΙ ΗΤΑΝ ΚΡΑΤΙΣΤΗΣ;

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

Ο ΓΚΡΑΜΣΙ ΗΤΑΝ ΚΡΑΤΙΣΤΗΣ;

Παρίσι 1986-87. Διόρθωση, επιμέλεια, επικαιροποίηση: Χειμώνας-Άνοιξη 2016-18

      Η «σοσιαλιστική» πολιτική του ΠΑΣΟΚ από το 1981 μέχρι σήμερα συντέλεσε σ’ ένα σημαντικό βαθμό για την διάλυση κάθε έννοιας κινήματος, για την απορρόφηση κάθε αντίστασης και την ενσωμάτωση κάθε μορφής αγωνιστικότητας και για τη γενική κυριαρχία ενός ισοπεδωτικού ποπουλισμού, που, ενώ στην ουσία είναι ίδιος μ’ αυτόν της δεξιάς, διατηρεί κάποιες διαφορές μορφής, οι οποίες οφείλονται κατά κύριο λόγο στα σοσιαλίζονταεπιχρείσματά του: Ειδικά  δε  στον χώρο της κουλτούρας και της παιδείας οι επιπτώσεις αυτές του χυδαίουποπουλισμού,για να το αποκαλέσουμε έτσι, ήταν τεράστιες: υποβιβάζει τις μορφές σε επίπεδο λαϊκής κουλτούρας για πλατειά κατανάλωση χωρίς κανένα περιεχόμενο. Ταυτόχρονα, και προσαρμοζόμενες προς τη γενική πολιτική του Κράτους-ΠΑΣΟΚ, αναπτύχθηκαν οι απορροφητικές και κανονιστικές δομές, μια από τις οποίες είναι το  Ε.Κ.Κ.Ε.¹, αν και ιδρύθηκε στα πρώτα χρόνια της  μεταπολίτευσης, δηλαδή όταν είχε αρχίσει η περίοδος του «εκμοντερνισμού» της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας από την καραμανλική δεξιά. Εκείνη την περίοδο εξάλλου αποπειράθηκε από την Ν.Δ. το πρώτο και μοναδικό κύμα μεταρρυθμίσεων υπό την πίεση του ανεβασμένου τότε λαϊκού και εργατικού  κινήματος, ενώ η περίοδος της πασοκικής διακυβέρνησης είναι  μια  περίοδος  υποχώρησης, διαχείρισης,μια νέα αντιδραστική περίοδος γενικά και ειδικά σε σχέση μ’ αυτήν του 1974-’76, ανεξάρτητα από ποιος πολιτικός φορέας βρίσκεται στην εξουσία και το εκλογικό πρόγραμμά του, το οποίο δεν είχε άλλη αξία από την εκλογοθηρία, μέσα σε συνθήκες γενικότερης υποχώρησης του κινήματος, για την οποία καθοριστικό ρόλο έπαιξε με την σειρά της η ίδια η άνοδος του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία το 1981.   

       Από την άλλη, το Ε.Κ.Κ.Ε., για να δικαιολογήσει την ύπαρξή του έκδοσε την Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών², ενώ κατά τα άλλα είναι μάλλον περιθωριακό, οργανώνει διάφορες ψευτοέρευνές του, μόνο και μόνο για να δικαιολογήσει τα κονδύλια, ώστε να εξυπηρετήσει, όχι την ανάγκη κοινωνικών ερευνών γενικά, αλλά την ανάγκη «επιστημονικών» δημοσιεύσεων υποψήφιων καθηγητών, όπως απαιτεί ο πασοκικός Νόμος- Πλαίσιο για τα Πανεπιστήμια. Παράλληλα εξυπηρετεί και τον υπέρτατο στόχο της κατάληψης του κράτους από τους διανοούμενους, όπως γράφει εντελώς κυνικά ένας από τους αρθρογράφους αυτής της επιθεώρησης και γελοιογράφος-καρικαρτουρίστας του Γκράμσι³, θεωρώντας λίγο πολύ την απόκτηση μιας πανεπιστημιακής θέσης ότι είναι ισοδύναμη με την κατάληψη των Χειμερινών ανακτόρων. (Τον παραφράζουμε ώστε ν’αποδώσουμε με ακρίβεια το νόημα του κειμένου του, που είναι κρυμμένο πίσω από την παραμορφωτική ψευτοανάγνωση που κάνει του Γκράμσι, και ειδικά του βιβλίου του για τον Μακιαβέλι⁴).

       Ενώ υπάρχει ένας πολύ σημαντικός αριθμός περιοδικών με ποικίλο περιεχόμενο, με όλων των αποχρώσεων και σημαντικής ποιοτικής γκάμας δημοσιεύσεις, και παρά το γεγονός ότι η έκδοση όλων αυτών των περιοδικών είναι ένα νέο και δυναμικό φαινόμενο της πολιτιστικής και πνευματικής ζωής της νεότερης Ελλάδας, όπως και ένδειξη μιας κάποιας έστω και περιορισμένης δημιουργικότητας, παρά τα πιθανά ή υπαρκτά αρνητικά στοιχεία τους, υποτίθεται ότι, σύμφωνα με μερικά «κριτήρια» των πανεπιστημίων (σκέτος ακαδημαϊσμός και στειρότητα), παρέχουν κάποια ελάχιστη «επιστημονική» κάλυψη και μ’ ένα «επίσημο» τρόπο, έτσι ώστε να ταιριάζει στους  μανταρίνους της γνώσης και της κουλτούρας. Μ’ αυτόν τον τρόπο μετατρέπεται τέλεια η έρευνα και η γνώση σ’ επίσημη, σε χειραγωγημένη, σε εργαλειακή, έτσι ώστε να χρησιμεύει πολύ πιο αποτελεσματικά (χωρίς τριβές) στην πιο εύκολη αξιοποίηση-αναρρίχηση των δημοσιευόντων σ’ αυτά «διανοουμένων», και όχι διανοούμενων. Μια άλλη διαφορά και οπωσδήποτε κατά πολύ σημαντικότερη σε σχέση με όλα τ’ άλλα περιοδικά, συνίσταται στο γεγονός ότι οι ελιτίστες «διανοούμενοι» της Επ.Κ.Ερ. πιστεύουν ότι επεξεργάζονται μια «ιδεολογία». Το ερώτημα όμως που μπαίνει είναι: με ποια τάξη συνδέεται αυτή ή και ποια τάξη είναι η κοινωνική της βάση; Έξω απ’ αυτούς τους καθοριστικούς όρους  για την ιδεολογία είναι αδύνατη η ύπαρξη και η δόμησή της σαν τέτοια, δηλαδή σαν ιδεολογία⁵ και μάλιστα εξορισμού. Μήπως είναι  δυνατός άλλος ορισμός της ιδεολογίας; Εκτός αν σαν ιδεολογία ορίζεται το οτιδήποτε. Η προσπάθεια των «διανοουμένων» της  Επ.Κ.Ερ. έχει σχέση μάλλον με την θεωρία «των διανοούμενων χωρίς αναφορές» του Μανχάϊ⁶, παρά με την μεγαλοφυέστατη θεωρία του Γκράμσι⁷, που τους έχει γίνει εμμονή (obsession). Εξάλλου είναι εντελώς αντίθετο με την γκραμσιανή θεωρία και πρακτική το γεγονός ότι, μέσα από τον βιασμό των διαδικασιών που το ίδιο το σύγχρονο κράτος επιβάλλει, οργανώνει την ιδεολογία του, σύμφωνα πάντα με τα δικά του πρότυπα και κριτήρια και τις δικές του μεθόδους και διαδικασίες, αν και φραστικά οι συντάκτες της Επ.Κ.Ερ. δέχονται τον φιλελευθερισμό σαν ιδεολογία τους. Έτσι, χωρίς να το έχουν καλά-καλά συνειδητοποιήσει, καταλήγουν σε μια εντελώς αυταρχική πρακτική κοινωνικής ανόδου και μάλιστα χωρίς ενδοιασμούς. Δηλαδή την  ιδεολογία του φιλελεύθερου κράτους, το οποίο, όπως είναι ήδη γνωστό ή και προφανές, έχει πάψει να υπάρχει σαν τέτοιο, συντετριμμένο από την εμφάνιση και βίαιη ανάπτυξη των μονοπωλίων και του Ιμπεριαλισμού εδώ και πάνω από μισό αιώνα. Ακριβέστερα αυτός ο ακραίος και κυνικός φιλελευθερισμός διεισδύει στη λογική και τη συμπεριφορά τους, έτσι ώστε γίνεται καθοριστικός από την αφετηρία της όλης προβληματικής και πρακτικής των «διανοούμενων» της Επ.Κ.Ερ. Με ποιο στόχο; Μήπως καταλαμβάνοντας το κράτος, είναι δυνατό να το μετατρέψουν σε τίποτε άλλο… από Κράτος. Οι «διανοούμενοι» της Επ.Κ.Ερ. νομίζουν πως οι κριτικοί διανοούμενοι και θεωρητικοί έχουν λάθος αντίληψη για το κράτος, επειδή δεν δέχονται το μονοσήμαντο και απλοϊκό ορισμό, κράτος ίσον συσχετισμός δυνάμεων. Οπότε κατά την προσφιλή μέθοδο καθηγητίσκων απαριθμούν ασύνδετα τσιτάτα, ορισμούς και  τερμινολογικές παρατηρήσεις. Δεν έχει νόημα να συζητηθούν σοβαρά οι κατά καιρούς δημοσιευθείσες νεκρές διανοουμενίστικες ψευτοαναλύσεις τους, κατά τα άλλα σχετικά εμβριθείς. Θα πρέπει ν’αναρωτηθεί όμως κανείς για την ύπαρξη μιας κάποιας, έστω και ελάχιστης, σχέσης, ανάμεσα στην πρακτική της ομάδας τους⁸ (που διατηρεί εξωτερικά και μόνο χαρακτηριστικά με τις πρακτικές του κινήματος του ’68 ή της επταετίας  και εσωτερικά,  δηλαδή αναφορικά με το περιεχόμενο και την ουσία των θέσεών τους, όντας μια τυπική εκδήλωση μιας νορματιβιστικής δομής του σύγχρονου κράτους) και στους θεωρητικούς και πρακτικούς αγώνες του Μάρξ για τον μαρασμό και το ξεπέρασμα του κράτους (ή την εξαφάνισή/κατάργησή του και την πραγματοποίηση της φιλοσοφίας) και της μοναδικής αξίας ανάλυση, του δολοφονημένου από τον φασισμό και την σταλινική αδιαφορία Γκράμσι για τους οργανικούς διανοούμενους⁹ της τότε επαναστατικής εργατικής τάξης, ο οποίος εμβάθυνε και προχώρησε έτσι την λενινιστική θεωρία του κόμματος, προσαρμόζοντάς την καλύτερα στις παραδόσεις και στις ειδικές συνθήκες του κινήματος μιας αναπτυγμένης χώρας, όπως ήταν η Ιταλία με μια πολύ πιο πολυάριθμη και αναπτυγμένη κοινωνικά και ιδεολογικοπολιτικά εργατική τάξη απ’ αυτήν της Ρωσίας, ζώντας και συμμετέχοντας σαν ένας από τους ηγέτες-διανοούμενους-θεωρητικούς, εάν όχι ο θεωρητικός, στην επανάσταση και την πρακτική της δημοκρατίας των Συμβουλίων, που συντάραξε την Ιταλία το 18-23¹⁰, αρκετά διαφορετική από την ρώσικη εμπειρία του ’17. Παραμορφώνοντας αυτές τις ριζοσπαστικές θεωρίες και πρακτικές οι «διανοούμενοι» της Επ.Κ.Ερ. καταλήγουν σε μια εφησυχαστική θεωριούλα για τους διανοούμενους, κομμένη και ραμμένη στα μέτρα και στην ιδεολογία τους, ή καλύτερα την «ιδεολογία»¹¹ τους. Με αυτόν τον τρόπο εντάσσουν αυτή την «ιδεολογία» πολύ στενά στους άμεσους κοινωνικοοικονομικούς τους σκοπούς, σ’ αυτούς δηλαδή που σύμφωνα με τον Γκράμσι θα έπρεπε να θυσιαστούν για την επιτυχία των ιστορικών, εξαφανίζοντας ταυτόχρονα και καταργώντας τον κριτικό-ριζοσπαστικό πυρήνα της γκραμσιανής θεωρητικοποίησης της ιδεολογίας, όπως συναντάται στο έργο του ίδιου του Γκράμσι, αποφεύγοντας κάθε άμεση ανάγνωση του έργου του γενικά και της πολιτικής του πρακτικής ιδιαίτερα.  Έτσι η μεσολάβηση του κράτους για την επιζητούμενη έντεχνα και εναγώνια εκ μέρους της κοινωνική άνοδο μετατρέπεται σε «γκραμσιανισμό». Ο εντονότατα επηρεασμένος όμως Γκράμσι από τον Σορέλ¹² δεν ήταν κρατιστής, όπως το προφασίζονται οι σύγχρονοι επίγονοί του «γκραμσιανοί»¹³κρατιστές ιδεολόγοι. Στην ανεύρετη επανάσταση προσδοκούσε πάντοτε μέχρι τη δολοφονία του από τον Μουσολίνι στις φυλακές. Πού όμως και ποια επανάσταση για τους νέους ενσωματωμένους στο σύστημα «ερευνητές» του Ε.Κ.Κ.Ε.;

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.           Επ.Κ.Ερ.: Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών.

2.           Ε.Κ.Κ.Ε. σημαίνει, Ελληνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Σήμερα το ΕΚΚΕ από την άποψη της παραγωγής σύγχρονης κοινωνικής θεωρίας, είναι εντελώς ανύπαρκτο, ανυπόληπτο.

3.           Θ. Βακαλιός, «Ιδεολογία και ταξική συνείδηση», στην  Επ.Κ. Ερ., Νο 60, 1986, σελ. 201. βλ. και ιδ.   σημ. 16. Παρόμοια με την Επ.Κ.Ερ. είναι τα Ιστορικά, ο Πολίτης, τα Σύγχρονα θέματα κ.α.

4.           Βλ. Α. Γκράμσι, Μακιαβέλι,  Ηριδανός.

5.           Βλ. Β. Φιοραβάντες, Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ.Ι. κεφ. «Αντι-ιδεολογικές διαμεσολαβήσεις», σσ. 59-124.

6.           Βλ. Κ.Μανχάϊμ , Ιδεολογία και ουτοπία, Γνώση.

7.           Βλ. Α. Γκράμσι, Οι διανοούμενοι, Στοχαστής.

8.           Για την ακρίβεια θα έπρεπε να γράφαμε γκρουπούσκουλο, λέξη που μετά μανίας χρησιμοποιούν οι συντάκτες της Επ.Κ.Ερ., χαρακτηρίζοντας εντελώς υποτιμητικά κάθε άλλη ομάδα, φαινόμενο σύνηθες εξάλλου στα κείμενα των συντακτών και του  Πολίτη. Θα έπρεπε κάποτε οι μεγαλομανείς «διανοούμενοι» αυτού του χώρου ν’ ανέλυαν ποιές είναι οι διαφορές μεταξύ των γκρουπούσκουλων, δηλ. όλων των άλλων ομάδων εκτός από τις πολυπληθείς υποτίθεται δικές τους, οι οποίες δεν προφασίζονται όμως ότι μεταδίδουν ή επεξεργάζονται κάποια ιδεολογία όχι γενικά αλλά σύμφωνα με την σταλινο-αλτυσερική πρακτική. Δογματισμός ή καθυστέρηση;

9.           Όπως είναι ευνόητο δεν είναι δυνατό να θεωρηθούν οι παραπάνω πολύ σχηματικές παρατηρήσεις σαν μια σοβαρή μελέτη του Γκράμσι και του έργου του, ούτε είχαμε αυτήν την πρόθεση και ούτε είναι δυνατό να επεκταθούμε προς μια τέτοια κατεύθυνση στα πλαίσια αυτού του  κατά κύριο λόγο κειμένου πολεμικής. Βλ. P. Anderson, A. Gramsci, Maspero, Sur le Marxisme οccidental, Maspero, Οι αντινομίες του Α. Γκράμσι, εκδ. Μάρξ. Συσπείρωση. κ.α.

10.       Βλ. Α. Γκράμσι, Εργατικά συμβούλια, Οδυσσέας.

11.       Βλ. Β. Φιοραβάντες, Ιδιεολογική κριτική και αισθητική, Πράξις.

12.       Βλ. Ζ. Σορέλ, Οι αυταπάτες της προόδου, Γνώση.

13.       Είναι αποκαρδιωτική η εξέλιξη των περισσότερων, αν όχι όλων, των “ερευνητών” του ΕΚΚΕ. Όλοι έγιναν (αν και πάντοτε ήταν σε ένα σημαντικό βαθμό) άριστοι και υποτακτικοί υπηρέτες του συστήματος, πολλοί δε μάλιστα από αυτούς βουτήχτηκαν βαθειά στα διάφορα περιώνυμα  προγράμματα  που  μοίραζε αφειδώς η διαπλοκή. Όμως, σήμερα «όλα τελειώνουν εδώ κάτω με ορμή», σύμφωνα με ένα στίχο του Σαββόπουλου.