ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΟΥΛΙΑΣ: ΕΡΕΥΝΑ, ΜΕΛΕΤΗ, ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΤΑ ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΑ ΚΑΙ ΤΑ ΙΤΑΛΙΚΑ ΜΟΥΣΙΚΑ ΙΔΙΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, ΤΗΣ ΕΠΤΑΝΗΣΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΟΥΛΙΑΣ: ΕΡΕΥΝΑ, ΜΕΛΕΤΗ, ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ, ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ

(Μια πρόταση του Εργαστηρίου Καλλιτεχνικής και Πολιτισμικής Παιδείας και του Κέντρου Αισθητικών Μελετών για την μουσική – πολιτισμική ανάπτυξη της Επτανήσου και της Απουλίας)

ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Η πρόταση συνίσταται στην καταγραφή, έρευνα, μελέτη, ανάδειξη, διατήρηση και προβολή μουσικών πολιτισμικών πόρων και μορφών μοναδικής ιστορικής σημασίας των Επτανήσων και της Απουλίας, με κοινές ρίζες, αλληλοεπιδράσεις και διαδρομές. Θα οργανωθούν επίσης σεμινάρια, συνέδρια, εκδόσεις βιβλίων, cd κ.α. Τα Επτάνησα και η Απουλία βρίσκονται σε στενή πολιτισμική σχέση και αλληλοσύνδεση. Υπάρχουν πολιτισμικοί πόροι κοινοί, κοινές πολιτισμικές παραδόσεις κ.λ.π. Λόγω των στενών σχέσεων που έχουμε δημιουργήσει με τους εταίρους και κατά πρώτο λόγο με τους Ιταλούς της Απουλίας, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε την μοναδική μουσική κληρονομιά μας και θα καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια διάσωσης και προβολής της. Η μουσική είναι εξάλλου άριστο μέσο για την προώθηση του πολιτισμικού τουρισμού.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Εβώ πάντα σε σένα πενσέω,

Γιατί σένα φσυχή μου ‘γαπώ,

Τσαι που πάω, που σύρνω, που στέω,

Στην καρδιά μου πάντα σένα βαστώ.

Από το τραγούδι ‘Kalinifta’

σε διάλεκτο Griko

 

 

Προγραμματικό πλαίσιο- Στόχοι

Η παρούσα πρόταση  προσβλέπει στην αναβάθμιση και διατήρηση κοινών ή όμοιων πολιτιστικών πόρων με σκοπό την ενδυνάμωση της διασυνοριακής συνεργασίας και την ανάπτυξη στενών δεσμών μεταξύ των δύο χωρών. Συγκεκριμένα προτείνεται η μουσική σαν ιδανικό πεδίο ανάπτυξης ενός συνόλου δράσεων και έργων.  Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στους εξής άξονες:

α΄ Αξιοποίηση των ιστορικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών στα οποία βασίζονται οι ομοιότητες των επιλέξιμων περιφερειών, με στόχο την ανάκτηση της κοινής ταυτότητας και των ιδιαίτερων για κάθε περιοχή συνεισφορών στο πλαίσιο της γειτνίασης με τη σημερινή της μορφή,

β΄ Δημιουργία τεχνολογικά προηγμένου δικτύου το οποίο θα προβάλλει τις  κοινές ιστορικές, κοινωνικές και πολιτιστικές παραμέτρους, των οποίων η έκφραση περιβάλλει την μουσική, τη ζωγραφική, την αρχιτεκτονική, τις γλώσσες και διαλέκτους του αστικού, λαϊκού και αγροτικού περίγυρου, τα γραπτά μνημεία (όπως τα αρχεία), και το οποίο θα διευκολύνει την έρευνα και θα προσφέρει δυνατότητες στην εκπαίδευση και την παιδεία,

γ΄ Πραγματοποίηση εκδηλώσεων με μόνιμο χαρακτήρα για την προβολή και προώθηση των διαφόρων εκφράσεων της σύγχρονης τέχνης.

Πέραν τούτου, οι δράσεις της πρότασης θα συμβάλλουν αποτελεσματικά στην δημιουργία νέων πολιτιστικών περιεχομένων που θα εμπλουτίσουν την τουριστική προσφορά σε όλες τις επιλέξιμες περιφέρειες, πράγμα σημαντικό δεδομένης της σημασίας του τουρισμού για τις τοπικές οικονομίες, όπως επίσης και στην εξοικείωση φορέων και δρόντων στον τομέα του πολιτισμού και του τουρισμού με νέες μεθόδους προβολής και αξιοποίησης των πολιτιστικών πόρων.

Οι Πολιτιστικοί Πόροι

Τα στοιχεία πολιτισμού στις επιλέξιμες περιοχές αποτελούν ένα διαχρονικό πεδίο αλληλοεπίδρασης σε πολλά επίπεδα δεδομένου ότι η αμφίδρομες επαφές ήταν συνεχής και έντονες.

Στην Απουλία υπήρχαν ελληνικές αποικίες ήδη από τον 8^ο αιώνα π.Χ., με κυριότερη εκείνη της Μεσσάπης, στο σημείό της σημερινής Lecce, όπου και η έδρα του κυριότερου Ιταλού εταίρου της Πρότασης. Κατακτήθηκε τον 4^ο αιώνα από τους Ρωμαίους και στην συνέχεια η περιοχή υπήρξε για πολλούς αιώνες υπό την κυριαρχία των Βυζαντινών, μέχρι τον 11^ο αιώνα οπότε και περιήλθε στην κατοχή των Νορμανδών. Πολλά στοιχεία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς από τον 11^ο μέχρι τον 13^ο αιώνα συνεχίζουν όμως να αντανακλούν την επιρροή του Βυζαντίου.

Το κυριότερο στοιχείο που μαρτυράει την σημασία του Ελληνισμού στην περιοχή είναι η επιβίωση μιας διαλέκτου, το Griko, κυρίως στο Salento της επαρχίας του Lecce, στην νότια Απουλία συμπεριλαμβάνοντας τα χωριά Calimera, Martano, Castrignano dei Greci, Corigliano d'Otranto, Melpignano, Soleto, Sternatia, Zollino και Martignano με συνολικό πληθυσμό 40,000 ανθρώπων. Το Ιταλικό Κοινοβούλιο έχει αναγνωρίσει την ελληνόφωνη κοινότητα του Σαλέντο ως εθνική και γλωσσική μειονότητα γνωστή ως “Minoranza linguistiche Grike dell’Etnia Griko-Salentina”.  

Οι κοινότητες αυτές διατηρούν μια ιδιαίτερη πολιτιστική ταυτότητα, σημαντικό μέρος του οποίου είναι η μουσική και υπάρχουν συγκροτήματα και σύνδεσμοι που προβάλλουν την μοναδική κληρονομιά αυτή. Εντούτοις, υπάρχει επείγουσα ανάγκη εκτενέστερης καταγραφής και προβολής της.

Μια ακόμη πληθυσμιακή ομάδα που μαρτυράει την σύνθετη σχέση της περιοχής με την Ήπειρο, κατά κύριο λόγο, είναι εκείνη των Arberesh, αλβανόφωνοι χριστιανοί που ήρθαν στην περιοχή της Απουλίας τον 15^ο και 16^ο αιώνα, εγκαταλείποντας τις περιοχές όπου ήταν εγκαταστημένοι (Ήπειρο πρωτίστως αλλά επίσης Πίνδο, Αττική και Πελοπόννησο) λόγω της σταδιακής κατάκτησης των ελλαδικών περιοχών από τους Οθωμανούς. Ένα τελευταίο κύμα μετανάστευσης Αλβανόφωνων έλαβε χώρα στο τέλος του 18^ου αιώνα, απόρροια της σφαγής των χριστιανικών πληθυσμών της Χιμάρας από τον Αλή Πασσά.

Πέρα από τις ιδιαίτερες αυτές εθνικές ταυτότητες (μουσική Grika και Ορθόδοξη-Βυζαντινή λειτουργία για παράδειγμα), η μουσική στην Απουλία έχει μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζοντας μια σειρά δημοτικών μορφών, κυρίως της υπαίθρου, όπως την Tarantella Pizzica, πολυφωνικά τραγούδια εργασίας και έρωτα, χορευτικά τραγούδια (canzone a ballo) που συναντάμε επίσης στον Ελλαδικό χώρο. Τέλος σημειώνουμε την ύπαρξη παράδοσης μοιρολογιών, κάτι που βρίσκουμε επίσης σε περιοχές της Ηπείρου, και βεβαίως σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, όπως την Μάνη.

Η σχέση των επιλέξιμων Ελληνικών περιφερειών με την Ιταλία είναι επίσης εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, αν και ριζικά διαφορετική ανάλογα με τον τόπο. Ως γνωστόν, από την εποχή της 4^ης Σταυροφορίας και την πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204 μέχρι την σύντομη κατοχή από τους Γάλλους το 1797, τα Ιόνια Νησιά άνηκαν στην Βενετία, επηρεάζοντας βαθιά την κοινωνική και πολιτιστική τους εξέλιξη στο επίπεδο της μουσικής, τόσο στην περίπτωση της δημοτικής-αστικής μουσικής (καντάδες για παράδειγμα) όσο σε εκείνη της λόγιας μουσικής. Είτε σαν χώρο εκπαίδευσης ή μέσω των παραστάσεων όπερας που από τις αρχές του 19^ου αιώνα ανέβαιναν τακτικά στο Θέατρο S. Giacomo της Κέρκυρας και αλλού, η Ιταλία κυριάρχησε σαν αναφορά σε ό,τι αφορούσε την λόγια μουσική.

Στην Ήπειρο αντίθετα, η σύντομη περίοδο Ενετικής κυριαρχίας έκλεισε στο τέλος του 15ου αιώνα, και στην συνέχεια κυριάρχησε η Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο τέλος του 18ου αιώνα ανεξαρτητοποιήθηκε η περιοχή υπό την ηγεμονία του αυταρχικού Αλή Πασσά. Η ιστορία της Ηπείρου, σε αντίθεση με τα περισσότερα νησιά του Ιονίου, χαρακτηρίζεται από μεγάλη φτώχια και την απουσία μίας σημαντικής αστικής τάξης. Αντίθετα, οι νομαδικοί πληθυσμοί (Σαρακατσάνοι και Τσιγγάνοι), τα ρευστά όρια μεταξύ της περιφέρειας και της σημερινής Αλβανίας για μεγάλο μέρος της ιστορίας της είναι τα κύρια στοιχεία που χαρακτηρίζουν τον λαϊκό πολιτισμό της Ηπείρου.

Αιτιολογία

Είναι λοιπόν φανερό ότι η συνολική περιοχή έχει εξαιρετικά μεγάλη ποικιλία πολιτιστικών στοιχείων, παρουσιάζοντας συγγένειες μεταξύ των περιφερειών, αλλά επίσης σημαντικές διαφορές. Τόσο τα κοινά στοιχεία, όσο τα στοιχεία διαφορετικότητας (που δεν είναι λιγότερο σημαντικά στο πλαίσιο της πολιτιστικής συνεργασίας) μπορούν να αποτελέσουν έναυσμα για την ανάπτυξη ουσιαστικών διασυνοριακών πρωτοβουλιών πολιτιστικής και τουριστικής συνεργασίας. Είναι επίσης σαφές ότι δεδομένων των ιδιαιτεροτήτων των πολιτιστικών αυτών στοιχείων, κινδυνεύουν σε σοβαρό βαθμό από την εξάπλωση ισοπεδωτικών μοντέλων πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης, κυρίως λόγω της επίδρασης του τουρισμού, που αποτελεί ωστόσο την κυριότερη πηγή εσόδων για τους κατοίκους. Συνεπώς, υπάρχει επιτακτική ανάγκη ανεύρεσης βιώσιμων μορφών ανάδειξης και προστασίας του πολιτιστικού πλούτου.

Δράσεις

Οι δράσεις που προτείνονται καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα αναγκών στον τομέα της προστασίας και προώθησης της κοινής ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, της ενίσχυσης των πολιτισμικών ανταλλαγών, της ανάπτυξης του σύγχρονου πολιτισμού, και των υπηρεσιών τουρισμού μεταξύ των δύο περιοχών:

-                    Έρευνα-Μελέτη των πολιτιστικών πόρων

-                    Καταγραφή του υφιστάμενου πολιτιστικού ανθρώπινου και θεσμικού δυναμικού

-                    Ανάδειξη των στοιχείων του τοπικού πολιτισμού

-                    Αξιοποίηση με την προώθηση σύγχρονων μορφών πολιτιστικής δράσης, βασισμένη κυρίως στην συνεργασία μέσω δικτύων

-                    Προβολή τοπικά και διεθνώς

-                    Εμπλουτισμός του τομέα του τουρισμού και δημιουργία διαφοροποιημένων τουριστικών προϊόντων

Εκπαίδευση των πολιτιστικών δρόντων και μεταφορά τεχνογνωσίας, κυρίως στην χρήση προηγμένων μορφών τεχνολογιών πληροφόρησης

ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Προτεραιότητα θα δοθεί σε σπάνια έργα ( της μουσικής πολιτισμικής κληρονομιάς μας), τα οποία κινδυνεύουν από τη λήθη ή την αδιαφορία. Ως προς την εκτέλεση των μουσικών θα ληφθεί η πρόνοια για την πιστότερη και την πλησιέστερη στο πνεύμα της παράδοσης αναπαραγωγή. Θα χρησιμοποιηθούν όλα τα σύγχρονα μέσα: μαγνητόφωνο, video, ψηφιακές μηχανές, υπολογιστές, εργαστήρια κ.τ.λ. για την πιστότερη αναπαραγωγή. Θα στηριχθούνε   επίσης στην τεχνογνωσία ειδικών τεχνικών, στην ερευνητική εμπειρία των συνεργατών μας κ.τ.λ.

Στρατηγικός μας στόχος είναι επίσης να αναδείξουμε τη σημασία του Μαντολίνο, του μοναδικού αυτού μουσικού οργάνου, μέσα από επιδείξεις, καταγραφές και εκτελέσεις έργων. Μέσα από στοχευμένες κάθε φορά δράσεις: σεμινάρια, συνέδρια,, εκδόσεις κ.τ.λ. θα προσπαθήσουμε να διαδώσουμε την μουσική πολιτισμική πληροφορία και να υποβοηθήσουμε ανάπτυξή της επικοινωνίας μεταξύ των ενδιαφερομένων. Γενικότερα η μεθοδολογία μας θα συνίσταται στην δημιουργία άμεσα πρακτικών και απτών αποτελεσμάτων. Φιλοδοξούμε δε, λόγω και του εξαιρετικού ενδιαφέροντος του συγκεκριμένου μουσικού αντικειμένου, η όλη εργασία μας να αποκτήσει χαρακτήρα αναφοράς διεθνώς. Για το λόγο αυτό θα συνεργαστούμε με ειδικούς από τον διεθνή επιστημονικό και ερευνητικό χώρο, με αντίστοιχα ιδρύματα  (π.χ. το Τμήμα μουσικών οργάνων του Τ.Ε.Ι. Ιονίου – Ληξούρι, το Τμήμα παραδοσιακής μουσικής του Τ.Ε.Ι. Ηπείρου –Άρτα) κ.α.

Από τα πρώτα βήματα του έργου θα δημιουργήσουμε το site για την άμεση καταγραφή των δεδομένων, των πηγών κ.α., τη διακίνηση της πληροφορίας μεταξύ των εταίρων κ.λ.π. Θα δημιουργήσουμε δηλαδή ένα υποτυπώδες δίκτυο, το οποίο στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να θεσμοθετήσουμε.

Μια άλλη βασική πτυχή της μεθοδολογίας μας θα είναι η επικοινωνία με τον μουσικό κόσμο των περιοχών μας: κανταδόρους, τραγουδιστές, χορωδίες, μουσικές κομπανίες, ωδεία, χορευτές, λαϊκούς μουσικούς, φιλαρμονικές κ.ά., έτσι ώστε η όλη προσπάθειά μας να έχει σύνδεση με το κοινό, άμεση τροφοδότηση από τις πηγές, αναβάθμιση και συστηματοποίηση των προσπαθειών των φορέων και τέλος διατήρηση με κάθε τρόπο των αυθεντικών στοιχείων και εκφράσεων. Είναι προφανές ότι δεν είναι δυνατό να καλύψουμε όλες τις υπάρχουσες μορφές, αλλά θα στοχεύσουμε στις αυθεντικότερες, τις γνησιότερες, τις παραδειγματικές. Σκοπός μας είναι να συνεχίσουμε αυτή την προσπάθεια, επιστρατεύοντας κάθε ειδικό και καλλιτέχνη – λαϊκό ή μη – που θα μπορεί να προσφέρει κάτι στη διατήρηση της μοναδικής μουσικής κληρονομιάς.