Ο σύγχρονος κόσµος στην αυγή του 21 ου αιώνα

Στέλιος Μπαµπάς

Σηµειώσεις στο θέµα:

Ο σύγχρονος κόσµος στην αυγή του 21 ου αιώνα

Διανύουµε εποχή ιστορικής µετάβασης, την οποία βιώνουµε ως δοµική κρίση. Ο χαρακτήρας αυτής της κρίσης µετάβασης είναι ιδιαίτερα περίπλοκος και οι εκδοχές της εξέλιξης της παραµένουν ανοιχτές. Κατ' εξοχήν η εποχή µας είναι εποχή µεγάλων αντιθέσεων και αντιφάσεων, ιστορικών αδιεξόδων, δοµικών αλλαγών.

Οι συνιστώσες της κρίσης:

Οδεύουµε από τον ιστορικό κύκλο της µηχανής, ειδικότερα από τη φάση του που συχνά αποκαλείται «βιοµηχανική κοινωνία», σε αυτόν την «πληροφορίας - επικοινωνίας - γνώσης».

O καπιταλιστικός κοινωνικός σχηµατισµός και δευτερευόντως ο «σοβιετικός», παρά τις θεμελιώδεις αντιθέσεις τους που σφράγισαν τον 20^ο αιώνα, διαμόρφωσαν τις βασικές δοµές κοινωνικής συγκρότησης στον ιστορικό κύκλο της µηχανής. Το κρίσιµο ερώτηµα είναι, αν στο νέο ιστορικό κύκλο της «πληροφορίας - επικοινωνίας - γνώσης» οδεύουµε σε µεταλλάξεις του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού ή θα πρέπει να θεωρήσουµε, ότι σε αυτόν το νέο ιστορικό κύκλο αντιστοιχούν µια ή και περισσότερες νέες δοµές κοινωνικής συγκρότησης.  

Η απάντηση σε αυτό το ερώτηµα µπορεί να προκύψει, στο βαθµό που τούτο είναι εφικτό στο σηµερινό στάδιο ανέλιξης της κρίσης µετάβασης, ­ πρώτο, από την ανάλυση της σηµερινής κοινωνικής πραγµατικότητας, των αντιθέσεων και αντιφάσεων που τη διατρέχουν· δεύτερο, από την αναζήτηση, δοκιµασία στην πράξη, πραγµάτωση των ιδεών, αξιών, µεθόδων, αλλά και των κοινωνικών εγχειρηµάτων που θα ανακύψουν από αυτήν την ανάλυση και κατανόηση της κρίσης µετάβασης.

Η διαδικασία κατανόησης της σύγχρονης κοινωνικής πραγµατικότητας και του ιστορικού χαρακτήρα της κρίσης που την διατρέχει, ανοίγει το δρόµο σε νέες κοινωνικές πρακτικές και εγχειρήµατα, νέες κοινωνικές συγκροτήσεις και κοινωνικές σχέσεις· είναι εύλογο, ότι εδράζεται κατ' αρχήν στις διαµορφωµένες στον ιστορικό κύκλο της µηχανής θεωρητικές επεξεργασίες, εµπειρίες και πρακτικές, µορφές κοινωνικής οργάνωσης και δράσης, στο βαθµό που η σύγχρονη κοινωνική πραγµατικότητα εξακολουθεί κατά βάση να παραµένει στο πλαίσιο του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού· δεν έχει υπερβεί παρά μόνον σε ορισμένες κρίσιμες αιχμές τη βιομηχανική κοινωνία.

Από αυτήν την άποψη ο µαρξισµός διατηρεί ακέραιο το ιστορικό του βάρος, ως θεωρία ανάλυσης της δυναµικής της κοινωνικής πραγµατικότητας· ως µεθοδολογικό θεµέλιο αναλυτικής προσέγγισης αυτής της πραγµατικότητας· αλλά και ως πεδίο παραγωγής των βασικών ιδεών και αξιών, που επιτρέπουν να διερευνούµε την προοπτική της υπέρβασης/ανατροπής του σύγχρονου καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού· υπέρβασης/ανατροπής, όχι μόνο στο πολιτικό, αλλά σε όλα τα πεδία της καπιταλιστικής κοινωνικής συγκρότησης· και τέλος,  ως κατάληξης της κρίσης µετάβασης που σήµερα την διατρέχει.

Από την άλλη πλευρά όµως είναι προφανές, ότι ο µαρξισµός θα διατηρήσει τον ρόλο του ως θεωρία κατανόησης της σηµερινής κοινωνικής πραγµατικότητας, αλλά και αλλαγής αυτής της πραγµατικότητας, µόνο στο βαθµό που θα καταστεί εφικτό να αντιστοιχεί πράγµατι και στο νέο ιστορικό κύκλο της «πληροφορίας - επικοινωνίας - γνώσης», ώστε να παραµένει µεθοδολογικό θεµέλιο και πεδίο παραγωγής των ιδεών και αξιών αυτής της νέας εποχής. Κατά συνέπεια, έχει εξ αντικειµένου τεθεί υπό τους νέους ιστορικούς όρους το αίτηµα µιας σηµαντικής και πρωτοποριακής θεωρητικής εργασίας, στο πλαίσιο της µαρξιστικής σκέψης· το αίτηµα ενός νέου κριτικού Λόγου, µιας νέας εναλλακτικής πρότασης· αλλά και αίτηµα δηµιουργικής επαλήθευσης της ισχύος του µαρξισµού στη νέα εποχή· ως µεθόδου ανάλυσης, αλλά και ως πεδίου παραγωγής νέων ιδεών, αξιών, προτάσεων· υποστήριξης της νέας κοινωνικής πρακτικής.              

3. Τα όσα προηγήθηκαν δεν υπονοούν, ότι η δομική κρίση του σύγχρονου καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού οδηγεί νοµοτελειακά σε µια νέα κοινωνική συγκρότηση· και µάλιστα αυτήν που οι κλασσικοί του µαρξισµού όρισαν ως σοσιαλισµό· τον σοσιαλισµό ως ιστορική διαδροµή µετάβασης προς το στάδιο του κοµµουνισµού. Η κατανόηση της σύγχρονης κοινωνικής πραγµατικότητας επιβάλλει να διερευνούµε την πολλαπλότητα εκδοχών ανέλιξης της κρίσης µετάβασης. Δεν υπάρχουν εκ των προτέρων κατασκευασµένα µοντέλα κοινωνικών συγκροτήσεων, που ως ιδεολογικές κατασκευές οφείλουµε να αποδεχόµαστε και νοµοτελειακά θα ακολουθήσουµε. Οδηγός αλλά και εργαλείο είναι η πράξη και η σκέψη µας µέσα στη συγκεκριμένη ιστορική συγκυρία της δομικής κρίσης του σύγχρονου καπιταλισµού· η έκβαση των κοινωνικών ανταγωνισµών· το εφικτό να κατανοήσουµε το παρόν για να ιχνηλατήσουµε το µέλλον· άρα, το κρίσιμο είναι ο τρόπος ή και οι τρόποι που κατανοούµε και επιχειρούµε την υπέρβαση/ανατροπή. Και αυτοί µε τη σειρά τους θα επιτρέψουν να επιχειρήσουµε τα νέα κοινωνικά εγχειρήµατα, πραγµατώνοντας το νόηµα που η νέα εποχή προσδίδει σε ό, τι ιστορικά, στο πλαίσιο της µαρξιστικής θεωρίας και των κοινωνικών, πολιτικών και ιδεολογικών ρευµάτων που συνδέθηκαν οργανικά µε αυτήν, ορίσθηκε ως σοσιαλιστική µετάβαση προς τον κοµµουνισµό.

Ωστόσο, στο βαθµό που αυτή η πορεία υπέρβασης/ανατροπής δεν είναι νοµοτελειακά προκαθορισµένη, έχουµε διαρκώς την ευθύνη της πράξης και της σκέψης µας, που θα συντελέσουν αποφασιστικά στην πραγµάτωση ή μη της συγκεκριµένης εκδοχής. Αν στην παρούσα «ιστορική στιγμή» πολλαπλές εκφάνσεις της μετάβασης ενέχουν στοιχεία βαρβαρότητας, θα πρέπει να κατανοήσουμε πως αυτή η μετάβαση είναι ανοιχτή σε πολλαπλές εκδοχές, όχι εκ των προτέρων δεδομένες. Το άλμα προς μία νέα πορεία της Ιστορίας δεν μπορεί να αποκλείσει ως αρνητική εκδοχή την καταβύθιση στον εκβαρβαρισμό. Σε τέτοιες στιγμές της Ιστορίας η ευθύνη περιέρχεται σε σημαντικό βαθμό στον άνθρωπο ως συλλογικότητα, αλλά και ως αυτοτελή προσωπικότητα.

Σχηµατοποιώντας τα πράγµατα, θα µπορούσαµε κατ΄αρχήν να κατηγοριοποιήσουµε την πολλαπλότητα αυτών των εκδοχών της Ιστορίας:

α) Στην εκδοχή µιας καταστροφικής κατάληξης της κρίσης (λ.χ. µείζων οικολογική κρίση, πυρηνική καταστροφή, πολιτισμική κατάρρευση κ.ο.κ.).

β) Στην εκδοχή µιας µακράς αποσυνθετικής κρίσης, της οποίας η κατάληξη δεν είναι πρόδηλη σήµερα (λ.χ. αδιέξοδα εγχειρήµατα µετάλλαξης του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού, τεχνοκρατικός ολοκληρωτισµός, προϊούσα διαδικασία ενός σύγχρονου εκβαρβαρισµού).

γ) Στην εκδοχή της υπέρβασης/ανατροπής του σύγχρονου καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού, με      εγχειρήµατα σοσιαλιστικής µετάβασης προς ένα νέο πολιτισµό. Στην εκδοχή αυτήν της σοσιαλιστικής µετάβασης, δύο κεντρικά σηµεία θα πρέπει να υπογραµµισθούν: Το πρώτο, ότι η σοσιαλιστική µετάβαση δεν µπορεί να νοηθεί ως αυτόνοµο «µοντέλο» κοινωνικής συγκρότησης, αλλά ως µακρά ιστορική διαδροµή, µέσα από αντιθέσεις και αντιφάσεις· με πολλαπλά εγχειρήµατα, το καθένα µε τη δική του φυσιογνωµία γένεσης, συγκρότησης και προοπτικής·  ως ιστορική διαδικασία υπέρβασης/ανατροπής των παλαιών κοινωνικών δοµών, σχέσεων, ιδεών, αξιών· αλλά και ανάδυσης αντίστοιχα, διαµόρφωσης, ανάδειξης νέων δοµών, σχέσεων, ιδεών, αξιών.

Μέσα από αυτήν την εξαιρετικά περίπλοκη, σύνθετη, συγκρουσιακή δυναµική της ιστορικής διαδροµής, υπό μία έννοια της σοσιαλιστικής µετάβασης όπως την εξέφρασε η σκέψη του περασμένου αιώνα, αναδύεται, όπως ήδη αναφέρθηκε, η ιστορική προοπτική ενός νέου πολιτισµού· χωρίς την οποία τα εγχειρήµατα σοσιαλιστικής µετάβασης χάνουν το ιστορικό τους περιεχόµενο· εκφυλίζονται· τελικά καταρρέουν.

Η προοπτική της σοσιαλιστικής µετάβασης προς ένα νέο πολιτισµό θέτει εξ αντικειµένου το ιστορικό αίτηµα του κοµµουνισµού. Και το θέτει όχι αφηρηµένα, ως ιδεολογική κατασκευή, αλλά στην πράξη· ως οργανικό στοιχείο της προβληµατικής, της κοινωνικής και πολιτικής πράξης, της «θεωρητικής πρακτικής»· διαστάσεων που δίνουν υπόσταση, αλλά και ιστορική προοπτική στη σοσιαλιστική µετάβαση· θέτουν όμως και τα ερωτήματα του ιστορικά εφικτού. Η ιστορική δυναμική δεν είναι δεδομένη. Πλάθεται στη λογική, στο όραμα, την πράξη του ανθρώπου. Τέλος, είναι αυτονόητο ότι ο κοµµουνισµός ως αυτός ο άλλος πολιτισµός που αναδύεται µέσα από τη δυναµική της σοσιαλιστικής µετάβασης, δεν είναι εκ των προτέρων εγχαραγµένος στις ιδεολογικές δέλτους, αλλά αναδύεται µέσα από τη σκέψη, τους κοινωνικούς αγώνες, τις κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισµικές πραγµατώσεις· τις νέες ιστορικές συντεταγµένες· τα νέα πεδία δηµιουργίας και δηµιουργικής απελευθέρωσης του ανθρώπου. Το άλμα του ατόμου ως αυτοτελούς προσωπικότητας, αλλά και της οργανικής σχέσης του με τη συλλογικότητα ως θεμελιώδη δομή της κοινωνικής συγκρότησης.

Οι µεγάλες τοµές

Η τοµή από τη µηχανή, θεµέλιο της βιοµηχανικής δοµής, στην «πληροφορία - επικοινωνία - γνώση», είναι η αφετηρία συγκρότησης της νέας ιστορικής περιόδου που αναδύεται µε την είσοδο στον 21^ο  αιώνα.

Βέβαια, η κοινωνική πραγµατικότητα και η ιστορική δυναµική είναι πολύ πιο σύνθετη από όσο η αναφορά στους ιστορικούς κύκλους εκ πρώτης όψεως εµφανίζει. Κατ' αρχήν, η τεχνολογική τοµή δεν µπορεί να νοηθεί παρά µόνο στο πλαίσιο της διαλεκτικής σχέσης τεχνολογίας και κοινωνικής συγκρότησης·  της σχέσης προς τους κοινωνικούς σχηµατισµούς· τις δοµές οργάνωσης και διακυβέρνησης της κοινωνίας. Δεν μπορεί να νοηθεί παρά μόνο διαμέσου της ιστορικής πορείας από τη φυλή, την κοινότητα, την πόλη, ως τις πολλαπλές εκφάνσεις του κράτους· και πέραν αυτού, τους ιστορικά αναδεικνυόμενους νέους υπερεθνικούς θεσμούς. Το άλμα του ατόμου ως αυτοτελούς προσωπικότητας που ωστόσο δεν ολοκληρώνεται παρά μόνον ως κύτταρο της κοινωνικής συγκρότησης.

Η έλευση, βέβαια, ενός νέου ιστορικού κύκλου δεν σηµαίνει αυτοδίκαια την εξαφάνιση των συνιστωσών του προηγούµενου ιστορικού κύκλου και των κοινωνικών δοµών και σχέσεων που αναφέρονται σε αυτόν. Αντίθετα, οι παλαιές κοινωνικές δοµές και σχέσεις επιβιώνουν στο νέο ιστορικό κύκλο· ως ένα σηµείο φαίνεται ότι εξακολουθούν να κυριαρχούν, αλλά έχουν απωλέσει την ιστορική τους δυναµική· είναι πλέον αναντίστοιχες προς τους νέους ιστορικούς όρους· µε αυτήν δε την επιβίωση τους µε όρους παρακµής, προκαλούν νέες αντιφάσεις και αντιθέσεις· ρήξεις, ιστορικά αδιέξοδα· προετοιµάζοντας έτσι µέσα από την ιστορική κρίση, την έλευση των νέων κοινωνικών συγκροτήσεων.

Αντίστοιχα, σε κάθε ιστορικό κύκλο, από κάποιο σηµείο και µετά, πολύ πριν αυτός ολοκληρώσει τη διαδροµή του, αναδύονται τα προεικάσµατα του απώτερου ιστορικού κύκλου· έστω και αν αυτά σήμερα κινούνται στο πεδίο του οραµατισμού, της θεωρίας, της τέχνης· του «κοινωνικού φαντασιακού» και της δυναµικής του.

- Προσεγγίζοντας την τοµή από τον ιστορικό κύκλο της µηχανής σε αυτόν της «πληροφορίας/επικοινωνίας/γνώσης», µπορούµε να αναφερθούµε ήδη στις µεγάλες ανατροπές που πραγµατοποιούνται εµπρός στα µάτια µας, έστω κι αν ο καπιταλιστικός κοινωνικός σχηµατισµός, η κατ' εξοχήν κοινωνική συγκρότηση του ιστορικού κύκλου της µηχανής, επιβιώνει ως ένα σημείο και στο νέο ιστορικό κύκλο· στερούµενος ωστόσο ιστορικής δυναµικής, ως αναντίστοιχος προς τους νέους ιστορικούς όρους.

Ο νέος ιστορικός κύκλος - οι νέες δυναµικές.

- Στο νέο ιστορικό κύκλο της πληροφορίας/επικοινωνίας/γνώσης οι νέες τάσεις φαίνεται να πραγµατοποιούνται κατ' αρχήν στο πεδίο της παραγωγής:

 Πρώτο, η δοµή της παραγωγικής διαδικασίας από κάθετη, πυραµιδοειδής, µαζική και τυποποιητική, συνιστώσες αυτής που αντιστοιχούν στον ιστορικό κύκλο της µηχανής και της βιοµηχανικής δοµής, τείνει να αναχθεί δια µέσου της εισόδου της κυβερνητικής, της πληροφορικής, του διαδικτύου, στην οριζόντια και αποκεντρωτική παραγωγική δοµή των δικτύων και την πολυµορφική και διαφοροποιούµενη παραγωγή, που τελικά τείνει αυτή να κατευθύνει και χειραγωγεί την κατανάλωση· αναστρέφοντας την καθιερωµένη αντίληψη στην οικονοµία της αγοράς, ότι η «ζήτηση», µε άλλα λόγια οι ανάγκες των «καταναλωτών», πραγματικές ή και πλασματικές, δηµιουργούν και κατευθύνουν την οικονομική και κοινωνική δυναμική.

Δεύτερο, από τη δυναµική της δια δικτύων νέας παραγωγικής δοµής και, κατά συνέπεια, υπέρβασης των δομών και σχέσεων της «βιομηχανικής κοινωνίας», ανακύπτουν στον χώρο της καπιταλιστικής οικονοµίας νέα σηµαντικά φαινόµενα: Η ηγεµονία των διεθνικών επιχειρηµατικών οµίλων, συνυφασµένη µε την ηγεµονία του χρηµατιστικού κεφαλαίου και την αναγωγή τους στο υπερεθνικό και πλανητικό επίπεδο. Η ανάδειξη της παραγωγής άϋλων αγαθών (πληροφορίας/επικοινωνίας/γνώσης· υπηρεσιών) ως του δυναµικού στοιχείου στη νέα παραγωγική διαδικασία. Η κυριαρχία αυτής  της υπό συγκρότηση νέας οικονοµίας και η επιβολή της στην πολιτική και τους θεσµούς αποδυναµώνει τον διαµεσολαβητικό ­- συντονιστικό - ελεγκτικό ρόλο του εθνικού κράτους· οδηγεί στην  υπέρβαση της εθνικής οικονοµίας και κοινωνίας ως βασικού πλαισίου δόµησης και ανάπτυξης. Οι εθνικοί πολιτικοί, οικονομικοί, κοινωνικοί θεσμοί και οι αντίστοιχες δομές, δεν αποδομούνται σε αυτήν την μεταβατική ιστορική φάση· ωστόσο, αποδυναμώνονται και τείνουν στην αποδοχή της κυριαρχίας των πλανητικού πεδίου οικονομικών και πολιτικών δυνάμεων και θεσμών. Άρα, η ιστορική δυναμική τείνει προς το ιστορικό άλμα, μετατοπίζοντας το κέντρο βάρους από το πεδίο των εθνοτήτων στο πεδίο των πλανητικού χαρακτήρα δομών, δράσεων, σχέσεων. Ένα ιστορικό άλμα εξαιρετικά περίπλοκο· ωστόσο αναγκαίο· και υπό τις νέες συνθήκες ιστορικά εφικτό.

- Από τα προηγούµενα συνάγεται ο δυνάμει πλανητικός χαρακτήρας δοµών παραγωγής, θεµελιακών σχέσεων, αντιθέσεων και αντιφάσεων (περιβαλλοντικό, δηµογραφικό, διαχείριση πόρων και αναγκών, προβλήµατα εξουσίας και διακυβέρνησης), που αναδεικνύεται στην νέα εποχή, χωρίς τούτο βέβαια να σηµαίνει ότι η κοινωνική πραγµατικότητα συγκροτείται στο σύνολό της σε πλανητικό επίπεδο. Αντίθετα, ιστορικά δεδομένες δοµές και σχέσεις, οι αντίστοιχες αντιθέσεις και αντιφάσεις, λειτουργίες και δράσεις, εξακολουθούν να αναδεικνύονται σε πολλαπλά επίπεδα: Η κοινότητα, η πόλη, η περιφέρεια, τα µητροπολιτικά κέντρα, η εθνική κοινωνία, οι εκκολαπτόµενες υπερεθνικές δοµές, έχουν επίσης τη δική τους δοµή και λειτουργία, καθώς συναρθρώνονται µε σχέσεις άλλοτε ανταγωνιστικές, άλλοτε οµόρροπες µεταξύ τους· αλλά  στη νέα ιστορική πραγματικότητα τείνουν να συναρθρώνονται µε συγκροτήσεις και λειτουργίες πλανητικού επιπέδου, στο πλαίσιο της νέας ιστορικής δυναμικής· και υπερκαθορίζονται, ως ένα βαθμό δια μέσου νέων αντιθέσεων και αντιφάσεων, από αυτές τις ιστορικά νέες δομές και λειτουργίες πλανητικού επιπέδου, διαμορφώνοντας έτσι, μέσα από ιστορικά άλματα, αλλά και ανταγωνισμούς- αντιθέσεις- συγκρούσεις, τη νέα ιστορική πραγματικότητα.

- Στον βαθµό που ο καπιταλιστικός κοινωνικός σχηµατισµός επιβιώνει ως κυρίαρχος κοινωνικός σχηµατισµός, η αντιθετική, αλλά και οργανική σχέση κεφάλαιου - εργασίας παραµένει καθοριστική για τη λειτουργία του. Στην παρούσα µάλιστα συγκυρία, φαινόµενα όπως η συσσώρευση του κεφαλαίου, η πρωτοκαθεδρίας της αγοράς και η τάση εµπορευµατοποίησης όχι µόνο των οικονοµικών, αλλά - κατά τη δυναµική των πραγµάτων - και των κοινωνικών σχέσεων· η επιβολή της οικονοµίας στην πολιτική· όλες αυτές οι δοµές και σχέσεις που αποτελούν συστατικά στοιχεία του καπιταλιστικού «τρόπου παραγωγής», οξύνθηκαν στο έπακρο·  αλλά και µεταλλάσσονται µε την είσοδο της ανθρωπότητας στον ιστορικό κύκλο της «πληροφορίας/επικοινωνίας/γνώσης». Γι' αυτό υποστηρίζεται, ότι πραγµατοποιείται στις ηµέρες µας µία µετάλλαξη του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού· διατηρείται όµως και επιτείνεται, τουλάχιστον στην παρούσα συγκυρία, ο χαρακτήρας αυτού του κοινωνικού σχηµατισµού, προκαλώντας νέες αντιθέσεις, νέα αδιέξοδα· αλλά και νέου τύπου κοινωνικές, πολιτικές, αλλά και πολιτισμικές αντιφάσεις και αντιθέσεις.

Με την ίδια λογική αντιµετωπίζεται σήμερα και το φαινόµενο της «παγκοσµιοποίησης» ως βασικής συνιστώσας του σύγχρονου καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού, που επιβάλλει την υπό νέους όρους συγκρότηση του κεφαλαίου και, αντίστοιχα, την κυριαρχία του σε πλανητικό επίπεδο.

Αξίζει να παρατηρηθεί, ότι η νέα αυτή οπτική για το σύγχρονο καπιταλιστικό κοινωνικό σχηµατισµό υποστηρίζεται από τους οπαδούς του ως απόδειξη της µακράς ιστορικής του προοπτικής. Αντικρούεται όµως από τους αντιπάλους του, καθώς ο καπιταλισμός ως κοινωνική συγκρότηση μίας προηγούμενης ιστορικής φάσης, αυτής της «βιομηχανικής κοινωνίας», δεν αντιστοιχεί πλέον στη νέα ιστορική δυναμική.

Ωστόσο, οι αντιλήψεις αυτές για το σύγχρονο καπιταλιστικό κοινωνικό σχηµατισµό οφείλονται σε µια σχηµατική προσέγγιση της σύγχρονης κοινωνικής πραγµατικότητας, που παραβλέπει τον σύνθετο, περίπλοκο και δυναµικό χαρακτήρα της· ειδικότερα, παραβλέπει τη διαλεκτική σχέση τεχνολογίας και κοινωνικής συγκρότησης, καθώς και τις αντιθέσεις και αντιφάσεις που αυτή η διαλεκτική σχέση εµπεριέχει.

Κατά την άποψή µου, η τοµή της «πληροφορίας/επικοινωνίας/γνώσης» και τα συνδεόµενα µε αυτήν φαινόµενα µετάλλαξης της παραγωγικής διαδικασίας, της πλανητικής της δόµησης, των αλλαγών στη δοµή και τον χαρακτήρα τόσο του κεφάλαιου όσο και της εργασίας, της αστικής όσο και της εργατικής τάξης· του κοινωνικού συνασπισµού των κυρίαρχων κοινωνικών δυνάµεων, όσο και του κοινωνικού συνασπισµού των κυριαρχούµενων· της «παγκοσµιοποίησης», της βαθιάς µεταβολής στο θεσµικό επίπεδο (αποδυνάµωση του θεσµού του εθνικού κράτους, τάση αφενός ανάδειξης σχετικής αυτονομίας των θεσµών, αφετέρου επιβολής των υπερεθνικών δοµών και δυνάμει «επανίδρυσης» υπό νέους ιστορικούς όρους της δηµόσιας σφαίρας κ.ο.κ.)· στο πολιτισµικό πεδίο, (η «κοινωνία της γνώσης» - ο πολιτισµικός ρόλος της πληροφορικής και των νέων µέσων επικοινωνίας - η πολυπολιτισµική κοινωνία· και από την άλλη πλευρά, η προάσπιση της πολιτισµικής ταυτότητας - οι περίπλοκες, αντιφάσκουσες, συναρθρούµενες και αντιθετικές σχέσεις των ιστορικά διαµορφωµένων πολιτισµικών συγκροτήσεων (η «Δύση», το «Ισλάµ» κ.ο.κ.)· τέλος, οι βαθιές τοµές στον χαρακτήρα της ταξικότητας της κοινωνίας, στον χαρακτήρα της σχέσης κυριαρχίας, της εξουσίας, των κοινωνικών ανταγωνισµών και των κοινωνικών συνασπισµών· όλες αυτές οι μεταλλάξεις, που συνδέονται µε την τοµή της «πληροφορίας/ επικοινωνίας/ γνώσης»,  δεν αναδεικνύονται και δεν διαµορφώνονται βέβαια σε ιστορικό κενό, άλλα στο πλαίσιο του σύγχρονου καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού· αυτού του κοινωνικού σχηµατισµού που αν και αναντίστοιχος προς τους νέους ιστορικούς όρους, ωστόσο εξακολουθεί να κυριαρχεί σε συνθήκες παρακµής.

Κατά συνέπεια, όσο είναι ορθό ότι αυτές οι τομές, μεταλλάξεις, ανατροπές, επιδρούν καθοριστικά στις συνθήκες εξέλιξης, µετάλλαξης αλλά και κρίσης του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού, άλλο τόσο είναι ορθό, ότι και αυτές µε τη σειρά τους αναδεικνύονται και διαµορφώνονται στο πλαίσιο του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού· και τούτο λειτουργεί προς δύο κατευθύνσεις: από τη µια πλευρά, τα νέα αυτά φαινόµενα ωθούνται να ενσωµατωθούν στο σύγχρονο καπιταλιστικό κοινωνικό σχηµατισµό, διαµορφώνοντας ταυτόχρονα µε αυτήν τη δυναµική ενσωµάτωσής τους τον νέο χαρακτήρα του, αλλά και αναδεικνύοντας νέες αντιφάσεις, ρωγµές και ιστορικά  αδιέξοδα. Από την άλλη πλευρά, τα νέα αυτά φαινόµενα καθίστανται πεδία νέου χαρακτήρα κοινωνικών ανταγωνισµών· αναδεικνύουν τις νέες αντιθέσεις, που λειτουργούν παράλληλα και σε συνάρθρωση προς αυτές που ενυπάρχουν στο ιστορικό πυρήνα του καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού (κεφάλαιο και εργασία - ­αστική και εργατική τάξη - εξουσιαστές και εξουσιαζόµενοι - κυρίαρχοι και κυριαρχούµενοι). Αναδεικνύεται, τέλος, µέσα από αυτήν τη νέου τύπου αντιπαράθεση, τις νέες κοινωνικές δυνάµεις, τις νέες ιδέες και αξίες, ο πυρήνας αναζήτησης µε τον Λόγο και την πράξη, νέων κοινωνικών εγχειρηµάτων, νέων κοινωνικών συγκροτήσεων. Ανιχνεύονται τα πρώτα βήματα των νέων κοινωνικών σχηµατισµών του ιστορικού κύκλου της «πληροφορίαςΙ επικοινωνίαςΙ γνώσης». Αναδεικνύονται οι αναφορές προς ένα νέο πολιτισµό.

Επίλογος

Ο τρόπος που δοµήθηκαν οι σηµειώσεις αυτές, πρώτο, δεν επιτρέπει µια «µελλοντολογία». Παραµένουµε µε προσοχή διερευνητικοί εµπρός στη συνθετότητα, περιπλοκότητα, δυναµική της νέας κοινωνικής πραγµατικότητας, έχοντας συνείδηση της πολλαπλότητας των εκδοχών της Ιστορίας και του κρίσιµου ρόλου του Λόγου και της πράξης ως προς τον τελικό χαρακτήρα της ιστορικής δυναµικής· ακριβώς δε εδώ βρίσκεται η βαρύνουσα σηµασία της θεωρίας και της πράξης της Αριστεράς ως της κοινωνικής, πολιτικής και ιδεολογικής συγκρότησης, που µπορεί να µετατρέψει αυτήν την κοινωνική δυναµική σε έλλογη διάπλαση της Ιστορίας. Με αυτούς τους όρους η Αριστερά αυτής της νέας ιστορικής περιόδου γίνεται πράγµατι ριζοσπαστική· δυνάμει επαναστατική· γιατί αγωνίζεται να κατανοήσει τον κόσµο για να τον αλλάξει. Αλλά, επίσης, ριζοσπαστική και επαναστατική αναδεικνύεται και απέναντι στον ίδιο της τον εαυτό, γιατί αντιµετωπίζει την Ιστορία της, τη δοµή της, την πράξη της, κριτικά. Αγωνίζεται να κατανοήσει για να αλλάξει τον εαυτό της. Στο βαθµό που η Αριστερά δεν κατανοεί τον κόσµο για να τον αλλάξει και δεν κατανοεί τον εαυτό της για τον αλλάξει, ιδιαίτερα σήµερα, στην αυγή µιας νέας εποχής, χάνει το στόχο της αλλαγής αυτού του κόσµου και αφήνεται να ενσωµατωθεί στο κυρίαρχο µεν, παρακµιακό δε και αδιέξοδο σύστηµα.

*

Οι σηµειώσεις αυτές δεν αναφέρονται σε συγκεκριµένες νέες πολιτικές· δεν περιγράφουν τον χαρακτήρα, τη δοµή, τις κατευθύνσεις της καθ' υπέρβαση της κρίσης νέας κοινωνικής συγκρότησης· αυτής που αποκαλέσαµε σοσιαλιστική πορεία µετάβασης προς τον κοµµουνισµό, ως ένα νέο πολιτισµό. Όχι γιατί δεν χρειάζεται· αλλά θεωρώ ότι η κρίση µετάβασης που διανύουµε, αλλά και ο νέος ιστορικός κύκλος της «πληροφορίας / επικοινωνίας / γνώσης», βρίσκονται στα πρώτα τους βήµατα. Το βάρος σήµερα πέφτει στις αντιστάσεις, αλλά και στην πραγµάτωση της υπέρβασης / ανατροπής· βήµα­ - βήµα, µε δισταγµούς, ακόµα και µε αναµενόµενα λάθη και οπισθοδροµήσεις· αλλά και νέα εγχειρήµατα, συχνά ανολοκλήρωτα· διαδοχικές τοµές.

Η κατανόηση σε βάθος της σύγχρονης κοινωνικής πραγµατικότητας και η διαλεκτική της άρνηση, στην οποία αυτή η κατανόηση µας οδηγεί, αυτή η κατανόηση και διαλεκτική άρνηση του σύγχρονου καπιταλιστικού κοινωνικού σχηµατισµού, επιτρέπει και επιβάλλει τη θεωρητική διερεύνηση, αλλά και την ανάδυση στην πράξη των αυριανών κατευθύνσεων, δοµών και σχέσεων· των νέων υποκειµένων της κοινωνικής αλλαγής· των νέων κοινωνικών συγκροτήσεων· του νέου πολιτισµού.

Μόνο µε αυτήν την οπτική, µια συζήτηση µε όρους πιο συγκεκριµένους για τη σοσιαλιστική κοινωνία ως µεταβατική κοινωνική συγκρότηση, αλλά και ως ιστορική διαδροµή προς τον κοµµουνισµό ως νέο πολιτισµό, θα είχε νόηµα σήµερα· ως διερεύνηση· ως διαλεκτική άρνηση του σύγχρονου κόσµου· ως η απαρχή νέων κοινωνικών εγχειρηµάτων, που έστω και αν έχουν τεθεί ήδη στο παρελθόν στη δοκιµασία του θεωρητικού Λόγου και της Ιστορίας, εν τούτοις σήµερα, στην αυγή ενός νέου ιστορικού κύκλου, µόνον ως νέα εγχειρήµατα Λόγου και πράξης µπορούν να νοηθούν.