Helena Sheehan: Ο ΣΥΡΙΖΑ αυτοκαταστρέφεται

Helena Sheehan: Ο ΣΥΡΙΖΑ αυτοκαταστρέφεται
 Δημοσιεύθηκε:  25/01/2017 7:15 πμ

Από τα νεανικά της χρόνια η Ιρλανδή φιλόσοφος και ιστορικός Έλενα Σίχαν θαύμαζε την αρχαία Αθήνα, την δημοκρατία και τους σωκρατικούς διαλόγους. Στην πλούσια ακαδημαϊκή της πορεία έχει πειραματιστεί με τον διάλογο ανάμεσα στην ιστορία της φιλοσοφίας και την μαρξιστική θεωρία. Την δεκαετία του 90 ταξίδευε συχνά στην χώρα μας με τον σύντροφο της γραμματέα του Συμβουλίου του Δουβλίνου των συνδικάτων και πολιτικό ακτιβιστή Σαμ Νόλαν. Άρχισε να ζει εκ των έσω και να διερευνά το σύμπαν της ελληνικής αριστεράς και την γέννηση του Συναπισμού.
 Οι ομοιότητες και οι διαφορές της οικονομικής κρίσης του 2008 που επηρέασαν εξίσου την Ιρλανδία και την Ελλάδα κινητοποίησαν το ενδιαφέρον της για την βιωματική μελέτη του φαινομένου του Σύριζα. Όπως εξηγεί και η ίδια στην εισαγωγή του βιβλίου της «Το κύμα του ΣΥΡΙΖΑ: Ανάβαση και συντριβή με την ελληνική Αριστερά» (Syriza Wave: Surging and Crashing with the Greek Left) θέλησε να γράψει ένα βιβλίο που θα επικεντρώνεται στην περίοδο του ΣΥΡΙΖΑ μετά τον Ιούλιο του 2015, «το λιγότερο γνωστό μέρος της ιστορίας αλλά και το πιο θλιβερό τμήμα μιας θλιβερής ιστορίας». Δυο χρόνια μετά την εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ η συζήτηση μας με την Σίχαν επιχειρεί να συνοψίσει τις αιτίες πίσω από την κολοσσιαία αποτυχία του και να ιχνηλατήσει το παρόν πλαίσιο, στο οποίο «η Ευρωπαϊκή Ένωση αποσυντίθεται με όρους της Δεξιάς». Το μεγαλύτερο ενδιαφέρον, όμως, βρίσκεται στο ίδιο το βιβλίο της Σίχαν, στο οποίο καταγράφει και ερμηνεύει την τραγωδία μιας πολιτικής ήττας, της οποίας το ηθικό πλεονέκτημα παραβιάζει ανοιχτές θύρες και έχει οδηγήσει τους Έλληνες σε αδιέξοδο.





Έχετε καταλήξει ποιες μεταβλητές είχαν οριστική επιρροή στην άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία και γιατί ο χρόνος ήταν ώριμος για ένα τέτοιο κόμμα να αποκτήσει την ικανότητα να εκλεγεί;

Πάνω από όλα ήταν το βάρος της κρίσης. Οι όλο και πιο ανυπόφορες επιπτώσεις της απαλλοτρίωσης του ατομικού και συλλογικού πλούτου υπήρξαν κυρίως υπεύθυνες για το αυξητικό κύμα αντίστασης και για την αναζήτηση μιας εναλλακτικής επιλογής. Ήταν, επίσης, οι ισχυρές παραδόσεις της ελληνικής Αριστεράς, η οποία συνδυάζει μια τρομερή αγωνιστική ιστορία με την ικανότητα ευελιξίας και προσαρμοστικότητας σε νέες δυνάμεις που εμφανίζονται στο πλαίσιο αυτού του αγώνα.

O βασικός πυρήνας του μηνύματος του ΣΥΡΙΖΑ με το οποίο ανήλθε στην εξουσία δομήθηκε με τα protest politics απέναντι στις ευρωπαϊκές και εγχώριες ελίτ, στις αγορές καθώς και στην δημοφιλή διχοτόμηση μνημόνιο/αντι-μνημόνιο. Ωστόσο, στη συνέχεια ο Τσίπρας υπέγραψε την συμφωνία για το Τρίτο μνημόνιο με τους δανειστές και κέρδισε τις εκλογές, προσφέροντας το αφήγημα μιας εναλλακτικής, «αριστερής» διαχείρισης της κρίσης. Πιστεύετε ότι αυτή η μετάλλαξη ήταν απλώς μια πράξη οπορτουνισμού και πολιτικής επιβίωσης έπειτα από μια κολοσσιαία αποτυχία, επειδή ο ΣΥΡΙΖΑ καβαλούσε ακόμη ένα κύμα που ήταν ακόμη ισχυρό;

Πρωτίστως ήταν μια απάντηση στην ήττα, τουλάχιστον σε πρώτη φάση. Εκείνοι που δημιούργησαν τον ΣΥΡΙΖΑ ήθελαν πραγματικά να διαμορφώσουν μια εναλλακτική επιλογή, αρχίζοντας με τον τερματισμό της καταπίεσης και της κυριαρχίας των μνημονίων, επιχειρώντας μια παρατεταμένη διαδικασία μετασχηματισμού του καπιταλισμού με κατεύθυνση τον σοσιαλισμό. Ακόμα και μετά τον Ιούλιο του 2015 υπήρχαν ορισμένοι και εξακολουθούν να υπάρχουν και σήμερα εκείνοι που πιστεύουν ότι με κάποιο τρόπο κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση. Προσωπικά, δεν θα μπορούσα να στηρίξω την απόφαση του Τσίπρα να υπογράψει το 3ο μνημόνιο, αλλά εξακολουθώ να υποστηρίζω εκείνους στον ΣΥΡΙΖΑ που το αποδέχθηκαν. Μόνο τον Αύγουστο του 2015, όταν προκηρύχθηκαν οι εκλογές ουσιαστικά για να εκδιώξουν την αριστερή πτέρυγα του ΣΥΡΙΖΑ, μου φάνηκε αδιανόητο να τον υποστηρίξω. Θεωρώ ότι το εναλλακτικό αφήγημα τους για μια αριστερή διαχείριση της κρίσης ήταν ολοένα και πιο παράλογο και ανυπεράσπιστο. Νομίζω ότι η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έχει καταστεί όλο και πιο οπορτουνιστική και κυνική. Είναι πρόθυμοι να παραμείνουν στην εξουσία, με οποιοδήποτε κόστος. Η εκλογική νίκη που πέτυχαν τον Σεπτέμβριο του 2015 ήταν τελείως διαφορετική από εκείνη του Ιανουαρίου του 2015. Βρισκόμουν στην Ελλάδα την περίοδο της δεύτερης επανεκλογής και ο μόνος λόγος που κάποιοι είχαν κίνητρο να τον ξαναψηφίσουν ήταν γιατί δεν ήθελαν η Νέα Δημοκρατία να σχηματίσει ξανά κυβέρνηση. Πίστευαν ότι αποτελούσε την μοναδική εναλλακτική. Απογοητεύτηκα που η Λαϊκή Ενότητα δεν κατόρθωσε να μπει στη Βουλή. Υπάρχει ακόμη μεγάλη λαχτάρα στην ελληνική κοινωνία για μια εναλλακτική λύση, αλλά έχει υποχωρήσει από την ήττα και την απελπισία.
“
«Νομίζω ότι η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ έχει καταστεί όλο και πιο οπορτουνιστική και κυνική. Είναι πρόθυμοι να παραμείνουν στην εξουσία, με οποιοδήποτε κόστος. Η εκλογική νίκη που πέτυχαν τον Σεπτέμβριο του 2015 ήταν τελείως διαφορετική από εκείνη του Ιανουαρίου του 2015».



Η κυβέρνηση Τσίπρα έχει διαδραματίσει έναν διπολικό ρόλο αναφορικά με τις διαπραγματεύσεις της με το ΔΝΤ και την Γερμανία. Από την μία πλευρά όταν επρόκειτο για την απομείωση του χρέους, αντιλαμβανόταν το Ταμείο ως μετριοπαθή εταίρο. Όταν, όμως το ΔΝΤ πρότεινε περαιτέρω μείωση συντάξεων ή επίσπευση των ιδιωτικοποιήσεων, αποζητούσε την στήριξη της Ευρώπης. Πιστεύετε ότι υπάρχει κάποιο είδος στρατηγικής πίσω από αυτή την τακτική εκμετάλλευσης της υποτιθέμενης αντίθεσης ανάμεσα στο ΔΝΤ και την Γερμανία ή πρόκειται απλώς για αυτοσχεδιασμούς;

Για να είμαι ειλικρινής, δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποια ιδιαίτερη στρατηγική σκέψη. Νομίζω ότι η κυβέρνηση παραπαίει από κρίση σε κρίση σε μια τροχιά που περιλαμβάνει κάθε είδους αντίφαση.

Δυο χρόνια μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ όχι μόνο ενισχύει τα μέτρα λιτότητας που αφαιρούν ό,τι έχει απομείνει από το δίχτυ προστασίας της κοινωνίας αλλά έχει αποτύχει στη διακυβέρνηση και την καταπολέμηση της διαφθοράς. Πιστεύετε ότι αυτό είναι αποτέλεσμα των αντιφάσεων που έχουν οδηγήσει σε μια αυτοκαταστροφική φάση ή μια αποτυχία να μεταφράσει τις αντιφάσεις σε realpolitik;

Και τα δύο. Το ένα είναι θεμέλιο του άλλου.
“
«Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποια ιδιαίτερη στρατηγική σκέψη. Νομίζω ότι η κυβέρνηση παραπαίει από κρίση σε κρίση σε μια τροχιά που περιλαμβάνει κάθε είδους αντίφαση».

Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι η εμμονή του ΣΥΡΙΖΑ με την πολεμική του εναντίον των ΜΜΕ αλλά και η προώθηση αφηγημάτων που ενισχύουν την πολιτική επιρροή του σε αυτά αποσκοπούν στην υποβάθμιση της βλάβης που προκαλεί η συνεχιζόμενη λιτότητα…

Το αφήγημα που προωθεί ο ΣΥΡΙΖΑ στα ΜΜΕ αποκλίνει όλο και περισσότερο από τις πραγματικές συνθήκες της ζωής που βιώνουν οι Έλληνες. Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου μου με τίτλο «Μιλούν Αριστερά, Βαδίζουν Δεξιά» αναλύω το εν λόγω ζήτημα με μεγάλη λεπτομέρεια.

Η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ εργαλειοποιεί ολοένα και πιο συχνά εθνικιστικές αναφορές, ενώ δείχνει ανοχή στην κινητοποίηση της Χρυσής Αυγής εναντίον των μεταναστών και των προσφύγων. Πως βλέπετε αυτή την ιδιόρρυθμη διάθεση ανοχής;

Νομίζω ότι η αρχική συμμαχία με τους ΑΝΕΛ υπήρξε μια ατυχής αναγκαιότητα. Τώρα φαίνεται ότι η Χρυσή Αυγή γίνεται ξανά πιο τολμηρή, έπειτα από την υποχώρηση που είχε μετά τις συλλήψεις του 2013. Μου προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί καν να αντιμετωπίσει τη Χρυσή Αυγή. Με συγκλονίζει το γεγονός ότι δεν ασκούν έλεγχο ως προς την αστυνόμευση και υπήρξαν τόσο παθητικοί απέναντι στο πρόσωπο των παλαιών δυνάμεων, που ενώ τους «νίκησαν» σε ένα επίπεδο, σε ένα άλλο τους επιτρέπουν να συνεχίζουν τις πρακτικές τους, όπως και πριν.

Έπειτα από επτά χρόνια, η κρίση προσφέρει συλλογική ζημιά, απόγνωση και καμία εναλλακτική λύση για τον ελληνικό λαό, ενώ έχει διαμορφώσει μια νέα κανονικότητα στην οποία η Αριστερά αποδεικνύεται εντελώς ανεπίκαιρη και ανίκανη να προσφέρει κάποια εναλλακτική διέξοδο μετά την κολοσσιαία αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ…

Η Αριστερά βρίσκεται σε σοβαρή σύγχυση από τα μέσα του 2015, αλλά εξακολουθώ να έχω πίστη στην ελληνική Αριστερά και την ικανότητά των ανθρώπων να ανασυντάσσονται και να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες προς μια νέα πορεία. Δεν ξέρω πόσος καιρός θα χρειαστεί, αλλά είναι επείγον να το καταφέρουν. Για την ώρα δεν είμαι ακριβώς αισιόδοξη, αλλά διατηρώ την ελπίδα μου.

Τα ακροδεξιά κόμματα στην Ευρώπη εκμεταλλεύονται τόσο την αποτυχία των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για λύσεις στα προβλήματα όσο και την λαϊκίστικη ρητορική ενάντια στις ελίτ, επιστρατεύοντας, μεταξύ άλλων, και την ξενοφοβία. Που ακριβώς βρίσκεται η αριστερή πλευρά της Ευρώπης και της κοινωνικής δικαιοσύνης στην οποία αποζητά συμμαχίες ο ΣΥΡΙΖΑ;

Αντιλαμβάνομαι την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως το έθνος-κράτος. Υπάρχουν φορείς του δημοσίου (ακόμη και αν σε αυτούς κυριαρχούν τα συμφέροντα του ιδιωτικού τομέα) και αυτοί συνιστούν ένα πεδίο στο οποίο πρέπει να αγωνιζόμαστε για την εξουσία. Οι πόροι που διαχειρίζονται οι φορείς αυτοί μας ανήκουν. Το αληθινό ζήτημα είναι ο συσχετισμός και η ισορροπία δυνάμεων. Δεν μπορούμε να μετασχηματίσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση (κάτι που στην ουσία θα σήμαινε την ακύρωση όλων των υφιστάμενων συνθηκών και την ριζική αναδιάρθρωση τους) χωρίς να κερδίσουμε υποστήριξη στο όραμα μας για το πώς πρέπει να είναι ο διεθνής δημόσιος τομέας. Δεν έχουμε σημειώσει μεγάλη επιτυχία σε αυτό. Ωστόσο η κατάσταση είναι ρευστή και η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε φάση αποσύνθεσης, και δυστυχώς με τους όρους της δεξιάς και όχι της αριστεράς.
“
«Μου προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ δεν μπορεί καν να αντιμετωπίσει τη Χρυσή Αυγή».

Η παγκόσμια πολιτική κατάσταση γίνεται όλο και πιο ασταθής, καθώς τεκμηριώνεται η αυξανόμενη ανισότητα και η επιβράδυνση της παραγωγικότητας με αποτέλεσμα η φιλελεύθερη δημοκρατία να γίνεται λιγότερο ανεκτική. Πιστεύετε ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια κλιμακούμενη ασυμμετρία ανάμεσά στη φιλελεύθερη δημοκρατία και τον παγκόσμιο καπιταλισμό;

Υπήρχε πάντα μια ασυμμετρία μεταξύ της φιλελεύθερης δημοκρατίας και του παγκόσμιου καπιταλισμού, αλλά ναι, επιταχύνεται.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘80 το ΠΑΣΟΚ κατανόησε και αξιοποίησε με επιτυχία την θεωρία του Νίκου Πουλαντζά για την «σχετική αυτονομία του κράτους», χρησιμοποιώντας το κράτος ως πεδίο εξυπηρέτησης των συμφερόντων του για την παραμονή στην εξουσία. Ομοίως, λένε, ότι το 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ επιχείρησε να εφαρμόσει τις θεωρίες της δεκαετίας του '70 για το κράτος και απέτυχε. Συμφωνείτε με μια τέτοια ανάλυση;

Δεν θα απέδιδα ευθύνη στον Πουλαντζά ούτε για το ΠΑΣΟΚ ούτε για τον ΣΥΡΙΖΑ. Πιστεύω ότι η βασική ιδέα αντίληψης του κράτους όχι ως ένα στατικό εργαλείο της άρχουσας τάξης αλλά ως μια αρένα αμφισβήτησης είναι μια υγιής και δυνητικά παραγωγική θέση. Νομίζω ότι ο αγώνας για την κρατική εξουσία είναι ζωτικής σημασίας, αλλά πρέπει να αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου αγώνα σε όλα τα θεσμικά όργανα της κοινωνίας.

Συμφωνείτε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ υποτίμησε την realpolitik στο πλαίσιο της εύθραυστης ισορροπίας της παγκοσμιοποίησης;

Νομίζω ότι υποτίμησαν τόσο την ισχύ όσο και την αδυσώπητη στάση των παγκόσμιων δυνάμεων απέναντι τους, καθώς και την εθνική ετοιμότητα για αντίσταση.



Επομένως πως εξηγείτε από μια σύγχρονη μαρξιστική σκοπιά την στάση του ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος αφενός εκφράζει ένα φλογερό μανιφέστο εναντίον του νεοφιλελευθερισμού και από αφετέρου πιστεύει ότι μπορεί και να διαχειριστεί ρεαλιστικά αλλά και να περιορίσει τις συνέπειες του;

Ένα πράγμα που με εντυπωσίασε στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ (πριν από τον Ιούλιο του 2015) ήταν ότι κατάλαβαν ότι η ήττα του νεοφιλελευθερισμού θα ήταν αναγκαστικά μια δύσκολη και χρονοβόρα διαδικασία. Πιστεύω ότι η Αριστερά πρέπει να σκεφτεί προσεκτικά, όχι μόνο για το τι είδους κοινωνία θέλουμε να δημιουργήσουμε στο μέλλον, αλλά πώς θα φτάσουμε από το εδώ στο εκεί. Ζούμε μέσα στις συνέπειες του νεοφιλελευθερισμού και χρειαζόμαστε ένα ρεαλιστικό πρόγραμμα όχι μόνο για να περιορίσουμε το κόστος του αλλά και για να προχωρήσουμε πέρα από αυτόν. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήθελε να το κάνει αυτό, αλλά εκτροχιάστηκε. Παγιδεύτηκε μέσα στον νεοφιλελευθερισμό και ενώ εξακολουθεί να τον καταγγέλλει, στην πράξη καθίστανται όλο και λιγότερο αξιόπιστος.

Αφού τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη έχουν αποτύχει να παράγουν μια ορθή πολιτική γραμμή και να απαντήσουν στον νεοφιλελευθερισμό, ποιο είναι το μέλλον της Αριστεράς; Διαθέτει μια πιο ριζοσπαστική Αριστερά την ικανότητα να μεταφράσει πολιτικούς στόχους σε εφαρμοσμένη πολιτική που οδηγεί σε ευημερία;

Νομίζω ότι πρέπει να κερδίσουμε τη συναίνεση για ένα αντί-αφήγημα, το οποίο θα είναι θεμελιωμένο σε μια αξιόπιστη μετάβαση από τον καπιταλισμό στον σοσιαλισμό. Παρόλο που είμαι μαρξίστρια, νομίζω ότι ο ρόλος των μαρξιστών σε αυτή τη συγκυρία θα πρέπει να είναι η προσπάθεια να καταστούν μια αποτελεσματική δύναμη μέσα στα ευρύτερα κόμματα της Αριστεράς. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είχε δίκιο σε αυτό. Για αρκετά χρόνια έλεγα ότι χρειαζόμασταν έναν Ιρλανδικό ΣΥΡΙΖΑ. Ασφαλώς, δεν μπορώ να υποστηρίξω πια κάτι τέτοιο. Ωστόσο, χρειαζόμαστε ένα ευρύ αριστερό κόμμα, όπως αυτό που αρχικά ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ. Γύρω του έχουμε ανάγκη από ένα ευρύ κίνημα που περιλαμβάνει όλα τα είδη των εναλλακτικών σχεδίων και δικτύων. Πρέπει να οικοδομήσουμε το καινούργιο στο κέλυφος του παλιού, αλλά χρειαζόμαστε έναν τρόπο να απαλλοτριώσουμε τους απαλλοτριωτές, να πάρουμε πίσω αυτό που μας έχουν πάρει, κάτι που είναι πολύ δύσκολο να γίνει μέσα στο σύνθετο σύστημα του καπιταλισμού. Εξακολουθώ να πιστεύω ότι ο καπιταλισμός είναι το πρόβλημα και ο σοσιαλισμός είναι η λύση. Πρέπει να εξοικιωθούμε με τις πολυπλοκότητες και τις δυσκολίες του εγχειρήματος, ώστε να πείσουμε τους άλλους και να βρούμε μια νέα πορεία προς τα εμπρός.