H ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ ΣΤΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ. ΣΚΛΑΒΟΣ.

 Β.ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

 

H ΜΟΝΤΕΡΝΙΤΕ  ΣΤΗ  ΓΛΥΠΤΙΚΗ. ΣΚΛΑΒΟΣ.

 

Σήμερα, κάθε πολιτιστικό – πολιτισμικό φαινόμενο, ακόμη και αν υπάρχει ένα μοντέλο ενσωμάτωσης, ρισκάρει να εκφυλιστεί από την πρακτική του κιτς. Παρόλα αυτά, παράδοξα η εποχή μας έχει ως καθήκον ώστε το έργο τέχνης να έχει τη δύσκολη αποστολή να εκφράσει αυτό που έχει αποβληθεί από το πολιτικό …. Ο χρόνος δεν είναι για μια πολιτική τέχνη, αλλά η πολιτική εισχώρησε μέσα στην αυτόνομη τέχνη, και κυρίως μέσα στα έργα που φαίνονται τα πιο απόμακρα.

Αντόρνο

 

Η θέση – διαπίστωση αυτή του Αντόρνο ισχύει πρωταρχικά για τον Σκλάβο και το έργο του. Για το όλο παράδειγμά του.

 

Σύμφωνα με τον Γκρήνμπεργκ, η γλυπτική δανείζεται τις εισαγωγικές μορφές της από τη ζωγραφική.

Πρόκειται για την πλαστικότητα της γλυπτικής. Όμως η γλυπτική για περισσότερους λόγους πηγαίνει πολύ πιο πέρα από τη ζωγραφική και στην προκειμένη περίπτωση είναι αυτή που καθορίζεται απ’ άκρη σε άκρη από την αφαίρεση, ενώ η ζωγραφική δεν πάει τόσο μακριά και με τρόπο τόσο καθολικό. Η μοντέρνα γλυπτική, από την άποψη αυτή είναι καθολικά, ολικά αρνητική, καθορισμένα αφηρημένη, καθολικά ανθρωπιστική (l’ humanisme universel) της μοντέρνας γλυπτικής.

 

Όπως είναι γνωστό, με βάση την ιστορία της γλυπτικής, έπρεπε να περιμένουμε πάρα πολύ, και ακριβέστερα το τέλος του 19ου αι. τις αρχές του 20ου, έτσι ώστε πια το πραγματικά νέο να δημιουργηθεί. Η εξέλιξη της γλυπτικής είναι διαφορετική από τη ζωγραφική, η οποία δε σταμάτησε να προοδεύει στη διάρκεια των αιώνων και κυρίως από την αρχή της Αναγέννησης μέχρι την εμφάνιση της μοντέρνας ζωγραφικής στις αρχές του 20ου αι. ακριβώς. Και αυτό, παρά κάποιες οπισθοδρομήσεις που γνώρισε, μερικές φορές ίσως και σημαντικές, όπως ήταν, για παράδειγμα, η περίπτωση του μανιερισμού. Στη  διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου της ιστορίας της γλυπτικής οι τάσεις και τα ρεύματα διαδέχονται το ένα το άλλο: Ρεαλισμός, ρομαντισμός, μετα-ρομαντισμός, ιμπρεσιονισμός, μετά και νέο ιμπρεσιονισμός, Σεζάν, φωβισμός, φουτουρισμός, και τέλος κυβισμός, η αρχής του μοντερνισμού. Αντίθετα στη γλυπτική δεν εμφανίζεται κανένα  αξιοσημείωτο κίνημα μέχρι τον Ροντέν, όντας μέχρι τότε εξαρτώμενη από την αρχιτεκτονική, και με μια γενικότερη έννοια όντας και κοινωνικά ενσωματωμένη και λόγω της γενικότερης κυριαρχίας της μνημειακότητας, ακυρώνοντας κάθε  απόπειρα προς την αυτονόμηση.

Αλλά από όταν επιβάλλεται και αναγνωρίζεται το έργο του Ροντέν για την εξαιρετική ποιότητα και για τον νεωτερικό χαρακτήρα του, το οποίο μάλιστα για την εποχή του ήταν ακόμη πολύ προχωρημένο, λαμβάνοντας υπόψη την τότε κατάσταση της γλυπτικής, η γλυπτική μπαίνει σε μια περίοδο πλήρους ανασυγκρότησης. Η εμφάνιση της ασυμφωνίας (ή παραφωνίας – dissonance) και της γεωμετρικοποίησης γενικότερα και του ανθρώπινου σώματος ειδικότερα στον Ροντέν, ανοίγει τους δρόμους σχεδόν ανύπαρκτους πριν στη γλυπτική. Αυτή η διαδικασία επιταχύνεται εξάλλου από το 1903-5 όταν θα πάρει τον ρελέ ο Μπρανκούζι, ο οποίος ήταν πολύ ανοιχτός στις εφευρέσεις του δάσκαλου Ροντέν, αναγνωρισμένου από τότε καθολικά.

Έκτοτε, και λαμβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι και άλλοι μεγάλοι γλύπτες που  εμφανίζονται στη συνέχεια, τοποθετούνται στο ίδιο ρεύμα, και δεδομένου ότι αποδίδουν μια ειδική προσοχή, εκτός από τις ειδικές νεωτερότητες της γλυπτικής, θα λέγαμε ακόμη στις ανατροπές και τις ρήξεις που παράγονται (και σε αυτές που είχαν ήδη προηγηθεί από τον Σεζάν και εδώ), συγχρόνως με τη ζωγραφική: Κυβισμός κ.α., διαπιστώνεται ότι από τα χρόνια 1905-10 η μοντέρνα γλυπτική συγκροτείται καθαρά πλέον, και με έναν τρόπο εντελώς αυτόνομο. Ροντέν Αρσιπένκο, Μποτσιόνι, Λωράνς, Πικάσο, Τάτλιν, Γκονζάλες κ.α. και βέβαια λίγο αργότερα, Μπρανκούζι, Μοντιλιάνι, Ζαντκίν κ.α.

Τα προβλήματα με τα οποία ασχολείται και τα οποία εκφράζει και θέτει η γλυπτική είναι διαφορετικά, όπως είναι διαφορετικές η φύση και η λειτουργία της σε σχέση με την προηγούμενη ιστορία της. Τα πρώτα στοιχεία μιας μοντέρνας γλυπτικής μπαίνουν στη διάρκεια αυτής της πολύ σύντομης περιόδου, και στη συνέχεια μετατρέπονται σε μια σταθερή και κυρίαρχη δραστηριότητα, η οποία θα χαρακτηρίσει όλη τη μετέπειτα εξέλιξή της. Η γλυπτική είναι μοντέρνα ή δεν είναι τίποτα. Η μοντερνιτέ μετατρέπεται σε βασική και αποκτά με σαφή τρόπο μια καθολική διάσταση σε σχέση με όλες τις άλλες τέχνες του ΧΧου αι.  Αυτή μάλιστα συνδέεται άμεσα, στενά με την εμφάνιση των ιστορικών πρωτοποριών κατ’ αρχήν και τις νεοπρωτοπορίας στη συνέχεια. Η μοντερνιτέ ή ο αισθητικός μοντερνισμός, ο οποίος συνδέεται με τον κοινωνικό μοντερνισμό συγχρόνως και με την προοδευτική κληρονομιά των προηγούμενων αιώνων, δεν θα μπορούσε να εμφανιστεί χωρίς την ύπαρξη και την πρακτική των πρωτοποριών. Η αποστολή του μοντερνισμού συνίσταται στις λιγότερο ή περισσότερο συνειδητές απόπειρες για ν’αποδεσμευτούν από τον παραδοσιασμό στην τέχνη και στο κοινωνικό και ιστορικό επίπεδο, καθώς και σε αυτό των θεωρήσεων του κόσμου που απέρεαν λίγο-πολύ άμεσα, αυθόρμητα από τη μέχρι τότε ιστορικοκοινωνική πραγματικότητα: ρεαλισμός, νατουραλισμός, μίμηση κ.α. Συγχρόνως η μοντέρνα, η σχεδόν κατά κανόνα πλέον αφηρημένη γλυπτική, αναζητά συγχρόνως την αποκατάσταση, ακόμη και τη δημιουργία μιας βαθειάς σχέσης με τη φύση: συμφιλίωση του ανθρώπου με αυτήν και συγχρόνως τη συγκρότηση σχέσεων και προβληματικών με τις μοντέρνες κοινωνικές, ιδεολογικές τάσεις, τις νέες επιστημονικές ανακαλύψεις, που με μια λέξη μπορούμε ν’αποκαλέσουμε έξτρα-αισθητικές.  Έτσι οι πρωτοπορίες στη γλυπτική άρχισαν να δημιουργούν με μια μοντέρνα μορφή, δηλαδή νέα και σχετική όχι στις αισθηματικές, ψυχολογικές κ.α. ασχολίες, του σύγχρονου ανθρώπου, αλλά με μια αρμόζουσα μορφή στις διανοητικές και πνευματικές ανάγκες του, και έτσι να ενσωματώσουν αυτή τη μοντερνιστική και πρωτοπόρα απόπειρα στο γενικότερο αισθητικό σχέδιο που αρχίζουν να συγκροτούν έκτοτε σταθερά.

Αν και αυτή η καλλιτεχνική και αισθητική αλλαγή, θα λέγαμε μάλιστα και ιδεολογική, εμφανίζεται σε πρώτο επίπεδο, υπήρξαν αλλαγές πολύ σημαντικές και σημαδιακές και μάλιστα άλλης φύσης στη βάση τους και στην κοινωνική βάση, που επέτρεψε την εμφάνιση της αλλαγής αυτής.

Η κοινωνία μπήκε σε μια νέα περίοδο της εξέλιξής της. Ο φιλελεύθερος καπιταλισμός, μετασχηματίζεται σε μονοπωλιακό και ιμπεριαλιστικό. Οι ρυθμοί της παραγωγής και της ζωής αλλάζουν. Όλα υποτάσσονται σε αυτούς. Μόνο η μοντέρνα τέχνη αντιστέκεται και μάλιστα αποκτά  ένα γενικότερο αμφισβητησιακό χαρακτήρα. Αυτή πλέον, σύμφωνα με τον Αντόρνο, εκλαμβάνεται ως «αντίσταση». Η μοντέρνα γλυπτική δε και ειδικότερα η αφηρημένη, ως ειδική μορφή κοινωνικής και τεχνικής εργασίας από το 1910 μέχρι περίπου το 1970 αρθρώνει έναν μόνιμα αντιστασιακό λόγο, συγκροτεί μια εναλλακτική πλούσια σε αυτόνομες μορφές αισθητική στο περιθώριο του συστήματος και ενάντιά του, ως μια καθορισμένη άρνησή του. Ως συστηματική και συνειδητή άρνηση της αλλοτρίωσης, της πραγμοποίησης και της ορθολογικοποίησής του, που ήδη γενικεύεται. Ως τέτοια δε συνιστά μια αντιστραμμένη ιδεολογική μορφή του συστήματος σε φυγή προς ένα μη ορθολογικό και μη ορθολογικοποιούμενο ανορθόλογο, αλλά ορθολογικό υπό την οπτική της αναγκαίας και επιβαλλόμενης αναζήτησης της απελευθέρωσης μέσω της χειραφέτησης της εργασίας, της προχωρημένης διανοητικής, πνευματικής και τεχνικής καλλιτεχνικής επεξεργασίας των υλικών σύμφωνα με τα ιστορικά αφηρημένα σχήματα των πρωτοποριών, καθώς και των ιστορικών κατακτήσεων της μετεξέλιξης της ιστορίας της τέχνης, της μοντέρνας και αφηρημένης ειδικότερα. Ως τέτοιο το παράδειγμα της μοντέρνας και αφηρημένης γλυπτικής είναι ιστορικά μοναδικό, αξεπέραστο. Αρχίζει με το πέρασμα από το Ροντέν και τον Σεζάν στους Μπρανκούζι και Ροντσέκο (Ραγιονισμός) και τελειώνει με τους Σκλάβο και Λεκάκι. Από την άποψη αυτή έχει ιδιαίτερη σημασία η συστηματικότερη διερεύνηση του θέματος, η αφαίρεση στη μοντέρνα γλυπτική.