ΠΕΡΙ ΚΑΙ

   

Β. Φιοραβάντες                                                                                                       

ΠΕΡΙ ΚΑΙ

             Στους τίτλους των άρθρων μας, των βιβλίων μας ή των ερευνών μας πολύ συχνά υπάρχει ο σύνδεσμος και μεταξύ δυο εννοιών, θεμάτων κ.τ.λ. Με τον τρόπο αυτό θέλουμε να υποδηλώσουμε το γεγονός ότι τέλειωσαν οι βεβαιότητες. Ότι δηλαδή απαιτείται πάρα πέρα  διερεύνηση και έρευνα τόσο των εννοιών, των θεμάτων, των μοντέλων όσο και  των μεταξύ τους σχέσεων.

            Με άλλα λόγια, θέλουμε να υπογραμμίσουμε την αξία και τη σημασία των μεταξύ τους σχέσεων και συσχετίσεων αλλά και το γεγονός ότι στα νεότερα χρόνια, λόγω της αυξημένης πολυπλοκότητας των καταστάσεων που επέφερε η παγκοσμιοποίηση, προέχει η ανάδειξη των διαλεκτικών σχέσεων, συσχετίσεων, αλληλοεπιδράσεων και αλληλοδράσεων μεταξύ των εννοιών, των θεμάτων, των καταστάσεων, κ.τ.λ., οι οποίες έγιναν όλο και πιο περίπλοκες και σύνθετες και όχι η θεωρητικοποίηση (spéculation) που τις εκλαμβάνει ως  καθαυτές.  Ούτως ή άλλως οι καθαυτές καταστάσεις του πνεύματος, όσο σημαντικές και αν ήταν σύμφωνα με τις καντιανές κριτικές, έχουν πεθάνει στην μετά τον Καντ εποχή. Η εμμενής διαλεκτική που ανέδειξε ο Χέγκελ, ακόμη και σε σχέση με μερικές διορθώσεις ή «υλιστικές» τροποποιήσεις που είχε εισηγηθεί ο Μαρξ, είναι αυτή η οποία βρίσκεται ακόμη ενεργή μέχρι σήμερα, που είναι έγκυρη (valable) κατά τον Γκολντμάν¹, ο οποίος διάβαζε πιο χεγκελιανά τον Μάρξ, από όσο συνήθως, αλλά κι απ’ όσο ο Μάρξ προσέγγισε τον νεαρό κι επαναστάτη Χέγκελ. Την ίδια θέση επισημαίνει και ο Αντόρνο στο Dialectique négative² και στο Trois études sur Hegel³.

               Με άλλα λόγια, μετά από μακρόχρονες έρευνες και μελέτες οι Γκολντμάν κι Αντόρνο έδωσαν έμφαση, προτεραιότητα στην εσωτερική, την εμμενή , ακόμη την ενύπαρκτη διαλεκτική στο αντικείμενο, σύμφωνα με το Modèles critiques⁴ (κεφ. « Sujet – Objet ») του Αντόρνο, ως μια μόνιμη και ενεργή κατάσταση μετασχηματισμού, ανατροπής, επανάστασης.

              Δηλαδή, σύμφωνα με τον Αντόρνο, βαθύ γνώστη του Καντ, του Χέγκελ και του Μάρξ, προέχει η εμμενής διαλεκτική, η εσωτερική ανέλιξη των πραγμάτων, των καταστάσεων, των εννοιών, των θεωρητικοποιήσεων, αλλά και των ιδεολογιών. Έτσι και εμείς, μπροστά στο μέγεθος και τη σημασία του σύγχρονου ιδεολογικοπολιτικού προβλήματος, μπροστά στις απαιτήσεις που προϋποθέτει η συστηματική έρευνα σήμερα προσπαθήσαμε ν’ αναδείξουμε κατ’ αρχήν τις έννοιες, τα θέματα, τις καταστάσεις και τις δυνατές αλληλοσυνδέσεις τους, ακόμη και τις έστω και περιορισμένες, ή περιορισμένης εμβέλειας διαλεκτικές. Σε μια εποχή που η μηχανιστική σύλληψη είχε καταρρεύσει, έπρεπε ν’ αναδειχθεί ο πλούτος⁵, κατά τον Γκολντμάν, των συσχετίσεων, των αντιθέσεων⁶, κατά τον Λεφέρβ, και μέσα από  αυτή τη διαδικασία να καταβληθεί προσπάθεια για να συλληφθεί και να προσδιοριστεί κριτικά το περίγραμμα των πιθανών διαλεκτικών σχέσεων.

             Έτσι πριμοδοτήσαμε την ανάδειξη των αντιθέσεων, αλλά επισημάναμε και την ανάγκη συνθέσεων, όταν και όπου κάτι τέτοιο προδιαγραφόταν ως πιθανό ή δυνατό. Συνθέσεων, εξάλλου που είχαμε αυτογνωσία ότι μπορεί να πραγματοποιηθούν, έστω και σχετικά μέσα στη σύγχρονη – μετά τον Μάρξ – ιδεολογικοπολιτική καταστροφή (désastre). Και εδώ είχε ιδιαίτερη σημασία ο απαισιόδοξος μαρξισμός μας, που μας προφύλασσε από εύκολες λύσεις και ψευτοδιαλεκτικές υποθεσιολογίες, καθόσον είχαμε επίγνωση από την εμπειρία μας, αλλά κι από την εμπειρία του κινήματος γενικότερα, ότι δύσκολα, πολύ δύσκολα, θα ήταν πραγματοποιήσιμες, ειδικά δε όταν είχε εκλείψει απελπιστικά η πράξη, οι δε πρωτοπορίες ήταν περισσότερο ανάμνηση παρά υπαρκτή οντότητα, παρά την ηρωική προσπάθεια μερικών σημαντικών πρωτοπόρων καλλιτεχνών που επιβίωναν στο περιθώριο πάντα του συστήματος. Έτσι ο πλούτος κατά τον Γκολντμάν, των θεμάτων ή κατά τον Μαρκή⁷  των θεματοποιήσεων, ήταν η μόνη λύση, η μόνη μεθοδολογία για την ανάδειξη στη συνέχεια των πιθανών διαλεκτικών θεωρήσεων και πρακτικών μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο μεταμοντέρνας αντιδραστικής κριτικής, η οποία εδραζόταν στη νεότερη γενικότερη ιδεολογικοπολιτική κρίση. Των πιθανών ή ακόμη και δυνατών, κι όχι πάντοτε υπαρκτών, όπως διατεινόνταν ο σταλινισμός και οι βαριάντες του, αλλά όχι κι ανύπαρκτων όπως προπαγάντιζαν οι μετασταλινικοί μεταμοντέρνοι τύπου Βέλτσου κ.α. Των πιθανών, που θα μπορούσαν να μετασχηματιστούν (βλ. τις Θέσεις για τον Φόυερμπαχ⁸, του Μαρξ) σε διαλεκτικές, δηλαδή σε ανατρεπτικές, επαναστατικές. 

            Το πρόβλημα με το και δεν είναι τόσο πρόβλημα γλώσσας, ή παιγνίου, όπως ήθελε ο γελοίος Βέλτσος, ή απλώς ένα θέμα langagière, σύμφωνα με τον μισοπαρανοικό μεταδομισμό και τον επιθετικό και κυνικό μεταμοντερνισμό. Είναι πρόβλημα ουσίας, νοήματος-νοημάτων και της πιθανής ή ακόμη και τη δυνατής σύνθεσής τους. Οι κρυμμένες έντεχνα αντιθέσεις, ακόμη και αντινομίες του συστήματος, που με τη μεταπαγκοσμιοποίηση και την άγρια αποπαγκοσμιοποίηση, η οποία δεν συνιστά καμία άγρια ανωμαλία για να παραφράσουμε τον Νέγκρι⁹, βγήκαν ανεξέλεγκτες στην επιφάνεια. Λύση: Μια νέα διαλεκτική και μετακριτική προβληματική (réflexion)¹⁰, που θα αναζητά εναγώνια νέες συνθέσεις μέσα στην πολυπλοκότητα και τη συνθετότητα των καταστάσεων, το νόημα (le sens) της  πράξης, την αποκατάσταση του απελευθερωτικού νοήματος της ιστορίας. Του απελευθερωτικού ιστορικού τέλους, σκοπού.

                 Όχι, δηλαδή πριμοδότηση της διαφοράς και της  θεωρητικοποίησης (spéculation)  περί διαφοράς και για τη διαφορά, σύμφωνα με τα μεταμοντέρνα και μεταδομιστικά ιδεολογήματα και την ανάδειξή της μέσα από την έμφαση στο και, αλλά της σύνθεσης ή τουλάχιστον της σύγχρονης συστηματικής προσπάθειας συνθετοποίησης και διαλεκτικής υπέρβασης των διαφορών προς την ανατροπή, το ξεπέρασμα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Βλ. L. Goldmann, Marx et Heidegger, Médiations.
2. Εκδ. Payot.
3. Εκδ. Payot.
4. Εκδ. Payot.
5. Βλ. L. Goldmann, Structures mentales et création culturelle, Méridiens-Klincksliek.
6. Βλ. H. Lefebvre, La somme et le reste, La Nef.
7. Βλ. Δ. Μαρκή, Έλλογος κατακραυγή, Σμίλη.
8. Εκδ. Διογένης.
9. Βλ. A. Negri, L’ anomalie sauvage, Éditions Amsterdam.
10. Μία μικρή προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση συνιστά εκ μέρους μας η δημοσίευση του κειμένου μας, Προς τη μεταπαγκοσμιοποίση, Ζήτη, και στη συνέχεια το υπό έκδοση από τον Αρμό, Η εποχή της καθορισμένης άρνησης.