ΠΡΟΣ ΤΗ ΝΕΑ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ

Προς τη Νέα Ανθρωπολογία

 

Φ. ΝικολόπουλοΣ

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ της ΝΕΑς ΑΝΡΘΩΠΟΛΟΓΙΑς

Συνοπτική παρουσιάση  του συλλογικού τόμου, Προς τη Νέα Ανθρωπολογία

Υπ. Κριτική της Τέχνης- Κριτική της Παγκοσμιοποίησης

Επιστημονική επιμέλεια, Β. Φιοραβάντες, Αθήνα, Αρμός, 2012

I

Το έργο «Προς τη Νέα Ανθρωπολογία – Κριτική της Τένης – Κριτική της Παγκοσμιοποίησης» αποτελεί ένα συλλογικό τόμο με επιμέλεια, προλογικό σημείωμα, εισαγωγή και επίμετρο από τον Καθηγητή Φιοραβάντε. Ο τίτλος εκφράζει ακριβώς την ουσία της κεντρικής διέπουσας γραμμής αυτής της συλλογικής δουλειάς με τις πολλές επί μέρους συμβολές. Εδώ βέβαια ο όρος «Ανθρωπολογία» δε νοείται ως «Κοινωνική Ανθρωπολογία», δηλαδή με το ειδικό περιεχόμενο  αυτής της επιμέρους κοινωνικής επιστήμης, αλλά κυρίως με έννοια φιλοσοφική, δηλαδή ως φιλοσοφική, επιστημονική, ερευνητική και στοχαστική κατεύθυνση που  εστιάζει στον άνθρωπο, στις προβληματικές καταστάσεις που τον απασχολούν σήμερα σε παγκόσμιο επίπεδο και στις νέες δυνατότητες που διαλεκτικά ξανοίγονται μπροστά του. Κι όταν λέμε νέες δυνατότητες, εννοούμε δυνατότητες για μια ποιοτική στροφή της οργανωμένης κοινωνίας του κόντρα στις δομές και τις δυνάμεις που τον υποβαθμίζουν και μέσα από τη συνειδητή εξέγερση της νέας επαναστατικής υποκειμενικότητας, συγκροτημένης με όρους οργανωμένης «απ’ τα κάτω»   συλλογικότητας, που προκύπτει ως αποτέλεσμα ελεύθερων και εκούσιων επιλογών  (γι’ αυτό και η αναφορά στις αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες.) Με λίγα λόγια αναφερόμαστε στην «έξοδο» από την κατάσταση της «σημερινής τραγωδίας του» (ουσιαστικά «τραγωδίας της αλλοτρίωσής του»), όπου η απάνθρωπη χρηματοοικονομική ολιγαρχία σε παγκόσμιο επίπεδο επιδιώκει να τον κρατά μόνιμα εγκλωβισμένο.

Ήδη το προλογικό σημείωμα και η εισαγωγή του επιμελητή της έκδοσης είναι αρκετά κατατοπιστικά σχετικά με την κεντρική σκοποθέτηση του βιβλίου και τη συνολική ερευνητική κατεύθυνση που αυτό περιλαμβάνει. Αναφέρουμε συνοπτικά τα βασικά εννοιολογικά σημεία ή τους θεμελιώδεις διεπιστημονικούς τομείς σκέψης γύρω απ’ τους οποίους η όλη προβληματική του συλλογικού τόμου αναπτύσσεται :

1) Κριτική της Τέχνης, όπου η  Τέχνη εκλαμβάνεται με τη Φρανκφουρτιανή της έννοια, δηλαδή ως πνευματική δημιουργική δραστηριότητα που εκφράζει ή και προλέγει τη βαθύτερη κίνηση της ιστορίας και της κοινωνίας (οπότε απ¨αυτή τη σκοπιά  εισερχόμαστε και σε πεδία «κοινωνιολογίας της τέχνης και λογοτεχνίας»),

2)Παγκοσμιοποιημένος ύστερος καπιταλισμός (δηλαδή ό,τι συνήθως αναφέρεται ως παγκοσμιοποίηση (globalization), που σαφώς δεν ταυτίζεται μ¨αυτό που  καλείται οικουμενισμός (universalism) ,δηλ.πίστη στην ενοποίηση της Ανθρωπότητας γύρω από ένα κοινό συλλογικό ιδανικό}.

3)Χρηματοοικονομική και χρηματοπιστωτική ολιγαρχία με τους μηχανισμούς και τις επιδιώξεις της,

 4)Το ιστορικοκοινωνικό γίγνεσθαι ως ολότητα (έχει τεράστια σημασία η σύλληψη της ολότητας, διότι ακριβώς μια απ’ τις επιδιώξεις της παγκοσμιοποιημένης ολιγαρχίας είναι να προωθεί επιστημονικά το μερικό, το ασύνδετα εξειδικευμένο, το αποσπασματικό ώστε να χάνεται η θέαση της συνολικής δομής, της συνολικής υπευθυνότητας και του συνολικού αποπροσανατολισμού),

5) Η νέα αυτονομούμενη υποκειμενικότητα (που καλείται βέβαια να εξεγερθεί και ήδη τείνει προς τα εκεί, καθώς τραβά προς τη χειραφέτησή της κι αμφισβητεί το αρνητικό φαινόμενο του «ατομικιστή ανθρώπου”)

 6) Το στέρεο φυσικά υπόβαθρο της Kριτικής σκέψης της Σχολής της Φρανκφούρτης και τα επεξεργασμένα ριζοσπαστικά σημεία της φιλοσοφικής σκέψης των καθηγητών Fr.Chatelet, H.Lefebvre, Revault d’ Allones.

ΙΙ

Οι επιμέρους μελέτες και συμβολές έχουν μια συγκλίνουσα που κινείται πάνω. στα σημεία που μόλις προηγουμένως αναφέραμε. Το έργο χωρίζεται σε 5 μέρη με διακριτά χαρακτηριστικά:

1)             Το πρώτο μέρος έχει ως τίτλο «Η σύγχρονη κριτική θεωρία και ο μοντερνισμός» και περιλαμβάνει μελέτες των Μ. Ράπτη, Γ. Διζικιρίκη, Γ. Λαζαράτου, Ε. Κοκκόρη, Revault d’ Allones, Β. Σταμάτη.

2)             Το δεύτερο μέρος έχει τίτλο «Αισθητικές θεωρήσεις, στην εποχή της παγκοσμιοποίησης» και περιλαβάνει μελέτες του Ε. Μαυρομμάτη, του Α. Παγουλάτου, Κ. Ευαγγελάτου. Τα δύο πρώτα μέρη μεταξύ των άλλων περιλαμβάνουν και μελέτες που αναφέρονται στις αισθητικές θεωρίες της Σχολής της Φρανκφούρτης ή σε ζητήματα διαπολιτισμικότητας την εποχή της παγκοσμιοποίησης.

3)             Το τρίτο μέρος έχει ως τίτλο «Μικροδομικά πολιτισμικά και αισθητικά μοντέλα», όπου πολλές μελέτες επικεντρώνονται στο έργο ή ακριβέστερα στην επαναστατική ή ριζοσπαστική διάσταση των λογοτεχνικών ή καλλιτεχνικών έργων συγκεκριμένων δημιουργών, όπως π.χ. ο Δ. Σολωμός, Α. Ρεμπώ, Le Corbusier κ.ά. Το μέρος αυτό περιλαμβάνει μελέτες των Φ. Νικολόπουλου, Μ Σφακιανού, Κ. Καντά, Ν. Moulonguet, Σ. Τουρκομανώλη, Μ Γεωργούση, Ε. Μαυραντώνη, Δ. Κοντελεζίδου, Β. Φιοραβάντε, Κ. Ευαγγελάτου, Γ. Σταυριανού.

4)             Το τέταρτο μέρος τιτλοφορείται «Η διακαλλιτεχνικότητα και η διαπολιτισμικότητα στην εποχή της παγκοσμιοποίησης» και περιλαμβάνει μελέτες που αναφέρονται σε ζητήματα διαπολιτισμικής και διακαλλιτεχνικής φύσης. Σ’ αυτό το μέρος έχουμε μελέτες των Β. Φιοραβάντε, Γ. Τζαβάρα, Β. Σταμάτη, Κ Ευαγγελάτου, Γ. Ζιώγα, Μ. Οικονομάκου, Α. Μαστρογιάννη.

5)             Το τελευταίο μέρος τιτλοφορείται «Τέχνη, λόγος, διαπολιτισμικότητα, παγκοσμιοποίηση», όπου προσεγγίζονται συγκεκριμένες καλλιτεχνικές δημιουργίες ή ρεύματα, μύθοι ή ζητήματα πολυπολιτισμικότητας. Περιλαμβάνονται μελέτες των Β. Φιοραβάντε, Σ. Αράβου-Παπαδάτου, Κ. Ευαγγελάτου, Φ. Τολέντι, Κ. Καποδίστρια.                   
    Επίσης αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές από τις ερευνητικές κατευθύνσεις ή εναύσματα για παραπέρα έρευνα ή ευρύτερα θεωρητικές επεξεργασίες που μπορούν ν’ ανευρεθούν στον παρόντα τόμο σχετίζονται ή υποστηρίζονται από τη συνολική δουλειά του Εργαστηρίου Καλλιτεχνικής και Πολιτισμικής Παιδείας του Παν/μίου Αιγαίου που εδράζει στη Ρόδο και του οποίου προΐσταται ο Β. Φιοραβάντες.

III

Το ρεύμα της Νέας Ανθρωπολογίας τι θα έπρεπε να επιδιώκει (προσανατολισμός που προσδιορίζει και το βαθύτερο περιεχόμενό του και δικαιολογεί την ονομασία του): Να συνειδητοποιηθεί σε βάθος η δυναμική των καταλυτικών αυτονομιών του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού (και όχι απλώς τα χαρακτηριστικά του), καθώς ρέπει διαρκώς σε καλυμμένη ή απροκάλυπτη αυταρχικοποίηση, και να μελετηθεί συστηματικά ο τρόπος παρέμβασης των εξεγερμένων ριζοσπαστικών  δυνάμεων (και δεν εννοούμε μόνο την εργατική τάξη, εννοούμε ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας που καθημερινά πλήττονται από τις αδίστακτες  πολιτικές του παγκοσμιοποιημένου πια χρηματοοικονομικού κατεστημένου, εννοούμε ακόμη σκεπτόμενους πολίτες που αντιδρούν στην ολική «οικονομικοποίηση» των κοινωνικών σχέσεων και ριζοσπαστικοποιούνται πάνω σε μια ευρύτερη πολιτιστική πνευματική βάση) ώστε κάποια στιγμή αυτό το χρηματοοικονομικό κατεστημένο με όλες τις  διακλαδώσεις του και την κουλτούρα που κουβαλά να κλυδωνιστεί σοβαρά και παραπέρα να ανατραπεί. Σ’ αυτή τη διαδικασία η Νέα .Ανθρωπολογία. δεν στηρίζεται ούτε επαναπαύεται στη «βολική λύση» του ντετερμινιστικού προκαθορισμού ούτε περιορίζει  μηχανιστικά την έννοια του «επαναστατικού» μόνο στην αλλαγή του τρόπου παραγωγής και των παραγωγικών σχέσεων, αλλά διευρύνει την επαναστατικότητα σε όλη την γραμμή των πνευματικών και πολιστιστικών οριζόντων του ανθρώπου, λαμβανομένου ως ολότητας και όχι μόνο στην οικονομική του βάση.

Στο πλαίσιο του ίδιου πνεύματος  η συλλογικότητα παντρεύεται με τη νέα «αυτονομούμενη υποκειμενικότητα», «που χειραφετείται όχι μόνο απέναντι στα αόρατα δεσμά που έχει επιβάλει η παγκόσμια χρηματοοικονομική ολιγαρχία αλλά κι απέναντι στην έννοια της αόριστης και απρόσωπης μαζικότητας και στο δήθεν αδιαπραγμάτευτο των ιστορικοκοινωνικών νομοτελειών. Το εξεγειρόμενο ιστορικοπολιτικό υποκείμενο δεν είναι απλώς η φετιχοποιημένη εργατική τάξη ή «οι μάζες» αλλ’ ο συνειδητός πολίτης με τη «ριζοσπαστική υποκειμενικότητά του, που έχει επιστρατεύσει όλες τις ψυχοπνευματικές του δυνάμεις και εκούσια  συμμετέχει σε συλλογικές διαδικασίες αμφισβήτησης «Ένας ριζοσπάστης πολίτης που δεν έχει ξεπουλήσει την αυτονομία του, αλλ’ αντίθετα συστηματικά προσπαθεί να παντρέψει αυτή την αυτονομία με τη συλλογικότητα του επαναστατικού και τα συλλογικά καθήκοντα, που αναδύονται μέσα από το ιστορικοκοινωνικό γίγνεσθαι που δε γνωρίζει φραγμούς.

αι σ’ όλη αυτή τη δυναμική ο σκοπός παραμένει ίδιος (κι αυτός, όπως είπαμε,είναι και ο σκοπός της Νεας Ανθρωπολογίας , όπως προσδιορίζεται στην παρόντα συλλογικό τόμο): η απελευθέρωση και η χειραφέτηση του Ανθρώπου, ο εμπλουτισμός του πνευματικά και πολιτιστικά, η συγκρότηση ενός νέου ποιοτικού του περιεχομένου. Εννούμε έναν άνθρωπο  που σέβεται και λειτουργεί συνειδητά μέσα στη δημιουργική συλλογικότητα, αλλά χωρίς ν’ απεμπολεί την απελευθερωτική κι απελευθερωμένη υποκειμενικότητά του, που θα έχει αποτινάξει παράλληλα τα δεσμά των οικονομίστικων προσδιορισμών του και των δομών εκμετάλλευσης, πράγμα που ήταν και το έσχατο όραμα του Κ. Μαρξ.

 

XAΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Κ. ΚΑΚΑΒΕΛΑΚΗ                                                                         

    Αθήνα 15 Απριλίου 2013
                                                                               

Σεβαστέ  καθηγητά κύριε Φιοραβάντε,         

Σας ευχαριστώ θερμά για τη πρόταση συνεργασίας και συγχαρητήρια
για τη «Νέα Ανθρωπολογία».

Θα ανταποκριθώ άμεσα και θα χαρώ πολύ να έχουμε  δημιουργική επαφή.
Οι καταθέσεις των σκέψεων σας στο ιδιαίτερα ενδιαφέρον  βιβλίο σας που έχω διαβάσει «Αισθητική πολιτισμική πράξη» είναι βαρύνουσες. Ανυπομονώ να βρώ χρόνο και για τα άλλα. Οι προτάσεις σας για το άρθρο είναι πολύ ενδιαφέρουσες αν και αντιπροτείνω ότι θα έπρεπε τα αναφερόμενα δύο πρόσωπα να τοπο-θετηθούν σε ένα ευρύτερο πλαίσιο εξέτασης αυτού που ονομάζω εξατομικευμένη μουσική μεταστοιχείωση στα πλαίσια της γενικότερης μεταμορφωτικής διαδικασίας του κινήματος του μουσικού μοντερνισμού και της μουσικής  αβαντγκαρντ στον 20^ο αιώνα.

 Παρόλη την εμπλοκή αυτών των δύο συνθετών με την τεχνολογία και τις τεχνικότητες έκφρασης στο επίκεντρο της έκφρασης τους παραμένει ο άνθρωπος και ο αγώνας για την επιβίωσή του έχοντας ως άξονα την επική πολυδιάστατη ελληνική οντολογική πλευρά αυτής της αγωνιώδους ηρωϊκής υποκειμενικότητας που προσεγγίζει επίσης  ο Αντόρνο και ο Χορκχαιμερ στις αναφορές στους στην Οδύσσεια (Διαλεκτική του διαφωτισμού) αλλά και νεότεροι όπως ο Ντερριντά που εξετάζουν μέσα από αυτό πρίσμα τις σχέσεις κέντρου και περιφέρειας.

Αυτά ως πρώτες σκέψεις!

Χαιρετισμός Νίκου Βούτση στο Στρογγυλό Τραπέζι με θέμα:

«Νέα Ανθρωπολογία, καλλιτεχνικές πρωτοπορίες, εναλλακτικό σχέδιο» του Β. Φιοραβάντες

Εκδήλωση Τετάρτης 17/4/2013, 19:30, στο Έναστρον

Η απάντηση στη συστημική κρίση του συστήματος και εν προκειμένω η εναλλακτική πρόταση της Αριστεράς για λύση σε κλίμακα Ευρώπης που θα οδηγεί και σε ριζοσπαστική αλλαγή της αρχιτεκτονικής της Ευρωένωσης, δεν μπορεί να είναι και να παραμένει στο πεδίο των μικρο- και μακρο-οικονομικών προσεγγίσεων, δεν μπορεί να εξαντλείται και να χαρακτηρίζεται στα πλαίσια ενός σύγχρονου οικονομισμού.

Το κεντρικό σύνθημα, «ο άνθρωπος πάνω από τα κέρδη», σύνθημα που συμπύκνωσε τα προδρομικά κινήματα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση από το Σιατλ μέχρι και τη Φλωρεντία, τη Γένοβα και τις Παγκόσμιες Διασκέψεις των κινημάτων, καταδεικνύει ακριβώς τον παράγοντα άνθρωπο και την κοινωνική διάσταση των απίστευτα οδυνηρών συνεπειών από τις στρατηγικές της «εσωτερικής υποτίμησης» που εφαρμόζουν το ΔΝΤ και οι ιθύνοντες, γερμανικής ηγεμονίας, κύκλοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Είναι σαφές λοιπόν ότι αποκτούν χαρακτήρα επίκαιρο και επιτακτικό οι διανοητικές διεργασίες και οι εμπειρικές αποτιμήσεις στο πεδίο της ανάλυσης των πολιτισμικών φαινομένων με την ευρεία έννοια μέσα σε συνθήκες κρίσης και της αναζήτησης εναλλακτικών προτάσεων. Οι νέες αυτές προσεγγίσεις θα συγκροτούνται στη βάση της ανασύνθεσης του κοινωνικού ιστού και της ανόρθωσης μιας κοινωνίας των αναγκών με κοινωνική δικαιοσύνη. Προφανώς ένα τέτοιο πρόγραμμα δεν μπορεί να είναι προϊόν και εργαλείο «ανάθεσης» του λαϊκού κινήματος προς την πιθανή πλέον αριστερή διακυβέρνηση, αλλά θα στηρίζεται στον ισχυρό ρόλο των συλλογικοτήτων και στις αξίες που αναφέρονται στο δημόσιο συμφέρον, στην ανάπτυξη πρωτοβουλιών διεθνιστικής αλληλεγγύης, στην παραγωγική ανασυγκρότηση με προτεραιότητες πολιτισμικές, περιβαλλοντικές και ιδιαίτερα κοινωνικές με στόχο την αποκατάσταση και διεύρυνση των ανθρώπινων δικαιωμάτων, κατακτήσεων και ελευθεριών.

Σε αυτήν την κατεύθυνση θέλουμε να πιστεύουμε ότι εργαζόμαστε όχι μόνο ως κοινοβουλευτική ομάδα και ως στελέχη του υπό διαμόρφωση ενιαίου φορέα του ΣΥΡΙΖΑ-ΕΚΜ, αλλά και ως ευρύτερος χώρος με συμβολές και δημιουργικές πρωτότυπες προσεγγίσεις σαν αυτές που συμπεριλαμβάνονται στο συγκεκριμένο τόμο που έχει επιμεληθεί ο φίλος Β. Φιοραβάντες.

17-4-2013