ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΖΩΝΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ, ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ ΕΥΡΩΖΩΝΗ

Προς ένα νέο κριτικό μοντέλο προσέγγισης της παγκοσμιοποίησης και της οικονομικής κρίσης με αφετηρία το έργο των Μάρξ, Γκράμσι, F. Braudel, G. Friedmann, A. Kojève, G. Ballandier, H. Lefebvre, Ν. Πουλαντζά, H. Weber, J. Habermas, A. Gorz, κ.ά. Η συστημική κρίση της οικονομίας μετεξελίσσεται σε συστημική κοινωνική και πολιτική κρίση, αλλά και σε πολιτισμική κρίση: σε κρίση μοντέλων¹ και αναφορών. Από την κρίση του ευρώ στην κρίση της Ευρωζώνης, και γενικότερα του Ευρωπαϊκού καπιταλιστικού συστήματος.

…η επανάσταση είναι η μόνη μορφή πολέμου μέσα στην οποία η τελική νίκη πρέπει να προετοιμαστεί από μία σειρά ηττών.

Ρ. Λούξεμπρουργκ

Η παρούσα θεωρητικοποίηση, προϊόν μακρόχρονης ερευνητικής και επιστημονικής δραστηριότητας και συγχρόνως συμπύκνωση της ενεργούς ενασχόλησής μας με τα κοινά στη χώρα μας και στη Γαλλία, χώρα σπουδών και μακρόχρονης διαμονής μας, θέλει να αποτελέσει μια βάση για την ανασυγκρότηση (με χαμπεμαρσιανούς όρους) του μοντέλου.

Η κατάσταση που επιβλήθηκε με τα Μνημόνια, αν και απόλυτα επαχθής, είναι πιο δύσκολο από όσο φαίνεται, να ξεπεραστεί. Μόνο με μία μεθοδική, συστηματική και παρατεταμένη προσπάθεια θα έχουμε αποτέλεσμα, εκμεταλλευόμενοι συγχρόνως στο έπακρον τις αντινομίες² του συστήματος, τις αντινομίες των ευρωπαϊκών κατεστημένων ειδικότερα, τη γεωπολιτική θέση, την ιστορία, τον πολιτισμό, την ιδιόμορφη εξαίρεσή μας. Συγχρόνως πρέπει να αναπροσαρμοζόμαστε συνέχεια και πάντοτε κριτικά στις διαρκώς μεταβαλλόμενες πολιτικές συνθήκες. Θα πρέπει δε να διατηρούμε την πρωτοβουλία των κινήσεων, έστω και σχετικά, και αν δεν αντιστρέψουμε την εντελώς αρνητική σχέση δανειστών – οφειλετών, που μας έχει επιβληθεί, με πολιτικές –πρώτιστα‒ πρωτοβουλίες, προοδευτικά να την τροποποιήσουμε θετικά.

Μέσα στις σύγχρονες σύνθετες και συνάμα αντιθετικές ευρωπαϊκές και διεθνείς συνθήκες για να επιβιώσουμε, στο πλαίσιο πάντοτε μίας ανεξάρτητης και πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής, είναι απόλυτα αναγκαίο να στηριζόμαστε στις φιλικές μας δυνάμεις στη Γαλλία, την Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία και σε όλες τις άλλες ευρωπαϊκές πρώτιστα χώρες, να αποκτήσουμε συμμάχους κ.α. Μετά δε τα πρόσφατα θετικά αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών στην Ισπανία και των γενικών εκλογών στην Πορτογαλία και στην Ισπανία θα πρέπει να αναβαθμίσουμε τις σχέσεις μας με όλη την προοδευτική αντιπολίτευσή της.

Πρέπει να επιτευχθεί η διάσωσή μας με όρους πάντοτε ανεξαρτησίας, κυριαρχίας (J.P. Chevenement: soverainenté) και πρωτοβουλίας κινήσεων. Ζούμε, εξάλλου, έναν μακρύ και παρατεταμένο πόλεμο θέσεων. Για το λόγο αυτό θα συνεχίσουμε τον αγώνα με όλα τα μέσα, με διαρκώς νέες μεθόδους, και κυρίως αποκτώντας νέους συμμάχους και υποστηρικτές. Συγχρόνως πρέπει να διευρύνουμε το πεδίο της πολιτικής μας παρέμβασης και δράσης, σύμφωνα με τον Γκολντμάν, τον επιφανή δάσκαλο του Πουλαντζά. Πρέπει ακόμη να εφεύρουμε νέες μεθόδους, έτσι ώστε να διαμορφώσουμε τις προϋποθέσεις μιας αυτοδύναμης πορείας και αυτάρχους κατά το δυνατό ύπαρξης. Θα πρέπει ακόμη να σκεπτόμαστε με όρους κινηματικούς, έτσι ώστε να επιδιώκουμε το θετικότερο δυνατό συσχετισμό δυνάμεων και τη διαμόρφωση της αντίστοιχης στρατηγικής για τη δημιουργία διαρκώς νέων και καλύτερων ισορροπιών. Ίσως ο γκραμσιανός πόλεμος θέσεων, και μάλιστα ο παρατεταμένος, να αποτελεί μία σοβαρή αναφορά, αν και η μετά κρίση Γερμανική Ευρώπη έχει πλέον σιδερένια οργάνωση και πειθαρχία. Οπότε ίσως θα πρέπει να αναζητήσουμε άλλες εναλλακτικές πολιτικές με όρους πάντοτε αυτονομίας και πρωτοβουλίας κινήσεων.

Με βάση αυτό το σκεπτικό, καθώς και τις προηγούμενες γενικότερες θεωρητικοποιήσεις³ μας για την κρίση, την παγκοσμιοποίηση, τον πολιτισμό κ.α. επεξεργαστήκαμε εδώ μία νέα θεωρητικοποίηση για το εξαιρετικά σημαντικό, επίκαιρο όσο και κρίσιμο θέμα της παγκοσμιοποίησης, της κρίσης και της ευρωζώνης και των μεταξύ τους σχέσεων, υπό την προοπτική ανίχνευσης μιας διεξόδου με νεοανθρωπιστικούς όρους. Υπονοείται ότι θα πρέπει να υπερβούμε, να παρακάμψουμε τις συμπληγάδες του νεοβάρβαρου ταξηφιλελευθερισμού, της ευρωπαϊκής τεχνοστρουκτούρας  και  του ακραίου νεοφιλελευθερισμού του ΔΝΤ.

Η θεωρητικοποίηση αυτή, υπό την επήρεια του Λεφέβρ⁴ και του Αντόρνο, έχει τη μορφή Θέσεων (Théses), λίγο αποσπασματικών και συγχρόνως σε παράταξη. Οπωσδήποτε χρειάζεται παρά πέρα διερεύνηση του θέματος, αλλά η διατύπωση των συγκεκριμένων αυτών θέσεων μας επιτρέπει να δημιουργήσουμε μία καλύτερη και διαυγέστερη αντίληψη για θέματα που η Κριτική θεωρία μέχρι τώρα δεν έχει ασχοληθεί συστηματικά, και ειδικά για το θέμα της Ευρωζώνης, στο νέο αποκαλυπτικό τοπίο της σύγχρονης κρίσης και της αποσύνθεσης που αυτή έχει δημιουργήσει από το 2007 και εδώ παγκόσμια.

Ι. Με βάση τη μαρξιστική θεωρία των διαρκών μεταλλαγών, όπως αυτή συστηματοποιήθηκε από τον G. Ballandier^1*, οι σύγχρονες πολύπλοκες και δομικά αντιθετικές κοινωνίες είναι ένα διαρκές κινητό προς νέες πάντοτε μορφές, δομές, καταστάσεις. Δεν υπάρχει πλέον καμία σταθερότητα και καμία ισορροπία. Οι μεταλλαγές⁵ αυτές δεν είναι πάντοτε προς το καλύτερο. Αντίθετα παρατηρείται μία διαρκής διαδικασία συνθετοποίησης, ενοποίησης (intégration), ενσωμάτωσης, αναβάθμισης και σύσφιξης δεσμών, ισχυροποίησης θεσμών, αποκρυστάλλωσης, και παγίωσης δομών κ.α., συγχρόνως με μια διαδικασία απόρριψης, αποσύνθεσης, αποδόμησης, περιθωριοποίησης κ.α. Η διαδικασία αυτή είναι συμμετρική και συνάμα αντιθετική ή συμμετρικά αντιθετική⁶. Πολύ συχνά μάλιστα η διαδικασία αυτή αποκτά βίαιο χαρακτήρα, έως και σε ακραίο βαθμό. Μόνο η συνειδητή, με ιστορικούς όρους, υποκειμενικότητα⁷ μπορεί να χαράξει μία άλλη, εναλλακτική πορεία. Υπάρχει όμως σήμερα αυτή; Μήπως μπορεί να συγκροτηθεί στο εγγύς μέλλον; Όπως είναι ευνόητο, η συγκρότηση αυτή συνιστά το κύριο άμεσο και ιστορικό καθήκον μας. Σε κάθε περίπτωση σήμερα το θέμα της υποκειμενικότητας είναι κρίσιμο, καθοριστικής σημασίας. Σε συνθήκες προϊούσας αποπαγκοσμιοποίησης, η ανασυγκρότηση της φιλοσοφίας του υποκειμένου συνιστά την προϋπόθεση sine qua non για την όποια απελευθερωτική πρακτική, ακόμα και για την ίδια της την ύπαρξη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να κάνουμε τις εξής σημαντικές παρατηρήσεις⁸: Η νέα ανθρωπολογία, ο νέος ανθρωπισμός, που έχουμε ανάγκη, συνδέεται ή και ταυτίζεται με τη φιλοσοφία της συνείδησης, της υποκειμενικότητας, της απαλλοτρίωσης, της νέας πρωτοπορίας, της νέας μοντέρνας τέχνης. Έτσι θα μπουν οι βάσεις για μία σύγχρονη (μετακριτική) θεωρία, από τη φύση της διαλεκτική, επικεντρωμένη στη διαλεκτική της άρνησης, στην καθορισμένη, τέλος, άρνηση.

Η κρίση της παγκοσμιοποίησης ανέδειξε την οξύτητα των έντεχνα κρυμμένων αντινομιών του συστήματος. Η παγκοσμιοποίηση ήταν συνυφασμένη με τη γένεσή τους, η κρίση της με την ανάδειξη με όλη τη μεγαλοπρέπεια της ολότητάς τους. Οι αντινομίες στις οποίες έδινε έμφαση ο Αντόρνο, ως μετασχηματισμός προς ακραίες και οξύτερες μορφές των αντιφάσεων, είναι πλέον το επίκαιρο, το κρίσιμο θέμα. Η διαλεκτική κατανόησή τους θα σημάνει και τη διαλεκτική υπέρβασή τους, το γενικότερο ξεπέρασμά τους. Ο Μαρξ προσπαθούσε εναγώνια να κατανοήσει και να φωτίσει τις αντιφάσεις του τότε ανερχόμενου καπιταλισμού. Εμείς σήμερα πρέπει να εμβαθύνουμε και να συστηματοποιήσουμε κριτικά τις γνώσεις μας για τις πολλαπλές και πολύμορφες αντινομίες του συστήματος σε κρίση, αν θέλουμε να διαμορφώσουμε ένα σύγχρονο ανθρωπιστικό και ριζοσπαστικό σχέδιο.

Η κρίση της παγκοσμιοποίησης οδηγεί σήμερα στην αποπαγκοσμιοποίηση. Αυτή συνίσταται πρωταρχικά στη διάλυση των κοινωνικών υποκειμένων και κυρίως του φορντικού, του παραδοσιακού, του νέου: όλων. Η κοινωνία οδηγείται έτσι στην πλήρη, τη γενικευμένη κατάργηση των κοινωνικών υποκειμένων στην οποιαδήποτε μορφή τους. Οδηγούμαστε, με άλλα λόγια, προς μια κοινωνία-μη κοινωνία, μία κοινωνία χωρίς δομές, χωρίς υποκείμενα. Τα υποκείμενα θα είναι εφεξής άμορφα, ευέλικτα, προσωρινά: πρεκαριάτο (précariat). Η κοινωνία των 2/3 που αναφέραμε παλιά ως σύγχρονη κύρια αρνητική τάση, μετατρέπεται σε μία κοινωνία των λίγων, των ολιγαρχών και των προσωρινά επιζησάντων. Η μόνη λύση είναι η πλήρης, η δομική αναδιοργάνωση της υπάρχουσας κοινωνίας υπό τη μέγγενη των ολιγαρκών-μονοκρατόρων και των πραιτόρων τους, ιδεολογικών, πολιτικών, κ.ά. από τα κάτω. Έτσι θα δημιουργηθεί ένα νέο κοινωνικό σύστημα αλληλέγγυο- ανθρώπινο-ανθρωπιστικό. Αυτό μέσα σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης και κοινωνικής αποδόμησης, ακόμη και καταστροφής θα εμφανιστεί από τα κάτω, μέσα πάντοτε στην υπάρχουσα εκμεταλλευτική κοινωνία, ως άρνησή τους ακριβώς, και θα διαδοθεί στη συνέχεια παντού: θα κυριαρχήσει. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να κινηθούν οι πρωτοπορίες για να αφυπνιστεί η κοινωνία και να αποφύγει τη με κάθε βεβαιότητα επερχόμενη καταστροφή, τη γενοκτονία. Διαφορετικά, θα οδηγηθούμε σε μία νέα αναπαραγωγή του συστήματος με πολύ μάλιστα χειρότερους όρους.

ΙΙ. Με βάση τη θεωρία της διευρυμένης αναπαραγωγής των Μάρξ και Λούξεμπουργκ, η παγκοσμιοποίηση είναι μία εξελιγμένη μορφή διευρυμένης αναπαραγωγής. Αυτή συνίσταται πρώτιστα στην αυτονόμηση του χρήματος, του υποσυστήματος χρήμα⁹. Από την αρχική διευρυμένη παραγωγή και αναπαραγωγή φθάσαμε δηλαδή στην αυτονόμηση του χρήματος, και τελικά στην αυτονόμηση της χρηματο-οικονομίας, έως στην πλήρη ανάδειξή της σε αυτοτελή  οντότητα, με όλες τις τραγικές συνέπειες που έχει αυτή η αυτονόμηση στην πραγματική οικονομία.

Η διευρυμένη αναπαραγωγή σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποιημένη αυτονομία του χρήματος είναι οι αιτίες δημιουργίας ανεξέλεγκτων φουσκών, με όλες τις καταστροφικές επιπτώσεις τους. Βλ. Lehman Βrothers, Ελλάδα κ.α. Από την άλλη, ο απορρυθμισμένος καπιταλισμός δεν μπορεί να αναπτυχθεί χωρίς φούσκες. Πρόκειται για θεμελιώδη αντινομία.

Η τάση προς τη διευρυμένη αναπαραγωγή¹⁰ τείνει να ακυρώσει το ανθρωπιστικό επιστημολογικό και μεθοδολογικό μοντέλο του νεαρού Μαρξ. Αντίθετα, η διεύρυνση του μοντέλου και η επέκτασή του με νεοανθρωπιστικούς όρους σήμερα πρέπει υποχρεωτικά να ενσωματώσει δημιουργικά τις ισχυρές τάσεις της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας προς τη διαρκή διεύρυνσή της μέσα από την πλήρη ανασυγκρότησή του (μοντέλου). Δηλαδή το ζητούμενο είναι πως θα επικαιροποιήσουμε αυτό το ιστορικό μαρξικό μοντέλο, θα το διευρύνουμε, θα το εμπλουτίσουμε, θα το επικαιροποιήσουμε, θα το εκμοντερνίσουμε: πως θα το συνθετοποιήσουμε, σε συνθήκες ακριβώς σύνθετης και βέβαια πολύπλοκης παγκοσμιοποίησης, με νεοανθρωπιστικούς όρους. Το νέο υποκείμενο: ο παγκοσμιοποιημένος εκ των πραγμάτων άνθρωπος, ο πτωχοποιημένος πλέον λαός μέσα στις global αντιφάσεις ακόμα και αντινομίες του, ως υπέρβαση, δυνητικό ξεπέρασμά τους, αλλά κυρίως πραγματικό.

III. Με βάση τη θέση και τη μέθοδο του G. Friedmann²*, στη συνέχεια του Μαρξ, είναι αναγκαίος ο εξανθρωπισμός των σχέσεων εργασίας και τεχνολογικής προόδου. Έτσι προσεγγίζουμε λεπτομερώς, ενδελεχώς, συστηματικά τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης^3*, τη διαμόρφωση της νέας κοινωνικής και διεθνούς διαίρεσης της εργασίας, υπό νεοανθρωπιστική πάντοτε οπτική. Δεν είναι δυνατό να εγκαταλείψουμε τον κόσμο της εργασίας στους θιασώτες της αυτόματης ρύθμισης, στους Ταλιμπάν του μεσαιωνικού νεοφιλελευθερισμού.

Βέβαια στη πορεία της εξέλιξης του καπιταλισμού, και ιδίως με τη νεοφιλελεύθερη απορρύθμιση και τη καθολική εισαγωγή των ρομπότ, οδηγηθήκαμε στη μαζική κατάργηση της εξειδικευμένης εργασίας, της μεταφοράς της μαζικής παραγωγής στις πρώην πτωχές και νυν αναπτυσσόμενες χώρες, δημιουργώντας έτσι και μία εσωτερική κατανάλωση σε αυτές, και στην υποβάθμιση και απανθρωποίηση της εργασίας στις ανεπτυγμένες χώρες, αλλά και στη μαζική και δομική ανεργία ή στην καλύτερη περίπτωση στο μαζικό πρεκαριάτο: στο μη σταθερό απασχολούμενο προλεταριάτο (δηλαδή στο ταχέως αυξανόμενο υποπρολεταριάτο). Κύριο και συνάμα τραγικό αποτέλεσμα: η απορρύθμιση και η παγκοσμιοποίηση¹¹ διέλυσαν συνειδητά και οργανωμένα το ανεπτυγμένο δυτικό προλεταριάτο και στη θέση του δημιούργησαν και επέβαλαν σε μαζική κλίμακα την υποαπασχόληση, την οικονομική και κοινωνική αβεβαιότητα, την υποβάθμιση του ανθρώπου. Η Ευρωζώνη μέσω της μετατροπής των οικονομικών και των κοινωνικών προβλημάτων σε νομισματικά-χρηματοοικονομικά (καθώς και της συνειδητής εγκατάλειψης κάθε στοιχείου οικονομικής-βιομηχανικής πολιτικής), κατόρθωσε να διαμορφώσει μία μέγιστη φετιχικοποίηση. Συγχρόνως η Ευρωζώνη κατόρθωσε να δημιουργήσει και το σύγχρονο κοινωνικά αποκαλυπτικό πεδίο, που από τη δεκαετία του 1980 ενορχήστρωσε και επέβαλε χωρίς σοβαρές κοινωνικές αντιστάσεις. Η Ευρωζώνη, ως απόληξη και θεσμική συγκεκριμενοποίηση αυτής της πολιτικής, κατά τα άλλα απόλυτα συνειδητής και ενορχηστρωμένης από τη νεοφιλελεύθερη  άρχουσα τάξη και τη νομεκλατούρα της, στην ουσία είναι πλέον μία ενιαία νομισματική και μόνον οντότητα, με πολλαπλές και αυξανόμενες διαρκώς κοινωνικές ανισομέρειες, ανισορροπίες, εντάσεις, μεταλλαγές προς την μεγέθυνση πάντοτε του οικονομικά ισχυρού. Το κοινό νόμισμα και μόνο, η κοινή ή η ενιαία νομισματική πολιτική είναι ένα προκάλυμμα και η αιτία για την ανάπτυξη κάθε ανισορροπίας, αντίθεσης, αντίφασης, ακόμη και αντινομίας στο χώρο της Ευρωζώνης. Έτσι από ότι φαίνεται η θεωρία του Α. Εμμανουήλ¹² για την άνιση ανταλλαγή μεταξύ ιμπεριαλιστικών χωρών και χωρών του τρίτου κόσμου, έχει πεδίο ισχύος και για τις σχέσεις των μεγάλων και αναπτυγμένων ευρωπαϊκών χωρών, και πρωταρχικά της Γερμανίας με τις λιγότερο αναπτυγμένες Ευρωπαϊκές, και κυρίως με την Ελλάδα.

Όμως το παγκόσμιο απορρυθμισμένο καπιταλιστικό σύστημα απειλείται πλέον ενδογενώς από τις αντινομίες και τις γενικευμένες ασύμμετρες απειλές του, οι οποίες επί πλέον είναι όχι εύκολα προβλέψιμες: ολικά απρόβλεπτες. Έτσι και η Ευρωζώνη, αυτή η απόλυτη νομισματική τερατογένεση, απειλείται πλέον άμεσα από τις εσωτερικές αντιθέσεις της, από φυγόκεντρες δυνάμεις, και μάλιστα ετερόκλιτες, από τις δομικές αντινομίες της. Και προσοχή: Αυτές δεν είναι μόνον οικονομικές, αλλά και πολιτικές και κυρίως ιστορικές, με την έννοια της αναβίωσης (κρυφής ή φανερής) ιστορικών και ιμπεριαλιστικών αντιθέσεων του παρελθόντος.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο αρνητικής μετεξέλιξης της Ευρωζώνης, η Ελλάδα οδηγήθηκε προσχεδιασμένα στην τανάλια της ριζικής αποσάθρωσης των κοινωνικών θεσμών της, φορέων κ.ά., της οικονομικής ισοπέδωσής της, με στόχο τη μετατροπή της σε οικονομικοπολιτικό και κοινωνικό προτεκτοράτο. Σε εργαστήριο-δοκιμαστήριο εξολόθρευσης κοινωνικών αντιστάσεων και μη επιθυμητών και αρνητικών για το σύστημα αριστερών πολιτικών αλλαγών. Σε πειραματόζωο εφαρμογής νεοσυντηρητικών και νεοαντιδραστικών πολιτικών, ισοπεδωτικών για την κοινωνία Σε αρχιπέλαγος κοινωνικής υποδούλωσης, ισοπέδωσης και καταστροφής. Αν προοπτικά υπάρξει μιας κάποιας μορφής ανάπτυξη στη χώρα μας, αυτή θα είναι αποσπασματική, ασθενική, ασταθής και μάλιστα περιθωριακών ή δευτερευόντων τομέων της οικονομίας: τουρισμός, υπηρεσίες κ.α., και σε καμία περίπτωση όχι της βιομηχανίας, και ειδικότερα της βαριάς. Δεν θα έχουμε πλέον κομματιασμένη¹³ («miettes») εργασία κατά τον G. Friedmann, αλλά κομματιασμένη χώρα, όχι απλώς έρημη, ερημοποιημένη, αλλά και κομματιασμένη. Έτσι ο νεοβάρβαρος νεοκαπιταλισμός και ο εμμονικός ταξηφιλελευθερισμός, γερμανικής έμπνευσης και καθοδήγησης, θα επιτύχουν όχι μόνο να υποτάξουν τη χώρα, αλλά και να την αποσαρθρώσουν δομικά και μακροχρόνια, και μάλιστα χωρίς σημαντικές πλέον εστίες αντίστασης, αλλά και ούτε καν με παραμικρές δυνατότητες ανόρθωσης. Θα πρόκειται για το νεοταξικό απόλυτο γερμανικό αρχιπέλαγος κοινωνικής υποταγής επί ελληνικού εδάφους. Εκτός εάν…

ΙV. Με βάση τη διερεύνηση της κοινωνιολογίας της εργασίας επί σειρά ετών και τη γνώση που έχουμε αποκτήσει από τις προσωπικές έρευνες και μελέτες μας των συνεχών μεταλλαγών της κοινωνικής οργάνωσης, της μορφής εργασίας: Τεϋλορισμός-Φορντισμός¹⁴ κ.ά., σε στενή μάλιστα συσχέτιση και διερεύνηση της κοινωνικής και της διεθνούς διαίρεσης της εργασίας, προσπαθούμε να κατανοήσουμε την παγκοσμιοποίηση, πως φθάσαμε σε αυτή, ποιες ανάγκες εξυπηρετεί, τις επιπτώσεις της κ.τ.λ. Το όλο πρόβλημα είναι αρκετά σύνθετο και αποκτά νέες μη προσδιορίσιμες εύκολα διαστάσεις με τη συστημική κρίση που έχει ξεσπάσει, και που δεν έχει τελειωμό, παρά τις όποιες προσπάθειες γίνονται για να ελεγχθεί. Η συνεχής αλλαγή της κοινωνικής και της διεθνούς διαίρεσης της εργασίας, σε συνδυασμό με την επίσης διαρκή αλλαγή της σχέσης σταθερό προς μεταβλητό κεφάλαιο (οργανική σύνθεση του κεφαλαίου), διαφοροποιούν συνεχώς τις οικονομικοκοινωνικές σχέσεις, τις νομικές βάσεις, επιφέρουν συνεχείς διαφοροποιήσεις στη σύγχρονη πολιτική δομή. Πάνω σε αυτή τη βάση συγκροτήθηκε και ο ταξηφιλελευθερισμός, που προσπαθεί να ηγεμονεύσει δια της βίας, του φόβου, του σοκ, της επιβολής του αυταρχισμού, μέσα σε συνθήκες υποχώρησης του κοινωνικού κινήματος, λόγω του αντικειμενικού περιορισμού της κοινωνικής βάσης του συστήματος, που έχει επιφέρει η απορρύθμιση γενικά, της κοινωνικής εργασίας ειδικότερα, αλλά και σε συνθήκες γενικευμένης αποϊδεολογικοποίησης. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι απόλυτη ανάγκη να επαναεπικαιροποιηθεί το κοινωνικό εναλλακτικό πρόταγμα με νεοανθρωπιστικούς (νεαρός Μαρξ) όρους.

V. Με βάση την καινοτόμα θέση του Ν. Πουλαντζά¹⁵ περί της ανάγκης συνεχούς διεύρυνσης των νομικών αρχών, κανόνων, συνθηκών, έτσι ώστε να ανταποκρίνονται στα διαρκώς νέα διαμορφούμενα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα, είναι ανάγκη να συνεχίσουμε τον αγώνα για συνεχή δημοκρατική εμβάθυνση και διεύρυνση. Κατά τον Πουλαντζά^4* είναι πάντοτε διακριτός ο χαρακτήρας των κοινωνικών, πολιτικών, ιδεολογικών δομών (ή βαθμίδων), σύμφωνα με τη θεωρία του της σχετικής αυτονομίας του πολιτικού και ιδεολογικού στοιχείου. Ως εκ τούτου επιβάλλεται λεπτομερής μελέτη της κοινωνικής δομής και του κράτους των σύγχρονων παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών εν τω γίγνεσθαι. Πρόκειται για μία θεώρηση γενετική-στρουκτουραλιστική, στη συνέχεια του ιστορικού δομισμού (στρουκτουραλισμού) του Λ. Γκολντμάν¹⁶, και στη συνέχεια του στρουκτουραλισμού του Λ. Αλτουσέρ¹⁷, περί ιστορικής ασυνέχειας, δυσμορφίας-πολυμορφίας της κοινωνικής εξέλιξης και ιστορικών ετερογενειών. Η πουλαντζική θεωρία συνιστά μία από τις βάσεις της σύγχρονης θεωρίας της κοινωνικής και ιστορικής συνθετότητας-πολυπλοκότητας σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Στη συνέχεια του Πουλαντζά, κατά τον Λεφέβρ¹⁸, το κράτος αποκτά κεντρικό χαρακτήρα. Αυτό διαπερνάται (Πουλαντζάς) από αντιθέσεις, σύμφωνα με τη δυναμική και τα προτάγματα του κινήματος. Όμως σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης¹⁹ (Λεφέβρ) το κοινωνικό-ιδεολογικό εκκρεμές μετατίθεται, μετατοπίζεται προς το κέντρο ή ακόμη και τα δεξιά, μόλις υποχωρήσει το κίνημα. Κατά τον H. Weber, μόνον αν τεθεί το θέμα υπό όρους συνείδησης²⁰, υπάρχει η δυνατότητα για προοδευτική προοπτική. Διαφορετικά η υπόθεση πνίγεται μέσα από/και στις δομές ή τους θεσμούς, ή ενσωματώνεται από το σύστημα²¹ (Χ. Μαρκούζε) και γενικότερα από την κυριάρχηση²² (Th. Adorno ‒ Σχολή της Φρανκφούρτης γενικότερα). Το σύστημα όμως έχει μία συγκεκριμένη και συγκροτημένη πολιτική αλλαγής των όρων του παιχνιδιού και μία στρατηγική διαρκούς υποταγής, ή τουλάχιστον ενσωμάτωσης, δομικής και λειτουργικής, κάθε διαφορετικής νέας κοινωνικής μορφής, διαφωνίας, διαμαρτυρίας²³, δομής κ.ά (Γ. Ανιόλι).

Η Ευρωζώνη, ένα στρεβλό σύστημα στην υπηρεσία της Γερμανίας (Βλ. και αρθρογραφία Π. Κοροβέση στην Εφ. Των Συντακτών), φτιαγμένη σύμφωνα με τα συμφέροντά της, με το ευρώ ουσιαστικά ως συνάλλαγμα (: Γερμανικό Μάρκο), συγκέντρωσε έντεχνα την εργασία έντασης κεφαλαίου στο έδαφός της, με άμεσο, μεσοπρόθεσμο και απώτερο, δηλαδή με διαρκή στόχο τη γερμανική κυριαρχία χωρίς πόλεμο - μέσω όμως μεθοδευμένου και μεθοδικού οικονομικού πολέμου -, χωρίς ξεκάθαρη πολιτική, χωρίς διακριτούς όρους, με δημιουργία έντεχνης και συνειδητής ασάφειας για τις σχέσεις μεταξύ των κρατών-«εταίρων», ευρωπαϊκών θεσμών κ.α. ως προς το ρόλο και τις αρμοδιότητες τους, εξυπηρετεί αριστοτεχνικά αυτή τη γερμανική ταξηφιλελεύθερη κυριαρχία. Η μερκελική ή μερκελο-μακιαβελική Γερμανία παρεμβαίνει προσχεδιασμένα από το παρασκήνιο μέσω των δορυφόρων της (και σπάνια σε πρώτο πλάνο) για να επιβάλλει την πολιτική της, για να επαυξήσει την επιρροή της διά του φόβου, του τρόμου, της διαρκούς απειλής, της διαρκούς μεθόδευσης μικροπραξικοπημάτων. Μόνο με ριζική μεταρρύθμιση, η Ευρωζώνη θα ανασυγκροτηθεί, έτσι ώστε να  ανταποκριθεί έστω και στοιχειωδώς στις ανθρώπινες και κοινωνικές ανάγκες. Από την άποψη αυτή ίσως θα πρέπει να επανεξεταστεί η θέση του Α. Kojève, πέρι μόνης δυτικής λύσης, με ιστορική μάλιστα αναφορά: Η δημιουργία της κάτω από το Ρήνο Λατινικής Ευρώπης, με ηγέτη τη Γαλλία²⁴. Σε κάθε περίπτωση, η διεύρυνση της Ευρώπης, εντάσσοντας χώρες κατεστραμμένες από τον σταλινισμό, ισχυροποίησε σε ακραίο βαθμό τη σφαίρα της γερμανικής επιρροής. Από την άποψη αυτή υπάρχει απόλυτη και άμεση ανάγκη για την ανασυγκρότηση του μοντέλου της γερμανικής Ευρωζώνης, και πρώτιστα για την αποτίναξη του γερμανικού νέου τύπου ολοκληρωτισμού.

VΙ. Η τελευταία κρίση²⁵, η οποία είναι πολύ διαφορετική από τις προηγούμενες, εκτός από εξαιρετικά βίαιη και παρατεταμένη, είναι κυρίως συστημική. Ο συστημικός χαρακτήρας είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο, και απορρέει από τη γενικευμένη απορρύθμιση που επέβαλε ο νεοφιλελευθερισμός και η γενίκευση, η σφαιρικοποίηση (globalisation) των οικονομικών παιχτών, η παγκοσμιοποίηση των αγορών, των καταστάσεων κ.τ.λ. Οι αντιθέσεις έτσι γενικεύτηκαν, παγκοσμιοποιήθηκαν, ενώ αναδείχθηκαν στην επιφάνεια και οι έντεχνα μέχρι τώρα κρυμμένες αντινομίες. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, όπου κυριαρχούν οι καθημερινές και απρόβλεπτες εν πολλοίς κινήσεις του κεφαλαίου, των παιχτών (operateurs) κ.α, δεν είναι εύκολη υπόθεση το ξεπέρασμα των κοινωνικών αντιθέσεων, που είναι η πηγή, η αφετηρία  όλων των ανισορροπιών του συστήματος. Οι κοινωνικές αδικίες και αντιθέσεις εξάλλου σε συνθήκες απορρύθμισης και παγκοσμιοποίησης όλο και διευρύνονται, χωρίς όμως να δημιουργούνται παγκόσμια εναλλακτικά μέτωπα, κινήματα. Ακόμη και αυτά που υπήρχαν στις τελευταίες δεκαετίες υποχώρησαν.

Με βάση αυτή τη διαπίστωση, οδηγούμαστε αναπόφευκτα προς μία ριζική αλλαγή θέσης: πρέπει να εκμεταλλευτούμε σε απώτατο βαθμό όλες τις αντινομίες του συστήματος, ανεξαιρέτως σημασίας, έντασης, έκτασης, μορφής. Συνθέσεις είναι δύσκολο να επιτευχθούν στην εποχή της Κρίσης της Παγκοσμιοποίησης, η οποία συνεπάγεται αποσάθρωση των κοινωνικών ιστών, γενίκευση της αβεβαιότητας, πολλαπλασιασμό των εντάσεων. Για το λόγο αυτό επανέρχεται στην επικαιρότητα το ιστορικό ανθρωπιστικό σχέδιο-πρόταγμα, το οποίο ανασυγκροτημένο δημιουργικά, γίνεται πλέον το πρόταγμα της Νέας Ανθρωπολογίας, με καθολικούς στόχους, με ιστορικογενετική θεώρηση-θέαση.

VΙΙ. Με βάση τη σύγχρονη Κριτική θεωρία, διαμορφώνουμε τη κριτική θεωρία της παγκοσμιοποίησης: Από μια ακόμη και ελάχιστη αλλαγή, υπάρχουν πάντοτε γενικότερες επιπτώσεις ή ακόμη και μεταλλαγές. Λόγω της σύγχρονης συστημικής κρίσης, οι επιπτώσεις ή οι αλλαγές αποκτούν μεταδοτικό (contagion) ή ακόμη και γενικευμένο χαρακτήρα (χαρακτήρα χιονοθύελλας - boule de nèige). Οι ασύμμετρες απειλές του συστήματος είναι ή γίνονται συγχρόνως ανεξέλεγκτες. Το ζητούμενο είναι οι ως ένα βαθμό απρόβλεπτες και ως ένα βαθμό επιζητούμενες αλλαγές να αποκτήσουν θετικό χαρακτήρα για τον άνθρωπο²⁶. Σε κάθε περίπτωση, οι βαθιές και ενδογενείς αντιθέσεις, ακόμα και αντινομίες του συστήματος, λόγω του ανεξέλεγκτου χαρακτήρα τους αλλά και μη δυνάμενες να ελεγχτούν από τους κρατούντες μπορεί να αποτελέσουν τη βάση της εκδήλωσης και της ανάπτυξης του νέου ιστορικού, ανθρωπιστικού και σοσιαλιστικού κινήματος. Με την έννοια αυτή, η αποτίναξη του ζυγού της Ευρωζώνης ή η διάλυσή της αποτελεί την πρώτη προϋπόθεση για την απελευθέρωση των ευρωπαϊκών λαών και τη συγκρότηση της ελεύθερης Ομοσπονδίας των Ευρωπαϊκών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών.

VIΙΙ. Κρίση της παγκοσμιοποίησης: Προς την αναγκαία και επιβεβλημένη ανασυγκρότηση του μοντέλου, με πολιτικούς και κοινωνικούς όρους. Μια από τις αναφορές μας σήμερα και η νέα οικονομική σχολή που εμφανίστηκε στη Γαλλία, η οποία αυτοπροσδιορίζεται ως ετερόδοξη και φιλοδοξεί να συγκροτήσει μία απάντηση στη λογική του νεοφιλελεύθερου μονόδρομου (ΤΙΝΑ). Η παγκοσμιοποίηση είναι μία global σκλαβιά, μία απόλυτη κυριαρχία του κεφαλαίου, και ειδικότερα του χρηματοοικονομικού. Η Ευρωζώνη συνιστά μία προσπάθεια συγκρότησης μιας παγκοσμιοποιητικής ενιαίας οντότητας. Ως εκ τούτου, μόνο με έναν ανορθόδοξο, ετερόδοξο, αντι-συστημικό τρόπο μπορεί να δημιουργηθεί ένα ρήγμα στο εσωτερικό της.

Όσο κυριαρχούν τα μνημόνια με την ολοκληρωτική λογική τους και την επιβολή των εξοντωτικών απαιτήσεων των επικυρίαρχων, δεν υπάρχει καμία περίπτωση δημιουργίας της όποιας εναλλακτικής λύσης. Το παγκοσμιοποιητικό όλον, global, επιβάλλεται και δημιουργεί σχέσεις εξάρτησης , νεοαποικιοκρατίας σε χώρες, οι οποίες μετατρέπονται σε νέες αποικίες στο εσωτερικό της Ευρωζώνης.

ΙΧ. Η διαδικασία της παγκοσμιοποίησης σήμερα συνίσταται σε τεράστιες κινήσεις στρατηγικού χαρακτήρα του μεγάλου κεφαλαίου προς τη συγκέντρωση και τη συγκεντροποίησή του και συνάμα προς τη διάλυση των μεγάλων ασύνδετων οργανικά εταιριών (conglomerats) και στη δημιουργία νέων μεγάλων εταιριών-παγκόσμιων παιχτών, κατά το δυνατό οργανικά συγκροτημένων: κατά επαγγέλματα-εξειδικεύσεις-αντικείμενα, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στον ανταγωνισμό των άλλων ομοειδών παγκόσμιων παιχτών. Η τάση είναι δηλαδή προς τη δημιουργία ομογενών κατά το μέγιστο δυνατό εταιριών παγκόσμιων παιχτών. Αυτή η τεράστιας έκτασης κίνηση του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου προς το προχώρημα σε ανώτερο και πιο ολοκληρωμένο οργανικά (intérgé) επίπεδο, της συγκέντρωσης και της συγκεντρωποίησής του σε πλανητική κλίμακα έχει τεράστιες επιπτώσεις σε όλα τα επίπεδα. Η Ευρωζώνη σήμερα είναι ένα θέατρο σκιών, παρακολουθεί απαθώς αυτή τη διαδικασία, υποσκάπτοντας έτσι, λόγω του νεοφιλελεύθερου κρετινισμού της, την ίδια της την ύπαρξή. (Βλ. την περίπτωση των συγχωνεύσεων Nokia-Alcatel-Lucent, Lafargue-Holcim, το σχίσιμο της Alsthom και την ένταξη ενός μεγάλου τμήματος της εταιρίας στη General Electric, τη συγχώνευση – απορρόφηση  της Dailhaize από την Ahold, τη συνένωση δύο κινέζων κολοσσών  στα τρένα κ.ά. Βλέπε ακόμη το μεγάλο κύμα εξαγοράς σημαντικών ευρωπαϊκών εταιριών από αμερικάνικες, λόγω της ισχυροποίησης του δολαρίου και της επίτευξης σημαντικών ρυθμών ανάπτυξης για την αμερικάνικη οικονομία, μέσω της τεράστιας ποσοτικής χαλάρωσης από το 2007 μέχρι τώρα από την FED.

Χ. Παγκοσμιοποίηση: Ενσωματωμένη, ολοκληρωμένη-σφαιρική παραγωγή (global). Το τέλος του τεϋλορικού, φορντικού, κεϋνσιανού μοντέλου και κυρίαρχηση του μοντέλου ή καλύτερα του «μοντέλου» της ανεξέλεγκτης παραγωγής με το ελάχιστο άμεσο (περιορισμός μισθού) και έμμεσο κόστος (περιορισμός κοινωνικού κράτους), σύμφωνα με την προφητική ανάλυση-πρόβλεψη του Ε. Μαντέλ, στις αρχές της δεκαετίας του 1880²⁷.

ΧΙ. Η Ευρωζώνη είναι ένας τεχνητός, ενιαίος ηθελημένα (συνθήκη του Μάστριχ) μόνο νομισματικός χώρος, ένας χώρος ελεύθερης, έως και ανεξέλεγκτης – απορρυθμισμένης απόλυτα – κυκλοφορίας και σε κάθε περίπτωση κυριαρχίας απόλυτης του μεγάλου, του παγκοσμιοποιημένου κεφαλαίου. Ως τέτοια είναι μία καταπληκτική μηχανή που από το 1983-5 (όταν δημιουργήθηκε ο ενιαίος ευρωπαϊκός μηχανισμός νομισματικής σταθερότητας, και αργότερα η ΟΝΕ), δεν κάνει τίποτε άλλο από την όλο και μεγαλύτερη παραγωγή κερδών για το μεγάλο κεφάλαιο, την όξυνση των κοινωνικών αντιθέσεων, της ανεργίας, των κοινωνικών αδικιών, της ανισοκατανομής του πλούτου κ.α. Με την κρίση από το 2007 και ειδικότερα με τη κρίση του ευρώ, ως έκφραση των παθογενειών του στρεβλού ή ακόμη και του υπερδιογκωμένου εποικοδομήματος της Ευρωζώνης, βγήκαν στην επιφάνεια όλες αυτές οι ανισορροπίες, αντιθέσεις, παθογένειες, ακόμη και αντινομίες του μη-ουσιαστικά συστήματος της Ευρωζώνης. Το παγκοσμιοποιημένο σύστημα είναι πλέον τοξικό, διαβρωμένο, σάπιο. Αυτό της Ευρωζώνης ειδικότερα. Η κρίση είναι συστημική, μεταδίδεται μεταμορφούμενη συνεχώς, ενώ το μεγάλο κεφάλαιο επωφελείται από την ταξηφιλελεύθερη πολιτική για να επεκταθεί και να διογκωθεί. Λύση: η πλήρης αναδιοργάνωση της Ευρωζώνης, η προώθηση διαρθρωτικών αλλαγών και μεταρρυθμίσεων, η επιβολή εξισορροπητικών και αναδιανεμητικών πολιτικών, κ.α. Συγχρόνως επιβάλλεται η σύλληψη ενός νέου κοινωνικού-οικονομικού λόγου²⁸. Διαφορετικά επέρχεται αναπόδραστα η διάλυσή της Ευρωζώνης, όπως έχουν διαλυθεί πολλές σαθρές υπερεθνικές ενώσεις στην ιστορία από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, με πιο πρόσφατη την κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Έτσι επιβάλλεται το σταμάτημα ή τουλάχιστον η ανασυγκρότηση της λεγόμενης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, η οποία ήταν ο προθάλαμος της γερμανικής Ευρώπης. Ως εκ τούτου, επιβάλλεται η άμεση επιστροφή των εξουσιών στα κράτη-μέλη, ο περιορισμός της εκσυγχρονισμένης και κυρίως νεοφιλελεύθερης βρυξελιώτικης γραφειοκρατίας και τεχνοκρατίας (τεχνοστρουκτούρας κατά πως έλεγε ο Galbreith), μείγμα τεχνοκρατίας και νομενοκλατούρας, απόλυτα αντιπαραγωγικής και διευρυμένης σε βαθμό μεγαλύτερο από αυτό της σοβιετικής πάλαι ποτέ νομενοκλατούρας. Ακόμη επιβάλλεται και η άμεση κατάργηση σημαντικών τμημάτων της. Σε κάθε περίπτωση η μέχρι τώρα εμπειρία δείχνει ότι ο κοινωνικός αγώνας σε επίπεδο αφηρημένης τυπικής οντότητας που είναι η Ευρωζώνη, είναι πολύ δυσκολότερος από τον αγώνα σε επίπεδο κρατών. Η παράνοια της ασάφειας των εξουσιών μεταξύ Γιούρογκρουπ, Κομισιόν, Συμβουλίου αρχηγών κρατών θα πρέπει να ξεπεραστεί το ταχύτερο δυνατό, ακόμη και αλλάζοντας τις συνθήκες, που ήταν προϊόν προϋγούμενων «ευτυχισμένων» ημερών, οι οποίες έχουν παρέλθει ανεπιστρεπτί.

Εξάλλου, η Ευρωζώνη και το Γιούρογκρουπ είναι μία επιμέρους συμμορία οικονομικών εγκληματιών, καθοδηγούμενη μεθοδικά και ελεγχόμενη απόλυτα από τον Σόιμπλε και τη ρεβανσιστική γενικότερα Γερμανία. Άρα δεν είχε νόημα η όποια συμφωνία, όπως αυτή που επιδίωκε η ελληνική κυβέρνηση. Τη συνολική συμφωνία την προώθησαν έντεχνα και καλυμμένα οι ευρωκράτες για να ελέγξουν τα πάντα: οικονομία, πολιτική κ.τ.λ. για να μας βάλουν στη νεοφιλελεύθερη και ταξηφιλελεύθερη κλίνη του Προκρούστη. Η μόνη πολιτική που έχει νόημα, είναι η αντισυστημική, δηλαδή, antiglobal, ακόμα και μερικώς global. Οπότε επιβάλλεται η αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων, η έξοδος από το σύστημα, αυτό της ευρωζώνης ειδικότερα, η πλήρης αναδιάρθρωση-αναδόμηση του μοντέλου, η δημιουργία ενός αυτάρκους και αυτοτροφοδοτούμενου ανθρωπιστικού, με νεομαρξικούς όρους, μοντέλου. Όλα τα άλλα είναι φρούδες ιδέες ή απλή αναπαραγωγή του συστήματος.

XΙΙ. Ελληνική πρόταση για το ξεπέρασμα της κρίσης του ευρώ.

Η Ελλάδα από χώρα - εργαστήριο νεοφιλελεύθερων και ταξη-φιλελεύθερων απάνθρωπων, νεοβάρβαρων οικονομικών και κοινωνικών πρακτικών, ως χώρα φτωχοποιημένων και νεόπτωχων να μετατραπεί σε χώρα – αρχηγός (leader) για την επίλυση της ελληνικής αλλά και της ευρωπαϊκής κρίσης.

Η Ελλάδα της ιστορίας, του πολιτισμού και του ανθρωπισμού πρέπει να μπει στην πρωτοπορία για να ξεφύγει η Ευρώπη από το προκρούστριο λογιστήριο του νεο-και του ταξηφιλελευθερισμού, για να αλλάξει ριζικά η τοξική αρχιτεκτονική του Ευρώ, να ανασυγκροτηθεί το νεοφιλελεύθερης έμπνευσης Σύμφωνο σταθερότητας με βάση κοινωνικά κριτήρια. Η Ευρώπη των λογιστών πρέπει να μετατραπεί στην Ευρώπη των ανθρώπων. Η οικονομίστικη Ευρώπη να μετατραπεί στην Ευρώπη του Λόγου, του πολιτισμού και του ανθρωπισμού.

Υπάρχει απόλυτη ανάγκη για ενεργοποίηση του φιλελληνισμού και των κινημάτων αντίστασης στο νεοφιλελευθερισμό σε όλες τις χώρες, και πρώτιστα στη Γαλλία. Η εξωτερική πολιτική πρέπει να διαμορφωθεί με βάση τις αρχές του πολιτισμού και του Ανθρωπισμού. Η Ελλάδα, χώρα γέννησης της φιλοσοφίας και του πολιτισμού, συναντιέται με τη Γαλλία, χώρα του νεώτερου ανθρωπισμού, του Διαφωτισμού και των Επαναστάσεων. Έτσι η Ελλάδα θα βγει σε πρώτο πλάνο, στην πρώτη γραμμή, στην πρωτοπορία, μπροστά (devant).

Αναφορά: οι θεωρητικοποιήσεις της Σχολής της Φρανκφούρτης: Πρόταξη του διαφωτιστικού ορθού Λόγου, του κοινωνικού κράτους, του κοινωνικού κεκτημένου, του κράτους δικαίου, της κοινωνικής συνοχής και αλληλεγγύης, του ενδιαφέροντος για τη διαρκή κριτική γνώση, την τέχνη, την κουλτούρα, τον πολιτισμό, τον ανθρωπισμό. Η Ελλάδα, με τη μακραίωνη πολιτισμική ιστορία της, στην πρωτοπορία των ευρωπαϊκών κοινωνικοπολιτικών και ιδεολογικών εξελίξεων. Η Ελλάδα, από τραγικό παράδειγμα της προτεσταντικής τιμωρητικής πολιτικής και διάχυτου ευρωσκεπτικισμού, στην πρωτοπορία για αλλαγή του μοντέλου της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ευρωπαϊκή πολιτική ενοποίησης, όχι ολοκλήρωσης (intégration) με κοινωνικό πρόσημο: ευρωκονστρουκτιβισμός, με πλήρη σεβασμό της εθνικής κυριαρχίας, ανασυγκρότηση της πολιτικής της Ευρωζώνης με την υιοθέτηση σταθερών κοινωνικών προτεραιοτήτων. Προς ένα νέο ευρωπαϊκό κοινωνικό παράδειγμα, μοντέλο: «Πρώτα ο άνθρωπος». Η πολύπαθη από τα νεοφιλελύθερα μνημόνια Ελλάδα να μπει στην πρωτοπορία έτσι ώστε να πετύχουμε το ξεπέρασμα.

ΧΙΙΙ. Με τα όπλα της κριτικής και του λόγου, με μέθοδο και σύστημα, με υπομονή και επιμονή είναι σίγουρο ότι θα έχουμε αποτέλεσμα. Οι καιροί ου μενετοί.

Θα πρέπει όμως:

-         Να κινηθούμε ενάντια στον περιρρέοντα παρακμιασμό (déclinisme - déclin: παρακμή), ο οποίος οδηγεί, ωθεί προς τον λεπενισμό. Θα πρέπει επίσης να ξεφύγουμε από αντιλήψεις αμεσο-αποδοτικές (court-termisme), χρηματοοικονομικής έμπνευσης, που εξυπηρετούν μόνο και μόνο τα συμφέροντα των μεγαλοκαπιταλιστών μετόχων και των golden boys τους.

-         Να παλέψουμε μεθοδικά για αλλαγή ή τουλάχιστον ανασυγκρότηση του παραδείγματος²⁹ (Habermas): Προς ένα εναλλακτικό-συμμετοχικό μοντέλο.  Πρέπει να μπουν άμεσα οι θέσεις για την αλληλέγγυα και κοινωνική οικονομία (Economie sociale et solidaire). Θα πρέπει να ξεφύγουμε από το φετιχιστικό, ουσιαστικά και μονομερές δίλλημα, μνημόνιο και αντιμνημόνιο: Αλλαγή παραδείγματος, διεύρυνση του πεδίου. Πεδίο μας πλέον η ευρωπαϊκή κοινωνία, η ευρωπαϊκή κοινωνία των πολιτών.

Με αυτά τα δεδομένα πρέπει:

-         Να πετύχουμε με κάθε μέσο και τρόπο, με κάθε θυσία, την ανάσχεση της κατιούσας πορείας της ελληνικής οικονομίας. Συγχρόνως, αν δεν αποπειραθούμε κοινωνικές μεταρρυθμίσεις και αν δεν αρχίσουμε τις διαρθρωτικές αλλαγές και αναδομήσεις ή ανασυγκροτήσεις στην Ελλάδα, στις χώρες της Ευρωζώνης και σε επίπεδο θεσμών και διαδικασιών της Ευρωζώνης, η Ευρωζώνη θα καταρρεύσει, θα διαλυθεί. Αν δεν επιτευχθούν οι αλλαγές αυτές, το κίνημα θα απεμπολήσει τον ιστορικό στόχο του, το ιστορικό πρόγραμμά του.

-         Πρέπει να διατηρήσουμε ή ακόμη και να επιβάλουμε μια κοινωνική διάσταση στην πολιτική όλης της Ευρωζώνης. Να επιβάλλουμε τον υπολογισμό μερικών κοινωνικών δειχτών σε όλες τις αποφάσεις.

Η σύγχρονη νεοβάρβαρη ευρωπαϊκή πολιτική έχει δημιουργήσει μεγάλους θύλακες ανισοτήτων, ανέχειας, πτώχειας, σε όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Έτσι υπάρχει ακόμη απόλυτη ανάγκη  για άμεση δημιουργία Ευρωπαϊκού Ταμείου Αντι-κρίσης, το οποίο θα παρέχει κάποιες δυνατότητες επιβίωσης στα θύματα της νεοφιλελεύθερης βαρβαρότητας σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Βλ. το παράδειγμα της Λωραίνης, που έχει ανακηρυχθεί, λόγω της κρίσης της σιδηρουργίας και της κατάρρευσης της Usinor και της Sacilor, σε «κατεστραμμένη ζώνη». Στη συνέχεια ορίσανε ως esmisiaire τον J. J. Cherèque, πρώην γενικό γραμματέα της CFDT (του συνδικάτου που πρόσκειται στο γαλλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα), ο οποίος δημιούργησε ένα μεγάλο πλάνο ανασυγκρότησης (reconversion), που στόχευε στην εγκατάσταση νέων εταιρειών με βάση μία σημαντική επιδότηση: Smart, τη δημιουργία πανεπιστημίων και πολυτεχνείων, δημιουργία αντένα του Μπωμπούρ στη Μετς κ.ά. Έτσι η Λωραίνη ανέκαμψε αισθητά, λόγω των ευρωπαϊκών και εθνικών γαλλικών επιδοτήσεων και χρηματοδοτήσεων. Με βάση αυτό το προηγούμενο, θα πρέπει και η Ελλάδα να κηρυχθεί κατεστραμμένη - sinistrée χώρα.

ΧΙV. Πρέπει να φύγει το ΔΝΤ από την Ευρώπη και να αντικατασταθεί από τον FESF, ο οποίος στην ανάγκη θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί.

Πρέπει να σταματήσει άμεσα η purge sociale, ο κοινωνικός διωγμός στην Ελλάδα, που ενορχηστρώθηκε από την Τρόϊκα, δουνουτουκής έμπνευσης.

Πρέπει να δημιουργηθεί ένα μεγάλο αναπτυξιακό⁵* πρόγραμμα για τη χώρα μας 80 περίπου δις ευρώ (κατά τον Χριστοδουλάκη , αλλά και σύμφωνα με άλλους ειδικούς) για την επόμενη 5ετία, με στόχο την σταδιακή αντικατάσταση των αδικιών, ανισοτήτων κ.α.

Πρέπει να αλλάξει η σχέση μεταξύ Ευρώπης- Συμβουλίου αρχηγών και Γιούρογκρουπ. Τέλος η αυτοκρατορία Σόϊμπλε στο Γιούρογκρουπ – λάκο των λεόντων. Προτεραιότητα στις πολιτικές αποφάσεις των αρχηγών των κρατών, και το Γιούρογκρουπ με την Κομισιόν να εξειδικεύουν και να εφαρμόζουν τις αποφάσεις, και όχι το αντίθετο όπως είναι ουσιαστικά σήμερα. Κατάργηση, των λεγόμενων τεχνικών κλιμακίων, ενεργούμενων ουσιαστικά του Σόιμπλε και της παρέας του εμμονικών ομοϊδεατών του. Σε κάθε περίπτωση είναι απόλυτη ανάγκη να αναζητηθούν ετερόδοξες ή ακόμα ανορθόδοξες και σε κάθε περίπτωση καινοτόμες και ριζοσπαστικές λύσεις. (Ακόμα και ο Ντράγκι θεωρείται ανορθόδοξος οικονομολόγος ή τουλάχιστον ακολουθεί ανορθόδοξη πολιτική, δεδομένου ότι δεν πειθαρχεί στην κυρίαρχη νεοφιλελεύθερη οικονομική ορθοδοξία). Σκεφτείτε τον Σόιμπλε κεντρικό τραπεζίτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή ένα από τα ενεργούμενά του. Η Ευρώπη θα είχε γεμίσει κοιμητήρια). Αν δε γίνει αυτό τώρα, όταν ξεπεραστεί η κρίση, θα θεριεύσει ο καπιταλισμός, οπότε θα έχει χαθεί και πάλι μια ιστορική ευκαιρία για την επαναφορά του ανθρώπου στο προσκήνιο. Η ευθύνη της αριστεράς είναι σήμερα ιστορική:  να ξεπεραστεί, να ανατραπεί η μονοδρομική ενιαία σκέψη του νεοφιλελευθερισμού και ταξιφιλελευθερισμού της μικρό ή της υποχούντας των αγορών που είναι το στρεβλό και οικονομικο-κοινωνικοπολιτικά έωλο  κατασκεύασμα της Ευρωζώνης.

Το ελληνικό πρόβλημα είναι έκφραση και συγκεκριμενοποίηση του σπασίματος του αδύναμου κρίκου της Ε.Ε. Έτσι δεν θα επιλυθεί παρά μόνο με ριζικές, δομικές αλλαγές. Αυτές δεν είναι δυνατό να περιοριστούν στη διαγραφή χρέους ή στην αναδιάρθρωση του, οπωσδήποτε αναγκαίων.

Είναι απόλυτη ανάγκη να χτυπηθεί το κακό στη ρίζα του, στις ίδιες δηλαδή τις κοινωνικές σχέσεις. Η Ελλάδα είναι πλέον – κατάσταση κάποτε αδιανόητη – μια ελεύθερη ζώνη ή περίπου. Για την αριστερά είναι ευνόητο ότι θα πρέπει να ξεπεραστεί αυτή η κατάσταση, να ξαναζωντανέψει το κοινωνικό κράτος και να επικρατήσει παντού το κράτος δικαίου. Απέναντι στο αδίστακτο και αδηφάγο νεοφιλελευθερισμό θα πρόκειται για μια σοβαρή κατάκτηση. Συγχρόνως η αριστερά (ελληνική και ευρωπαϊκή) πρέπει να εργαστεί συνειδητά για τη δημιουργία εναλλακτικών προοπτικών και λύσεων ενάντια στην TINA, για τη σύλληψη και εφαρμογή μιας άλλης οικονομικής ορθολογικότητας, όπως έλεγε ο Γκρόζ³⁰, προσπαθώντας συγχρόνως να διεθνοποιήσει και οπωσδήποτε να μεταφέρει σε ευρωπαϊκό επίπεδο τον αγώνα της.

XV. Με βάση τον Μπρωντέλ⁶*: Έχει ιστορική σημασία η ανάδειξη του μεσογειακού μοντέλου παραγωγής και αξιών, και βέβαια με βάση όλα τα παραπάνω, αλλά πρωταρχικά τη θεωρητικοποίηση του Kojève⁷* για τη λατινική Ευρώπη³¹, θα πρέπει, και ως απόρροια των τελευταίων γεγονότων στις Βρυξέλλες που επιβεβαιώνουν την ανάλυσή μας με τη μεθοδική δημιουργία της γερμανικής και φασιστικής Ευρώπης, η μεθοδική σύλληψη του σχεδίου για την εναλλακτική και σοσιαλιστική Ευρώπη, πρέπει να προχωρήσει άμεσα. Οι βασικές του αρχές θα είναι ουσιαστικά μόνο μία: η δημιουργία μιας αυτοτελώς και δομικά συγκροτημένης νέας ζώνης, συγκροτημένης από μεσογειακές χώρες, ανεξάρτητα κράτη, ισότιμα μέλη, με κύριο σκοπό τη δημιουργία μιας εναλλακτικής κατάστασης παραγωγής και αξιών ενάντια στον προντουκτιβισμό, το χρηματοοικονομισμό, τη διαρκή λιτότητα κ.α. πριμοδοτώντας την ευημερία με φιλικό τρόπο προς το περιβάλλον και με βάση τις αρχές της αειφορείας, τις αστείρευτες πηγές της φύσης, το artisanat, την αλληλεγγύη και κοινωνική οικονομία, τον πολιτισμό κ.α. Την αυτενέργεια και την αυτονομία, την αυτοοργάνωση των ανθρώπων. Πρέπει να αποτιναχθεί³² η κυριάρχηση⁸* σε όλες τις μορφές της, που παράγεται και αναπαράγεται εγγενώς από το σύστημα, την ευρωζώνη – σύστημα τέρας ειδικότερα. Πολύμορφη κυριάρχηση, κύρια αναφορά, αφετηρία σήμερα της αναπαραγωγής του τάξηφιλελεύθερου παγκοσμιοποιημένου συστήματος.

Και ως επωδός: «…το Κεφάλαιο εμπεριέχει τα σπέρματα αυτής της ίδιας της καταστροφής του, αλλά αυτά τα σπέρματα δεν θα σπρώχνουν από μόνα τους. Ό,τι και να γίνει, θα έχουμε κάνει το καλύτερο μας για να εισφέρουμε» (Ρ. Λούξεμπουργκ).

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1* Ο G. Ballandier ήταν ο θεμελιωτής της πολιτικής ανθρωπολογίας στη Γαλλία, ένα ριζοσπαστικό, εικονοκλαστικό πνεύμα. Εκτός κανόνων και παραδοσιακών σχημάτων άνοιξε ένα πολύ σημαντικό πεδίο ερευνών διεθνώς για τις σχέσεις εξουσίας που δημιουργούνται σε όλες τις κλίμακες των ανεπτυγμένων κοινωνιών, των λιγότερο ανεπτυγμένων, των υποανάπτυκτων κ.α. Απλώς αλλάζει το είδος της κυριαρχίας, ή κατά τη Σχολή της Φρανκφούρτης της κυριάρχησης¹. Άλλη βασική θέση του: οι κοινωνίες βρίσκονται συνεχώς σε διαδικασίες μεταλλαγών (mutations) προς μη προσδιορίσιμη από πριν κατεύθυνση. Για το λόγο αυτό, προέχει, κατά το αριστερό χιγκελομαρξισμό, η συνειδητή δράση της υποκειμενικότητας, έτσι ώστε η ιστορία να αποκτήσει νόημα, κατεύθυνση, σκοπό.

2* Ο Friedmann ήταν φίλος και συνεργάτης του H. Lefebvre, τον οποίο βοήθησε να γίνει Kαθηγητής στην Ecole Pratique, σε μία περίοδο (δεκαετία 1950) που ο μαρξισμός στη Γαλλία ήταν ακόμη μίασμα. Σε αυτό το ρεύμα σκέψης και στο ρεύμα του Πουλαντζά τοποθετείται και ο H. Weber. Ο G. Friedmann ήταν μεταπολεμικά ο εισηγητής, εμπνευστής και θεμελιωτής της Ανθρωπιστικής κοινωνιολογίας της εργασίας στη Γαλλία, η οποία αποτέλεσε και μία από τις ιδεολογικές και θεωρητικές αφετηρίες του Μάη του ’68. Στη συνέχεια διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο. Βλ. ακόμη G. Friedmann, Problémes du machinisme industriel, Gallimard.

3* Μία άλλη αναφορά για τη σύγχρονη αυτή θεωρία της συνθετότητας αποτελεί και το έργο του Ι. Βαλερστάϊν. Βλ. τα έργα του: Σύγκρουση πολιτισμών, Θύραθεν, Για να καταλάβουμε τον κόσμο μας, Θύραθεν.

4* Ν. Πουλαντζάς: Καθηγητής Κοινωνιολογίας. Με βάση την καινοτόμα θεωρητικοποίηση του Ν. Πουλαντζά, εισηγητή της θέσης περί διεύρυνσης των νομικών συνθηκών, έτσι ώστε να ανταποκριθούν στα νέα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα, είναι ανάγκη να συνεχίσουμε τον αγώνα για διαρκή δημιουργική εμβάθυνση και διεύρυνση. Ως εκ τούτου επιβάλλεται λεπτομερής μελέτη της κοινωνικής δομής και του κράτους των σύγχρονων παγκοσμιοποιημένων κοινωνιών εν τω γίγνεσθαι. Πρόκειται για μία θεώρηση γενετική – στρουκτουραλιστική στη συνέχεια του ιστορικού δομισμού (στρουκτουραλισμού) του Λ. Γκολντμάν, και στη συνέχεια του στρουκτουραλισμού του Αλτουσέρ, περί ιστορικής ασυνέχειας και ιστορικών ετερογενειών. Η πουλατζική θεωρία συνιστά μία από τις βάσεις της σύγχρονης θεωρίας της κοινωνικής και ιστορικής συνθετότητας – πολυπλοκότητας σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης. Κατά τον Πουλαντζά είναι πάντοτε διακριτός ο χαρακτήρας των κοινωνικών, πολιτικών, ιδεολογικών δομών, σύμφωνα με τη θεωρία του της σχετικής αυτονομίας του πολιτικού και ιδεολογικού στοιχείου. (Παρεμπιπτόντως αναφέρουμε ότι μία άλλη αναφορά για τη σύγχρονη θεωρία της συνθετότητας αποτελεί το έργο του Ι. Βαλερστάιν).

Με βάση τις δύο σημαντικές αυτές θεωρητικοποιήσεις του Πουλαντζά (και κυρίως η δυνατή σύνδεσή τους), είναι δυνατή η σύλληψη και η επεξεργασία μιας πολιτικής εξόδου από το νεοφιλελεύθερο ζουρλομανδύα της ευρωζώνης και η διαμόρφωση των όρων χειραφέτησης του ανθρώπου σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης της παγκοσμιοποίησης και αρχόμενης τραγικά και αβέβαια μεταμαζικοποίησης.

5*Άλλες αναφορές μας: Ο Σουμπέτερ: Ανάπτυξη δια των επενδύσεων και της εξωτερίκευσης της οικονομίας και η πολιτική του Λούλα την πρώτη περίοδο της κυβέρνησης του, που έβγαλε τη Βραζιλία από το τέλμα, τη στασιμότητα, τη γενικευμένη φτώχεια.

6* Ο F. Braudel ήταν Γάλλος μεγάλος και καινοτόμος, ιστορικός, ο θεμελιωτής της Σχολής των Annales, η οποία δίνει έμφαση, προτεραιότητα στην έρευνα για τις πηγές. Η έρευνά του για τη Μεσόγειο είναι ιστορικής σημασίας, σε τέτοιο βαθμό, που ανασυγκροτεί το ιστορικό μοντέλο, εμπλουτίζει τον Μαρξ. Βλ. το ιστορικό έργο του, Μεσόγειος, ΜΙΕΤ.

7* Ο Kojève ήταν μεγάλος ρωσοεβραίος φιλόσοφος, που εισήγαγε τον Χέγκελ στην Γαλλία. Βασικό έργο του, Intoduction à la lecture de Hegel, Gallimard.

8* Ο R. Michels ήταν ένας σοσιαλιστής κοινωνιολόγος και πολιτικός επιστήμονας της δεκαετίας του 1920, ο οποίος, επειδή δεν άλλαξε η δομή της κυριάρχησης, που είχε διαγνώσει σαν συνέχεια της γενικότερης εγγενούς συντηρητικής τάσης του συστήματος, ως βασικής συνιστώσας του μονοπωλιακού πλέον καπιταλισμού, έγινε φασίστας. Παρόλα αυτά η ανάλυσή του παραμένει ιστορική.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.        Βλ. Β. Φιοραβάντες, «Κυριαρχία και Κυριάρχηση. Και Υποταγή;», Η Αυγή, 06/10/2015 και στο Blog Νέα Κριτική Θεωρία και Πράξη, 17/10/2015.

2.        Βλ. την ανάλυση αυτού του θέματος στο έργο μου Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός και Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ.ΙΙ, πολύ πριν ξεσπάσει η επερχόμενη τότε (1986-2005) με κάθε βεβαιότητα γενική και συστημική κρίση.

3.        Βλ. Προς τη νέα ανθρωπολογία (Αρμός). Επιστημονική επιμέλεια Β. Φιοραβάντες. Βλ. ειδικότερα: Εισαγωγή Β. Φ.: «Από τη συστημική κρίση στην έκρηξη των αντινομιών του συστήματος». σσ. 25-42.

4.        Βλ. H. Lefebvre, Mai ’68. L’ irruption, Syllepse, σ.194.

5.        Βλ. Β. Φιοραβάντες, Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός, Θεωρία πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ. Ι και ΙΙ κ.α.

6.        Βλ. G. Ballandier, Anthropologie politique, PUF, κεφ. «Mutations».

7.        Για τη σημασία της υποκειμενικότητας, σύμφωνα με τον αριστερό χεγκελομαρξισμό και κυρίως αυτής στην φρανφουρτιανή εκδοχή της, δεν σταμάτησε να αναφέρεται ο Ολιβιέ Ρεβώ ντ‘ Αλλόν. Βλ. M. Enaudeau, «ORA»: Le bonheur de l’ oeuvre», N. R. d’ E., 2009, N⁰4. O Ολιβιέ Ρεβώ ντ ‘Αλλόν στο Σεμινάριό του τόνιζε πάντοτε ότι δεν θα πρέπει να αποδεχτούμε υπό οποιεσδήποτε συνθήκες μέσα στον καπιταλισμό τη νοηματική – θεωρητική διάλυση του υποκειμένου, όπως εισηγούνταν οι νεότεροι μεταμοντέρνοι αναθεωρητές, καθόσον έτσι θα οδηγηθούμε στην εγκατάλειψη κάθε επαναστατικής ιδεολογίας. Στη συνέχεια βέβαια οι μεταμοντέρνοι έγιναν, ακόμη χειρότερα, και κυνικοί απολογητές ή υπερασπιστές του συστήματος. Βλ. και το υπό δημοσίευση κείμενό μας, «Οι απαρχές της νέας ανθρωπολογίας».

8.        Βλ. Β. Φιοραβάντες, Προς τη Μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη.

9.        Βλ. Κ. Μάρξ. Κεφάλαιο. Το τμήμα ΙΙΙ του Κεφαλαίου (Εκδ.-Μετάφραση: Γ. Σκουριώτη), Ρ. Λούξεμπουργκ, Η συσσώρευση κεφαλαίου, Δ. Βιβλιοθήκη. Βλ. ακόμη και Β. Φιοραβάντες, Θεωρία Πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ.Ι.

10.     Βλ. H. Lefebvre, La survie du capitalisme. La reproduction des rapports de production, Paris : Anthropos. Troisième édition publiée par Anthropos en 2002 avec une préface de Jacques Guigou et une postface de Rémi Hess.

11.     Μέσα σε αυτό το πλαίσιο έχουν ιδιαίτερη σημασία και οι έρευνες του H. Weber για τις βιομηχανικές μεταλλαγές (Δ/νής επί σειρά ετών στη δεκαετία 1990-2000 του Κέντρου Βιομηχανικών Μεταλλαγών της Γαλλίας), για τη Σοσιαλδημοκρατία και τη νεοφιλελεύθερη σχολή του Μ. Φρήντμαν (Σχολή του Σικάγο).

12.     Βλ. Α. Εμμανουήλ, Η άνιση ανταλλαγή, Οδυσσέας.

13.     Βλ. G. Friedmann, La crise de progrès, Gallimard, Où va le travail hummain?, Gallimard, Travail en miettes, Gallimard και Β. Φιοραβάντες «Από το νεοτεϋλορισμό στην παγκοσμιοποίηση», Θεωρία Πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ. Ι., σσ. 481-512.

14.     Βλ. Β. Φιοραβάντες, Θεωρία πολιτισμού, Τ.Ι, Αρμός, κεφ. «Από τον νεοτεϋλορισμό στην παγκοσμιοποίηση», σσ. 481-498.

15.     Βλ. Ν. Πουλαντζάς, Nature de choses et droit, Διδακτορική διατριβή (αδημοσίευτη) και H. Lefebvre, Mai ’68. L’ irruption, Syllepse.

16.     Βλ. L. Goldmann, Structures mentales et Création culturelle, Anthropos.

17.     Βλ. L. Althusser, Pour Marx, Maspero.

18.     Βλ. H. Lefebvre, De l’ étrat, 10/18 4 T.

19.     Βλ. H. Lefebvre, Mai 68. L’irruption, Syllepse.

20.     Βλ. H. Weber, Marxisme et consceiense de classe, 10/18.

21.     Βλ. Χ. Μαρκούζε, Ο μονοδιάστατος άνθρωπος, Παπαζήσης.

22.     Βλ. M. Horkheimer - Th. Adorno, Dialectique de la raison, Gallimard.

23.     Βλ. Γ. Ανιόλι, Μετασχηματισμός της δημοκρατίας, ΚΨΜ.

24.     Βλ. A. Kojève, Ontline of a Doctrine of French Policy. (1945) Πηγή: Hoover Institute.

25.     Εκτός από κλασικά έργα της Σχολής της Φρανκφούρτης, Βλ. I. Wallerstein, Σύγκρουση πολιτισμών; Θύραθεν, Για να καταλάβουμε τον κόσμο μας, Θύραθεν και Β. Φιοραβάντες, Προς τη Μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη.

26.     Βλ. Νέα ανθρωπολογία και μοντέρνα τέχνη, Ζήτη (συλλ. Επ. Επ. Β. Φιοραβάντες).

27.     Βλ. και την ανάλυση του Μαντέλ για τις ελεύθερες ζώνες, με την ευκαιρία της νοτιοασιατικής κρίσης της δεκαετίας 1980. Βλ. ακόμη την ανάλυση του 1981 για την επερχόμενη λεηλασία του κράτους πρόνοιας και του κοινωνικού γενικότερα κράτους. Η πρόβλεψη της Σχολής της Φρανκφούρτης περί βέβαιης επικυριαρχίας του συστήματος δυστυχώς επαληθεύεται.

28.     Βλ. A. Gorz, Quéte de sens. Critique de la raison économique, Galilée.

29.     Βλ. J. Habermas, Théorie de l’agir communicationnel, Fayard.

30.     Ib. σημ. 28.

31.     Βλ. G. Agamben, “Que l’empire latin contre-attaque”, Liberation, 17/9/2015, ηλεκτρονική έκδοση.

32.     Βλ. J. Habermas, Raison et Legimité, Payot.

ΑΛΛΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Ι.

Α. Φλαμπουράρης: «Αν οδηγηθούμε σε αδιέξοδο, θα ανοίξει ο ασκός του Αιόλου». Συνέντευξη στην Αυγή της Κυριακής, 3-5-15, σ. 11 (Απάντηση στην πρώτη ερώτηση).

J. Habermas, Le Discours philosophique de la modernité, Gallimand, Connaissance et intérêt, Gallimad, μ.σ. Tel.

Β. Φιοραβάντες: Έρευνα σε εξέλιξη για την παγκοσμιοποίηση, την τέχνη, την κουλτούρα, τον πολιτισμό, το νέο ανθρωπισμό.

Βλ. ακόμη Β. Φιοραβάντες:

-         Κοινωνική θεωρία και αισθητική, Αρμός.

-         Θεωρία πολιτισμού, Ι και ΙΙ, Ψηφίδα, 1200 σελ., Τ.Ι. Υπότιτλος: «Μετακριτή, πολιτισμός και άνθρωπος», Τ.ΙΙ. Υπότιτλος: «Τέχνη, «Κουλτούρα, Αισθητική. Ο άνθρωπος αντιμέτωπος με την παγκοσμιοποίηση».

-         Τέχνη, πολιτισμός, παγκοσμιοποίηση, Παπαζήσης, Τ.Ι. και ΙΙ. Συλλ. Έκδοση. Επ. Ε. Β. Φ., 700 σελ.

-         Προς την νέα ανθρωπολογία, Αρμός, Συλλ. Έκδοση. Επ. Ε. Β. Φ., 340 σελ.

-         Νέα ανθρωπολογία και μοντέρνα τέχνη, Ζήτη. Συλλ. Έκδοση. Επ. Ε. Β. Φ., 460 σελ.

-         Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση, Εκδ. Ζήτη, 460 σελ.

Διαλέξεις:

-         «Παγκοσμιοποίηση και Πολιτισμός»

-         «Παγκοσμιοποίηση, Κρίση: Νέες Πρωτοπορίες – Νέα Ανθρωπολογία»

-         «Κρίση της Παγκοσμιοποίησης: Προς την αποπαγκοσμιοποίηση: Τέλος των διαμεσολαβήσεων;»

Στρογγυλά τραπέζια (οργάνωση-διεύθυνση Β. Φιοραβάντες):

-         «Νέα Ανθρωπολογία, Καλλιτεχνικές Πρωτοπορίες, Εναλλακτικό Σχέδιο»

-         «Η σύγχρονη κρίση και το ανθρωπιστικό πρόταγμα»

-         «Μοντερνισμός, Πρωτοπορίες, Ανθρωπισμός»

-         «Παγκοσμιοποίηση, Πρωτοπορίες, Μοντερνισμός» κ.α.

Βλέπε επίσης την αρθρογραφία των B. Cassin, I. Rammonet (δ/ντων επί σειρά ετών της Monde Diplomatique), και κυρίως το πρόσφατο κύριο άρθρο  του νέου δ/ντή της M.D., S. Halimi, «Soutenir la Grèce», Μάρτης 2015. Την αρθρογραφία (επί σειρά ετών) του Π. Τριγάζη.

II.

-         M. Najmann, “Les mouvements sociaux sous le Chili de Chicago-boys”, Les Temps Modernes, Dec. 1983, No 449,pp. 1000-1027.

-         Α. Lipietz, "Y a-t-il encore des idées de gauche ? Changer le paradigme", 1986, "Reconstruire une gauche nouvelle", 1986, "La division du travail", Entretien avec la CIMADE, 1986.

Βλ link (http://lipietz.net/spip.php?mot216).

-         G. La Grassa, ”La forma lavoro: tempo e spazio del capitale” (in AA.VV., Marxismo in mare aperto), Franco Angeli (Milano), 1983.

-         Ε. Μαντέλ: Μονοπωλιακός καπιταλισμός. (Η τρίτη ηλικία του καπιταλισμού: Μαθήματα στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου στη δεκαετία του 1970), εκδ. Gutemberg

-         J. K. Galbreith, Το νέο βιομηχανικό κράτος, Εκδ. Παπαζήσης.

-         J. Galbreith, The End of Normal: The Great Crisis and the Future of Growth, Simon & Schuster, ISBN 978-1451644920, 2014, Inequality and Instability: A Study of the World Economy Just Before the Great Crisis, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-985565-0.

-         Β. Φιοραβάντες, Θεωρία Πολιτισμού, Ψηφίδα, Τ.Ι, κεφ. «Magna Grecia: Ένα μοντέλο ήπιας μορφής πολιτισμικής ανάπτυξης στην εποχή της παγκσμιοποίησης», σσ. 565-568.