ΣΚΛΑΒΟΣ - ΧΑΛΕΠΑΣ

 

Β.ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΣΚΛΑΒΟΣ - ΧΑΛΕΠΑΣ

 

Ο Χαλεπάς μέσα από τη συνεχή, εντατική σε υπέρτατο βαθμό (acharné) εργασία του κατέληξε στη διαπίστωση  ότι τέλειωσε ο νεοκλασικισμός, που τόσο πολύ τον είχε απορροφήσει, καθόσον αυτός σπούδασε στη Γερμανία. Από το σημείο αυτό και μετά, όπως επισημαίνει και ο Καλλιγάς, ένοιωσε ένα τεράστιο κενό. Ούτως ή άλλως η προβιομηχανική ελληνική κοινωνία είχε αρχίσει να αλλάζει με την προϋούσα αστικοποίηση και εκβιομηχάνισή της. Έτσι ο νεοκλασικισμός, αισθητικό ιδίωμα της προηγούμενης περιόδου της γερμανικής – έντονα μέχρι τότε κοινοτικής – κοινοταριστικής έμνευσης, επίδρασης, εκ των πραγμάτων έγινε caduc, δηλαδή κενός περιεχομένου, άνευ νοήματος, λόγω ύπαρξης. Άλλες οι ιδεολογικές και οι αισθητικές ανάγκες της νεο-αναδυόμενης κοινωνίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού στη Γερμανία και στην Ελλάδα, αλλά και γενικότερα. Μέσα σε αυτές τις μεταβατικές συνθήκες εμφανίστηκε  ως κραυγή και ως εξέγερση στη Γερμανία ο εξπρεσιονισμός, απόηχο του οποίου ήλθε στην Ελλάδα με τον Μπουζιάνη.

Ο Χαλεπάς μέσα σε συνθήκες έντονης πλέον κρίσης, αμφιβολίας, αμφισβήτησης περιέπεσε σε μια δύσκολη ψυχοδιανοητική κατάσταση που του απέτρεπε  τη δημιουργία νέων μορφών. Όταν μετά από χρόνια ξανάρχισε να δουλεύει, ξανασυνδέθηκε με το γνώριμο δυναμισμό του, αλλά ήταν ήδη πολύ αργά να δημιουργήσει ένα νέο και καινοτόμο έργο. Όμως δημιούργησε μερικά πολύ σημαντικά πρωτομοντερνιστικά θα λέγαμε γλυπτά, τα οποία ήταν μακριά πλέον από την νεοκλασικιστική παράδοση. Ένα περίτεχνο έργο ήταν, και μεταξύ άλλων, η ιστορική Κοιμωμένη.

Κάτι ανάλογο φαίνεται ότι συνέβη και στον Σκλάβο, ο οποίος  τουλάχιστον την Κοιμωμένη μάλλον την είχε μελετήσει εντελεχώς, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό που του δημιούργησε μια αναφορά, περισσότερο ίσως αυτή παρά το έργο του δασκάλου του Τόμπρου. Έτσι μπαίνει ορμητικά στο μοντερνισμό μέσω της αφαιρετικοποίησης της Κοιμωμένης με την  Αρχή μιας εποχής και συνέχισε να λειτουργεί και να δρα σε ένα μετά Χαλεπά πεδίο, με σταθερή την τάση πάντοτε προς την αφαίρεση, μέχρι που αυτονομήθηκε εντελώς μετά το 1959, και μπήκε πλέον συστηματικά στην αφαίρεση.

Όμως φαίνεται ότι και αυτός βίωνε μια υπόγεια,  μια υπόρρητη  μεταλλαγή, μορφική-μορφολογική και αισθητική, σε διαλεκτική σχέση με τη βαθύτερη μεταλλαγή της κοινωνίας, από το μονοπωλιακό προς τον ύστερο καπιταλισμό, όπου πλέον χάνεται ολικά κάθε αυθεντικότητα μέσα σε ένα περιβάλλον γενικευμένης αναζήτησης του ανθρώπου και κυριαρχία του in humain, του μη ανθρώπινου. Έτσι ο Σκλάβος βιώνει αυτή τη μεταλλαγή ως ένα πήδημα στο κενό. Για αυτό και οι συχνές αναφορές του σε αυτό, σε μια πλέον μόνιμα αβέβαιη κατάσταση χωρίς  καμία μάλιστα ανθρωπιστική προοπτική. Απόλυτα τραγικό με νέους όρους, όπως τραγικό ήταν και το παράδειγμα του Χαλεπά στην προηγούμενη μεταβατική περίοδο.

 

Η προοδευτική κυριαρχία της αφαίρεσης μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950-60 συνοδεύτηκε και από μια ενδογενή τάση προς τον ακαδημαϊσμό, τον επονομαζόμενο ακαδημαϊσμό της αφαίρεσης. Λύση νεομοντέρνα, μοντερνιστική από ότι φαίνεται εκ των υστέρων δεν υπήρξε.

Όλες οι νεότερες τάσεις που δημιουργήθηκαν είχαν έντονο το στοιχείο της υποχώρησης, μορφικής και αισθητικής, όπως προοδευτικής εγκατάλειψης του μοντερνισμού ως προσέγγιση, καθώς και της τάσης προς την προσαρμογή και τη συνθηκολόγηση. Μέσα σε αυτό το νέο αισθητικό περιβάλλον όπως αυτό διαμορφωνόνταν, ο Χαλεπάς, ιδίως με το έργο της ύστερης περιόδου του με την ακραία τραγικότητά του, παρέμεινε πάντοτε μια αναφορά στον Σκλάβο, όπως βέβαια και ο Τόμπρος και ο Κεφαλληνός όσον αφορά τον ελληνικό καλλιτεχνικό μοντερνισμό και βέβαια ο Καντίνσκυ που ηταν στην επικαιρότητα τότε στο Παρίσι, αλλά και ο ξεχασμένος Μάλεβιτς, που είχε ανακαλυφθεί από την παρισινή και αμερικανική πρωτοπορία.

Ο Ιδεαλισμός της πρωτοπορίας

Πρωτοπορίες…..

Οι πρωτοπορίες ιδίως στις αρχές του ΧΧου αι έφθαναν μέχρι και στην υποκατάσταση των κοινωνικών ομάδων και τάξεων,  ως φορείς πάντοτε μιας ιστορικής προοπτικής ριζικής  ανασυγκρότησης της τέχνης, της κουλτούρας και της κοινωνίας.

Καταφύγιό τους ο πνευματισμός και κυρίως η αφαίρεση, ο πνευματισμός της αφαίρεσης ως συγκεκριμενοποίηση της άρνησης της αλλοτρίωσης και της πραγμοποίησης, της ολικά αλλοτριωμένης κοινωνίας της ενσωμάτωσης του μονοπωλιακού και στη συνέχεια του ύστερου καπιταλισμού.

Η άκρα τραγική θεώρηση του Σκλάβου, υπ’αυτή την έννοια ήαν καθοριστική, κεντρική, στην όλη αρνητική αισθητο-κοινωνική διαλεκτική του, στην ολικά καθορισμένη άρνησή του.

 

Έλληνες κριτικοί και ιστορικοί των πρωτοποριών και του μοντερνισμού:

Κρ. Ζερβός

Τεριάντα

Κάλλας

Σπητέρης

Καλλιγάς

Ε. Βακαλό (18 Μαθήματα ιστορίας της τέχνης, ΩΡΑ)

Μοντερνισμός

Απομάκρυνση από ότι είναι παραδοσιακό, ρήξη με την παράδοση.

Μαλλερμέ: Ο πατέρας της αισθητικής μοντερνιτέ, της αισθητικής τάσης. «Η τέχνη για την τέχνη» Συστηματικός αναγνώστης του Χέγκελ.

Το μηδέν είναι ένα αφετηριακό σημείο που οδηγεί στο Ωραίο και στο ιδεώδες, ιδεατό.

 

Μπωντλαίρ: Αυτονόμηση από το ρομαντισμό, σπάσιμο των νορμών, ανάδειξη του εφήμερο, του ερωτικού, της επιστροφής του αισθησιακού. Ο ορισμός του αντικαθωσπρεπισμού.