ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ – ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ

 Β.ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

 

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ – ΑΦΗΡΗΜΕΝΗ ΓΛΥΠΤΙΚΗ

 

Ι

- Προέχει η θεωρητικοποίηση του κοινωνικού μοντερνισμού. Μοντερνισμός γενικά και κοινωνικός μοντερνισμός.

- Ο μοντερνισμός συλλαμβάνεται από την Κριτική θεωρία ως ένα δράμα, ως ένα διαρκές παρατεταμένο δράμα.

- Μοντερνισμός και μοντερνιτέ (Βλ. και τα προηγούμενα κείμενά μας).

- Η αισθητική της μοντέρνας γλυπτικής ξεκινώντας από τον Αντόρνο, τον Μπένζαμιν, τον Γκολντμάν και με βάση την ιστορία της.

- Η μοντέρνα γλυπτική ενσωματώνει διάφορα στοιχεία της λαϊκής κουλτούρας, τα οποία είχαν περιθωριοποιηθεί από την πρόοδο και τα οποία μέσω αυτής αποκτούν μια ηγεμονική διάσταση και μάλιστα μέσα από αυτή την αξιοποίηση – αναβάθμιση (valorisation) θα αναδειχθούν ακόμη και σε ηγεμονικά. Έτσι η μοντέρνα γλυπτική κατορθώνει ένα άνοιγμα ρωγμών στην κυριάρχηση και διαδοχή των ρήξεων μέσω της εντατικής (της μανιώδους -  acachernée) εργασίας των πρωτοπόρων πρώτιστα γλυπτών, ειδικής μορφής συνειδητοποιημένης κοινωνικής εργασίας, που στο περιθώριο του μονοπωλιακού καπιταλισμού βρήκε έναν χώρο αυτονομίας, αυτόνομης έκφρασης και πράξης για την πραγματοποίηση των προχωρημένων αισθητικών μορφοποιήσεών της, χωρίς αμφιταλαντεύσεις και χωρίς αμφισημίες, όπως αυτές που είχαν κυριεύσει σχεδόν όλη την άλλη πρωτοπορία, από το 1850 και εδώ. Η αυτόνομη καλλιτεχνική πρωτοπορία από τα μέσα του 19ου αι. ακόμη και από την κοινωνία ολόκληρη, όταν είχε αρχίσει να αναπτύσσεται και να διαδίδεται ο ποζιτιβισμός, μέχρι το 1910 στη Ρωσία, όταν η τέχνη μπήκε σε μια ιστορική αισθητική καμπή στη διαλεκτική σχέση, σε ομολογία με την κοινωνία, όπως έλεγε ο Γκολντμάν, δεν είχε άλλο μέσο και όπλο παρά μόνον την αμφισημία, απέναντι στις κατεστημένες βεβαιότητες της περίφημης προόδου, και στην ουσία ήταν η κριτική έκφραση κυρίως της καπιταλιστικής ανάπτυξης τη εποχής. Του μακρού οικονομικού κύματος, που άρχισε το 1848-50 με την ήττα της επανάστασης και έφτασε μέχρι το 1905-10, σύμφωνα με τον Κοντράτιεφ. Στη συνέχεια η διεθνής κοινωνία μπήκε σε μια νέα έντονη κρίση που οδήγησε ακόμη και σε πολέμους (Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος κ.α.), αλλά και σε επαναστάσεις. Μέσα  σε αυτές τις συνθήκες διαμορφώθηκε η ιστορικά μοναδική μοντέρνα γλυπτική, με σαφές κριτικό στίγμα, πρόταγμα, περιεχόμενο, με μια πλειάδα σύγχρονων μορφοποιήσεων, που δεν σταμάτησαν  να μετεξελίσσονται  μέχρι τον μινιμαλισμό στη δεκαετία του 1960. Και η τάση αυτή προς τον μινιμαλισμό παραμένει ζωντανή, περισσότερο ως άμυνα, ως ελάχιστη στάση απέναντι στο σύστημα ακόμη και μέχρι σήμερα.

 

- Η επανάσταση της μοντέρνας και της αφηρημένης γλυπτικής είναι μια ιδιόμορφη, μεγάλη, συγκλονιστική, μοναδική επανάσταση στην ιστορία της τέχνης, της σκέψης κ.λπ., με κύρια αναφορά, προέλευση την ακόμη υπαρκτή προχωρημένη και αυτόνομη κοινωνική εργασία στο περιθώριο του συστήματος του νεοδημιουργούμενου μονοπωλιακού  καπιταλισμού μέχρι και τη δεκαετία του 1960-70 και λίγο μετά (1975).

Ως τέτοια, και ως  συνειδητά προχωρημένο μορφικό-μορφολογικό-αισθητικό αποτέλεσμα της συνειδητής πρωτοπορίας, είναι μια μοναδική αισθητική περίπτωση, μια περίπτωση – αναφορά αντιαλλοτριωτικής – απελευθερωτικής πράξης μέσω της επεξεργασίας νέων, πρωτοπόρων, αφηρημένων μορφών παραπέμπει, αλλά και απορρέει από μια συνειδητή – απελευθερωσιακή – απελευθερωτική μετατρεπτική εργασία των υλικών, σύμφωνα με το πνεύμα της γενικότερης ιδεολογικοκοινωνικής απελευθερωτικής ιδεολογίας που βγήκε από τις κοινωνικές επαναστάσεις, και πρώτιστα από την επανάσταση του 1848, που με διαφοροποιήσεις και μοντέρνες αναπροσαρμογές έφθασε έως στις αρχές του ΧΧου αι., οπότε διαφοροποιήθηκε ριζοσπαστικά και μάλιστα απέκτησε ηγεμονικές τάσεις.

Η τάση της αφηρημένης τέχνης ειδικότερα προς την απελευθέρωση, προς την σύλληψη και επεξεργασία απελευθερωτικών ιδεών ήταν τέτοια που κατόρθωσε να περιορίσει, αν όχι να καταργήσει την εμμενή τάση του μοντερνισμού προς την αμφισημία.

 

ΙΙ

Οι έννοιες της έκφρασης, της παραμόρφωσης των παραδοσιακών μορφών, υπό την οπτική και τη θέληση να δημιουργηθούν νέες από τους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας στις αρχές του ΧΧου αι. ήταν κυρίαρχες. Το ίδιο ισχύει και για τους κριτικούς της τέχνης της εποχής. Το κίνημα της πρωτοπορίας προς την έκφραση, την απελευθέρωσή της, την αυτονόμησή της, ακόμη και τη δημιουργία νέων εκφράσεων μέσω της δημιουργίας νέων μορφών ήταν κυρίαρχη, βαθειά, καθορισμένη, ηγεμονική έως στις αρχές του ΧΧου αι.

Αυτή η νέα η πρωτόγνωρη ριζοσπαστική τάση της αισθητοκαλλιτεχνικής πρωτοπορίας στη ζωγραφική και ακόμη περισσότερο στη γλυπτική, αλλά και στη μουσική, την ποίηση κ.τ.λ. ήταν στενά συνυφασμένη, διαλεκτικά ακόμη συνδεδεμένη με τη γενικότερη διεθνή κοινωνική ριζοσπαστικοποίηση, ακόμη και επαναστατικοποίηση. Η κρίση των αξιών του αστικού πολιτισμού ήταν γενική, η αμφισβήτηση σχεδόν καθολική. Και μέσα σε αυτές τις πρωτόγνωρες, ευρύτερες κοινωνικο-ιδεολογικές συνθήκες εμφανίστηκε η πρωτοπορία, που, με συνειδητό τρόπο μέσω της νέας έκφρασης που επινόησε, έθεσε σε επίπεδο μορφών, ιδεών,  προτύπων, αναφορών σε πλήρη αμφισβήτηση το σύστημα.

Όταν από τα μέσα της δεκαετίας του 1910-20 άρχισε να εμφανίζονται κάποιες σοβαρές αβεβαιότητες  για τη δυνατότητα ξεπεράσματος του συστήματος η ριζική αμφισβήτηση παρέμεινε μεν πάντοτε ζωντανή και ισχυρή, αλλά με το κίνημα DADA έτεινε να περιορίζεται περισσότερο στην παραμόρφωση παρά στην αναζήτηση της νέας έκφρασης, τάση που θα προσπαθήσει να διορθώσει, ακόμη και να ξεπεράσει ο σουρεαλισμός στη συνέχεια, μέσα σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης του μεσοπολέμου, με την ενιαία στάση και χωρίς το ίδιο ριζοσπαστικό αποτέλεσμα από όλους τους καλλιτέχνες. Η σημασία όμως του SUR, δηλαδή της ανάγκης και της συνειδητής τάσης  ξεπεράσματος του συστήματος, με βάση τον Χέγκελ, για πρώτη φορά όμως συστηματοποιήθηκε θεωρητικά από τον Μπρετόν, ήδη μες το  Α΄ Μανιφέστο του Σουρεαλισμού το 1924. Αλλά και γενικότερα από τις αρχές του ΧΧου αι., η έκφραση αναδεικνύεται σε μέσο, μέθοδο, διαδικασία κ.α. αυτονόμησης και αυτοπροσδιορισμού της συνειδητοποιημένης υποκειμενικότητας: Σε τάση αυτοπροσδιορισμού της απελευθερωμένης, χειραφετημένης από την πρόοδο υποκειμενικότητας.