ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΗ¹

Ποιο είναι το ζητούμενο;

Μα υπάρχει;

Φαίνεται ότι υπάρχει!

Β. Φιοραβάντες (παράφραση ενός αποσπάσματος του Μπέκετ)

I.    Η νέα ριζοσπαστική παρεμβατική συλλογικότητα και κοινωνικότητα. Η σημασία της τέχνης  δημόσιου χώρου κατά το παράδειγμα του Living Theater².

Υπάρχει απόλυτη ανάγκη ανασυγκρότησης  των όρων πρόσληψης της πραγματικότητας (μιας πραγματικότητας η οποία άλλαξε ραγδαία στα τελευταία χρόνια και συνεχίζει ν’ αλλάζει προς την καταστροφή) και μέσω της τέχνης, της παρεμβατικής, της πολύμορφης παρεμβατικής ειδικότερα. Της πρωτοπόρας και νεοπρωτοπόρας (παρεμβατικής) τέχνης.

Η ανασυγκρότηση αυτή δεν μπορεί παρά να γίνει σε επίπεδο συνείδησης, με όρους ιδεολογίας, αρνητικής και ιδεολογικής κριτικής, αντιαλλοτριωτικής πράξης, αυτόνομης οντότητας και θέσμισης. Για να επιτευθεί η ανασυγκρότηση αυτή επιβάλλεται η οργάνωση μιας παρέμβασης στο δημόσιο χώρο καινοτόμα, αφυπνιστικά, καταλυτικά, συνειδητοποιητικά, αυτόνομα, ανατρεπτικά. Η σύγχρονη παρεμβατική τέχνη έχει νεοανθρωπιστικό νόημα, σε στενή σύνδεση με το πρόταγμα του νέου και μαχόμενου ανθρωπισμού.

Η τέχνη μετά την ιστορική εμπειρία της πρωτοπορίας και της νεοπρωτοπορίας, δεν έχει νόημα παρά ως γίγνεσθαι, ως συνειδητή μετατρεπτική πράξη. Κατά τον ίδιο τρόπο, η τέχνη σήμερα σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης, έχει νόημα μόνον ως πρωτοπορία ή, ακόμη καλύτερα, ως  νεοπρωτοπορία μοντέρνα – μοντερνιστική, και η οποία ως τέτοια μπορεί ν’ ανοίξει ένα νέο δρόμο, να συλλάβει και ν’ αναδείξει το πρόταγμα της ανθρώπινης χειραφέτησης και απελευθέρωσης. Διαφορετικά δεν θα κάνει τίποτα άλλο από την αναπαραγωγή του συστήματος.

Η κοινωνία δηλαδή έχει ανάγκη από μια νέα (μετα-)κριτική, ριζοσπαστική και ανατρεπτική συνείδηση. Μια συνείδηση άρνησης, κριτικής, αντίστασης, ανατροπής, ανασυγκροτήσεων, αναδομήσεων του μοντέλου, σύλληψης νέων μοντέλων.

Η ριζοσπαστική μοντέρνα τέχνη, μέσα σε αυτές τις συνθήκες, είναι τέχνη κοινωνικής κριτικής – συνειδητοποίησης, ξεπεράσματος, και οδηγεί πέραν από το πραγματικό (au délà du reel), ένα πραγματικό αλλοτριωμένο, πραγμοποιημένο, ξεπεσμένο: ερημιά, ερήμωση, ερημοποίηση, εγκατάλειψη, συνθηκολόγηση με το υπάρχον ξεπεσμένο και υποδουλωμένο είναι-αποικιοποιημένος βιωμένος και ισοπεδωμένος, απολιθωμένος (Μαρκής) εσωτερικός κόσμος.

Η συστηματική αποδόμηση του κοινωνικού, που εφάρμοσαν οι νεοφιλελεύθεροι και συνεχίζουν μέχρι ακραίων και απάνθρωπων μορφών να επιβάλουν οι ταξη-φιλελεύθεροι, οδηγούν στην πλήρη αποκοινωνικοποίηση, ατομικοποίηση, στην απόρριψη του ανθρώπου ως κοινωνική και φυσική οντότητα, αλλά και ως κοινωνική – πνευματική – πολιτισμική. Προς μια νέα κριτική και ριζοσπαστική κοινωνική και ιδεολογική-πολιτισμική ευαισθησία. Έτσι αναδύεται η αξία της σταθερά, μόνιμα ιδεολογικά κριτικής στάσης, η οποία δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία νέων νοημάτων (sens), σηματοδοτήσεων (significations), για τη σύλληψη ενός νέου καθοδηγητικού νήματος. Υπ’ αυτή την έννοια είναι δυνατή η συνειδητοποίηση της ανθρώπινης και κοινωνικής απελευθέρωσης και χειραφέτησης και μέσω της σύγχρονης πρωτοπόρας (παρεμβατικής) τέχνης. Έτσι θα μπορέσουν να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για το αναγκαίο και επιβαλλόμενο  ξεπέρασμα.

ΙΙ.    Η σύγχρονη πολύμορφη παρεμβατική τέχνη. Η σύλληψη και η δημιουργία της σύγχρονης πολύμορφης παρεμβατικής τέχνης σε συνθήκες κρίσης, αυταρχισμού, ληστρικού νεοφιλελευθερισμού.

Υπάρχει δηλαδή η ανάγκη για μια νέα πρωτοπόρα, μοντέρνα και στρατευμένη τέχνη: για στράτευση γενικότερα. Μέσω της παρεμβατικής τέχνης θα καταστεί δυνατή η αφύπνιση της κοινωνίας, η ψυχική ενίσχυση του χειμαζώμενου ανθρώπου, η διαμόρφωση νέων προτύπων, ενός νέου παραδείγματος, ακόμη και ανθρωπολογικού. Η αναγκαία και επιβαλλόμενη αναδόμηση του μοντέλου έχει ανάγκη από παρεμβάσεις καταλυτικού χαρακτήρα, και μόνο η νέα πρωτοπόρα τέχνη μπορεί να δημιουργήσει.

Η καταγγελία της σύγχρονης ληστρικής και αυταρχικής τάξης μέσω της τέχνης μπορεί να δημιουργήσει νέους χώρους ελευθερίας. Έτσι θα πιστέψει ο υποταγμένος προς το παρόν άνθρωπος στη δυνατότητα απελευθέρωσής του από την κυριάρχηση κάθε μορφής, την αδίστακτη νεοφιλελεύθερη ειδικότερα.

Μέσα στις συνθήκες της σύγχρονης γενικευμένης καταστροφής, αποικιοποίησης του εσωτερικού κόσμου, ιδιώτευσης-ιδιωτικοποίησης των πάντων, υπάρχει απόλυτη ανάγκη εξόδου της πρωτοπόρας τέχνης στο δημόσιο χώρο. Να μετατραπεί ο δημόσιος χώρος σε ένα νέο και μεγάλο Living Theater. Όλοι οι δημόσιοι χώροι πρέπει να γίνουν ένα απέραντο νέο Living Theather, και μέσω της επαναδημοσιοποίησης της τέχνης θα μπορέσει να επαναδημοσιοποιηθεί η ζωή, η ύπαρξη. Έτσι ίσως γίνει κατορθωτό  να αποκτηθεί ευρύτερη συνείδηση από τον εξαθλιωμένο και εξωθημένο στη γωνία του παρανοϊκού ατομικισμού άνθρωπο. Και συνείδηση αποκτάται μόνο μέσα από τη δημοσιοποίηση, τη συλλογικότητα, την κοινωνικοποίηση και την ιδεολογικοποίηση. Η παρεμβατική τέχνη έτσι θ’αποκτήσει ένα θεμελιακά αντιαλλοτριωτικό, αντιπραγμοποιητικό και αντιφετιχιστικό χαρακτήρα, περιεχόμενο, νόημα.

Αυτό θα είναι αρνητικά ορισμένο, όπως είναι το νόημα και της σύγχρονης  κοινωνίας και ανθρώπινης ύπαρξης. Η νέα παρεμβατική και δημοσιοποιημένη τέχνη θα αποτελέσει έτσι το εύνασμα, το φυτίλι της ανάπτυξης της αρνητικής διαλεκτικής, ενός πνεύματος γενικότερα εξέγερσης, διαλεκτικής της άρνησης, ανυπακοής, πολιτιστικής – πρώτιστα – ανυπακοής (dissidence culturelle). Η  παγκοσμιοποίηση με την κρίση της και τις θανατηφόρες επιπτώσεις της είναι πρώτιστα πολιτισμικό πρόβλημα. Η άρνηση και η αμφισβήτηση πάντα του συστήματος και γενικότερα ως αυτόνομη και μη αλλοτριούμενη και μη ενσωματούμενη κατάσταση, πρέπει μέσα από την τέχνη να γίνει η νέα κυρίαρχη, ακόμη και η γενική κατάσταση, το νέο κριτικό-ηγεμονικό πνεύμα της εποχής.

Η γενικευμένη κριτική κατάσταση και στάση είναι η μόνη διέξοδος για την επίτευξη του ξεπεράσματος, του απόλυτα αναγκαίου ξεπεράσματος.

ΙΙΙ.    Επαναπροσδιορισμός του δημόσιου χώρου.

Η τέχνη πρέπει να βγει από την αυτοαπομόνωσή της στο δημόσιο χώρο, στο χώρο κυριαρχίας και διαπάλης των συμφερόντων των κυρίαρχων. Από την άποψη αυτή επιβάλλεται η ανάγκη εναλλακτικών κοινωνικών, αισθητικών, πολιτισμικών μοντέλων, επικεντρωμένων στις έννοιες της αμεσότητας, της καινοτομίας, της πρωτοπορίας, της δημιουργικότητας κ.α. Έτσι θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για τη σύλληψη μιας νέας μεθοδολογίας έρευνας του πολύπλοκου πολιτισμικού γίγνεσθαι προς το άλλο, το εναλλακτικό.

Προς αυτή τη κατεύθυνση μπορεί να παίζει σημαντικό ρόλο η σύγχρονη προχωρημένη διεπιστημονική πολιτισμική έρευνα, και να μπορέσει να γίνει εφικτή η ανάδειξη νέων και κατά κανόνα διεπιστημονικών και διακαλλιτεχνικών πεδίων σύγχρονης ριζοσπαστικής δημιουργίας και δημιουργικότητας. Συγχρόνως θα προκύψουν έτσι μεθοδολογικές τομές και επιτομές των θεμάτων ανασυγκρότησης πεδίων, αναδόμησης κλάδων, τεχνών κ.α, ενώ θα δημιουργηθούν και προϋποθέσεις αισθητικής και πολιτισμικής πολυμορφίας, ως διαλεκτική σύνθεση–ξεπέρασμα παραδόσεων, τμημάτων, τεχνών, καταστάσεων που αναπαράγουν τον αυτοεγκλεισμό τους σε κλισέ, σε νόρμες, στην παράδοση, στην ενιαία σκέψη, στο σύστημα, την κυριάρχηση. Προς την πολύμορφη πολιτισμική αντίσταση, απείθεια (discidenie culturelle) και δημιουργικότητα˙ προς νέες κριτικές καταστάσεις − σύλληψη και δημιουργία νέων και πρωτοπόρων (παρεμβατικών) έργων.

ΙV.    Μεταστροφή, αναστροφή, αντιστροφή.

Πρέπει να αναδειχτεί με σύγχρονους όρους το μέγιστο πρόβλημα της αντιστροφής (Μαρξ) στο χώρο της ιδεολογίας, της μεταστροφής (Λοτρεαμόν) στο χώρο της τέχνης, της αποσπασματικής αμφισημίας και αναστροφής (Αντόρνο) στο χώρο της κουλτούρας, της συστηματικής-αντισυστηματικής αναστροφής (détournement: Ντεμπόρ – Βανεγκέμ) στο χώρο της κοινωνικής θεωρίας γενικότερα και αισθητικής, και να γίνει το επίκεντρο των σύγχρονων θεωρητικών ερευνών και καλλιτεχνικών πρακτικών. Έτσι θα δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την επίτευξη διαρκώς νέων κριτικών καταστάσεων: Αυτοάρνηση, αυτοαναίρεση, αυτοπροσδιορισμός∙ άρνηση, κριτική, ξεπέρασμα κάθε αντικειμενισμού, οντολογισμού κ.α. Έτσι δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για άλλες νέες και δυναμικές καταστάσεις. Η αισθητοκαλλιτεχνική διαδικασία διαρκούς ξεπεράσματος των μορφών, δημιουργίας νέων, μετασχηματισμού, μετάβασης στο άλλο, το νέο, το καινοτόμο, το μοντέρνο, το ριζοσπαστικό… είναι πλέον η νέα προϋπόθεση (condition) και της ίδιας της ύπαρξης ακόμα, με έμφαση στη διακαλλιτεχνικότητα και τη διεπιστημονικότητα, στη διαθεματικότητα και την διαπολιτισμικότητα, στην ετερότητα και την αυτονομία σε συνθήκες κρίσης της παγκοσμιοποίησης.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.       Η σύγχρονη πολύμορφη παρεμβατική τέχνη: Σχέδιο για Έρευνα, Σεμινάριο, Προχωρημένες έρευνες, Δράση, Εκθέσεις στο δημόσιο χώρο…

2.       Βλ. Β.Φιοραβάντες, «Σύγχρονο Λαϊκό θέατρο και περφόρμανς», Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ.II. σσ 411-6.