ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΕΛΟΣ…

 Β.ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΚΡΙΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΧΩΡΙΣ ΤΕΛΟΣ…*

 

Τα κείμενα που συγκροτούν την όλη νεώτερη έρευνά μας, με τίτλο Σύγχρονη Κριτική Θεωρία, είναι μοντέλα σε παράταξη (σύμφωνα και με την αντορνική σύλληψη, αλλά και στη συνέχεια της), για την προσέγγιση μερικών από τα κρίσιμης σημασίας θεμάτων των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, με έναν κριτικό πάντοτε τρόπο. Ιδεολογία – ιδεολογική κριτική, τέχνη, αισθητική, συνιστούν τα κύρια θέματα με κατά το δυνατό επικαιροποιημένη (και πάντοτε κριτικά) την προσέγγισή τους.

Βασική έννοια – ιδέα για την κατανόηση των σύγχρονων σύνθετων  όσο και πολύπλοκων, και συγχρόνως άκρως αντινομικών θεμάτων που ανέδειξε η νεοβάρβαρη παγκοσμιοποίηση και στη συνέχειά της η τραγική μεταπαγκοσμιοποίηση είναι η έννοια της κριτικής διεπιστημονικότητας, την οποία επεξεργαστήκαμε στη συνέχεια των ερευνών μας για τη Maitrise Φιλοσοφίας και το Διδακτορικό Αισθητικής στη Σορβόνη στα πρώτα χρόνια της διδασκαλίας μας στο Πολυτεχνείο Κρήτης, μετά από εντατικές συζητήσεις με τον Μαρκή, στη συνέχεια πάντοτε της έννοιας της διεπιστημονικότητας, όπως αυτή είχε διατυπωθεί από τον Χορκχάϊμερ στο Παραδοσιακή και Κριτική θεωρία (Έρασμος), όταν ιδρύθηκε το Ινστιτούτο Κοινωνικών Ερευνών της Φρανκφούρτης, το οποίο έμεινε στην ιστορία με το γενικότερο τίτλο Σχολή της Φρανκφούρτης. Ο διάλογος μας με τους κύριους θεωρητικούς της Σχολής της Φρανκφούρτης είναι συνεχής, όπως και με τον νεαρό Λούκατς και τον Γκράμσι. Η όλη προσπάθειά μας συνίσταται στις νεώτερες συνθήκες να δημιουργήσουμε νέες κριτικές και μετακριτικές προσεγγίσεις, με την έννοια του πρώϊμου Χορκχάϊμερ και του Λεφέβρ (δεκαετία του 1960), ώστε να μπορέσουμε ν’ανταποκριθούμε στην  αναγκαία κριτική διαπέραση του σύγχρονου ολικά αλλοτριωμένου πραγματικού. Προς τούτο οι αναφορές μας και στον νεαρό Μαρξ, που αποτέλεσε τη βάση και τη μόνιμη αναφορά της Σχολής της Φρανκφούρτης, είναι συνεχείς, έτσι ώστε πάντοτε, επικαιροποιώντας και επεκτείνοντας την ανθρωπιστική και χειραφετησιακή ιδεολογία του, να μπορέσουμε να σταθούμε με σύγχρονους όρους στο ύψος της αναγκαίας σήμερα  βαθύτερης κατανόησης της σύγχρονης ολικής κυριάρχησης με όρους ξεπεράσματος και απελευθέρωσης, όπως ήθελε και ο Μαρκούζε, και υπό την οπτική πάντοτε αναζήτησης και ανάδειξης των προϋποθέσεών τους.

Μεγάλοι μοντέρνοι και πρωτοπόροι καλλιτέχνες: Μοντιλιάνι, Στάμος, Σαραφιανός κ.α., μεγάλα νεώτερα αισθητικά ρεύματα: Σχολή της Ν. Υόρκης και Ανήμορφη τέχνη του Παρισιού, με κύρια αναφορά στον Σκλάβο, μεγάλα θέματα αισθητικής της μοντέρνας τέχνης: Μαύρο χρώμα, η ευρηματικότητα της μοντέρνας τέχνης, οι σχέσεις της αφαίρεσης με την κοινωνία και την ιδεολογία, το ζητούμενο πάντοτε μοντέλο διδασκαλίας της μοντέρνας τέχνης κ.α. μεταξύ πολλών  άλλων, αποτελούν κρίσιμα θέματα σύμφωνα και με την κεντρική σημασία που έχει η αισθητική για τη σύλληψη και την εμμενή – ολική κατά το δυνατό, σύμφωνα με τους Αντόρνο-Γκολντμάν, κατανόηση και ερμηνεία του σύγχρονου ολικά ξεπεσμένου κόσμου, όπως έλεγε ο νεαρός Λούκατς, καθόσον όλο και περισσότερο αλλοτριωμένου, πραγμοποιημένου και ορθολογηκοποιημένου κόσμου, υπό την  οπτική της αναγκαίας και επιβαλλόμενης  νεο-ανθρωπιστικής αλλαγής του.

Διαφορετικά επέρχεται η καταστροφή για κάθε σκέψη, η  συνθηκολόγηση, όπως είχε επισημάνει με έμφαση (και μάλιστα τραγικά) και ο Αντόρνο από τα τέλη ήδη της δεκαετίας του 1950, όταν είχαν αρχίσει να διαφαίνονται τα πρώτα σημάδια της προϊούσας ενσωμάτωσης, και όπως δείχνουμε στα διάφορα κείμενά μας στη συνέχειά του.

Άρνηση, λοιπόν, πάντοτε σύμφωνα με το πρόταγμα της Αρνητικής διαλεκτικής (Payot) του Αντόρνο, σύγχρονη άρνηση, και πάντοτε καθορισμένη, όπως έχουμε επισημάνει  και με το προηγούμενο κείμενό μας, Η εποχή της καθορισμένης άρνησης (Αρμός 716 σελ.)^• άρνηση αισθητική, σύμφωνα με την Αισθητική θεωρία (Klincksieck) επίσης του Αντόρνο, προκειμένου ν’αποφευχθεί η ένταξη, ακόμη και η ενσωμάτωση της τέχνης στη βιομηχανία της κουλτούρας. Άρνηση, αμφισβήτηση, αντίσταση γενικευμένη, ολική, καθορισμένη, προκειμένου να διασπάσουμε την ιστορική-απελευθερωτική κληρονομιά της διαδικασίας συγκρότησης του Λόγου από τον Όμηρο και τον Ησίοδο μέχρι σήμερα, με κεντρική πάντοτε φιγούρα αμφισβήτησης και αμφιβολίας απέναντι στην οποιοδήποτε κατεστημένη τάξη (ordre établi) τον Σωκράτη… (Βασική αναφορά στην κριτική μας αυτή του Λόγου, είναι το ιστορικό Dialectique de la raison των Χορκχάιμερ – Αντόρνο (Gallimard), το οποίο εκδόθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση).

Προς τούτο, όπλο μας πάντοτε η σύγχρονη  στοχαστικότητα, όπως επισήμανε ο Μαρκούζε και όπως ανέδειξε την έννοια-κατάσταση αυτή σε κεντρική για την απαραίτητη πνευματική, διανοητική, ιδεολογική αυτονομία του υποκειμένου: την κριτική πλέον υποκειμενικότητα σε αναζήτηση πάντοτε του αυτοπροσδιορισμού.

Αυτό είναι το περιεχόμενο και το νόημα της σύγχρονης μποτίλιας, για να παραφράσουμε τον Χορκχάϊμερ, που θέλουμε να πετάξουμε στη θάλασσα: Δοκίμια Σύγχρονης Κριτικής θεωρίας, εν μέσω όλο και πολλαπλασιαζόμενων και εντεινόμενων ασύμμετρων απειλών, που προέρχονται από το ολικά τοξικό σύστημα της σύγχρονης κυριάρχισης, από το νέο σύστημα που ανέδειξε η μεταπαγκοσμιοποίηση, παρά τη διαρκή κρίση της, καθώς και των βαθειών και όλο και εντεινόμενων αντινομιών γενικότερα του συστήματος, που απειλούν να ενσωματώσουν ολικά την πάλαι ποτέ πρωτοποριακά και ηρωικά δρώσα συνειδητή υποκειμενικότητα-πρωτοπορία.

 

* Παράφραση τίτλου καταλόγου σχεδίου του Τζακομέττι.