Η ΝΕΑ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ

B. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ 

Η ΝΕΑ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΜΟΝΤΕΡΝΑΣ ΤΕΧΝΗΣ

                        Δεν παριστάνει τον σύγχρονο γιατί είναι – και περιέχει τον καιρό του με όλες τις αντινομίες του.

Φράση του Μ.Χαντζηδάκη για τον Ρότα

Η μοντέρνα  τέχνη κατέληξε σε μια πολύ μεγάλου βαθμού συνθετότητα, σε μια κατάσταση πρωτόγνωρη: πλούσια αισθητικά, μορφικά-μορφολογικά, ιδεολογικά κ.α. Το απόγειο της διαδικασίας προς την προχωρημένη συνθετότητα της μοντέρνας τέχνης πρέπει να το τοποθετήσουμε στη δεκαετία 1960-70, και αυτό για όλη τη διεθνή μοντέρνα τέχνη (τότε δεν υπήρχε ακόμα ο όρος παγκόσμια). Ο διεθνισμός εξάλλου ήταν η κύρια τάση, το βασικό χαρακτηριστικό του, μια τεχνοτροπία, μια κατάσταση της ίδιας της μοντέρνας συνθετότητας. Στη συνέχεια με την άνοδο και βέβαια με την κυριάρχηση της παγκοσμιοποίησης, που ως διαδικασία ήταν μια άγρια διαδικασία ανασυγκρότησης της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου και αποσύνθεσης της κοινωνικής εργασίας, η συνθετότητα της μοντέρνας τέχνης υποχώρησε. Η διαρκής, η εμμενής και συγχρόνως  η εγγενής τάση της μοντέρνας τέχνης προς τη διαρκή επεξεργασία και διαμόρφωση του «μοντέρνου υλικού, του πάντοτε πιο προχωρημένου» (Αντόρνο) διακόπηκε, σταμάτησε απότομα και μάλιστα σχεδόν καθολικά.

Μια νέα κατάσταση αναδύθηκε και διαδόθηκε με την παγκοσμιοποίηση, με κύρια χαρακτηριστικά τον διάχυτο ανορθολογισμό και το νεοεμφανισθέντα  ατομικισμό – ατομικοκεντρισμό, καθώς και την έλλειψη κάθε αναφοράς, μορφολογικής, αισθητικής, ιδεολογικής κα.

Ο κονφουζιονισμός (confusisionisme) έγινε η νέα κυρίαρχη κατάσταση, η νέα ιδεολογία, στην οποία υποτάχθηκε η τέχνη. Και το παράδοξο, στην προκειμένη περίπτωση, του μοντέρνου κινήματος και του μοντερνισμού γενικότερα, βασίστηκε ήταν το γεγονός ότι, ενώ η παγκοσμιοποίηση ήταν ως κατάσταση σύνθετη ή και πολύπλοκη, η σύγχρονη τέχνη εγκαταλείφθηκε στο απλοϊκό, το αδιαμεσολάβητο, το επιφανειακό κ.α., ως έκφραση των γενικότερων αποσυνθετικών, διαλυτικών τάσεων που επέφερε η παγκοσμιοποίηση στην κοινωνία.

Οι νέες άγριες κοινωνικές συνθήκες, όπως διαμορφώνονται με τη μεταπαγκοσμιοποίηση, επιβάλλουν όμως την ανάγκη σύλληψης και δημιουργίας μιας νέας μοντέρνας τέχνης, νέων καινοτόμων και ριζοσπαστικών μορφών, όπως θα είναι και οι αναγκαίες κοινωνικές λύσεις, ως απάντηση στις νέες μέγιστες προκλήσεις. Με βάση την ενότητα θεωρίας και πράξης και με επίκεντρο πάντοτε τη διακαλλιτεχνικότητα και τη διαπολιτισμικότητα, όπως συνέβαινε στην περίοδο της ιστορικής και της νεώτερης μοντέρνας τέχνης, η τέχνη θα δημιουργήσει νέες και κριτικές μορφές, θα φθάσει στο ξεπέρασμα. Μια νέα αισθητική, καλλιτεχνική και γενικότερα πολιτισμική δυναμική είναι υπό  σύλληψη, συγκρότηση, δημιουργία. Αυτή η νέα και δυναμική τάση, έχοντας ενσωματώσει δημιουργικά, διαλεκτικά τη νέα και πρωτοπόρα αρχή της αντιστρεψιμότητας¹ (reversibilité) και των συνεχών μετασχηματισμών προς το διαρκώς άλλο, το ανατρεπτικό, το καινοτόμο, το εκτός και ενάντια στη νόρμα, θα οδηγεί σε μια νέα συνθετότητα, κατά πολύ μάλιστα πιο πλούσια, διευρυμένη, και μάλιστα με εγγενείς τάσεις διαρκούς, πάρα πέρα διεύρυνσης, και κυρίως εκ νέου ηγεμονική. Ο πλούτος των μορφών και η διαρκής διεύρυνση του πεδίου² της πρωτοπόρας καλλιτεχνικής πράξης, είναι κατά τον Γκολντμάν, οι συνθήκες εκ των ων ουκ άνευ για τη δημιουργία μιας πρωτοπόρας ή νέο – αυτή τη φορά – πρωτοπόρας και υψηλού επιπέδου τέχνης. Έτσι η τέχνη εμπλουτίζοντας τις πρακτικές, τις εμπειρίες, τα παραδείγματά τους με τις αντιθετικές κινήσεις της μεταπαγκοσμιοποίησης που ήδη άρχισε τραγικά, θα οδηγηθεί σε νέες και συνθετότερες καταστάσεις, σε μια νέα και κατά πολύ διευρυμένη συνθετότητα. Η συνθετότητα της κρίσης, της τραγωδίας, της αβεβαιότητας, της εναγώνιας αναζήτησης σωτηρίας για τον/και από τον σύγχρονο υπόδουλο στην νέα ολιγαρχία άνθρωπο. Ο νέος ανθρωπισμός εν του γενέσει του, θα συμβαδίσει και με τη γένεση της νέας πρωτοπόρας και ανθρωπιστικής μοντέρνας τέχνης. Ο άνθρωπος που έχει χαθεί από τον ορίζοντα της σκέψης, της πράξης, της τέχνης, της ιστορίας, γίνεται εκ των πραγμάτων η νέα κύρια αναφορά, το επίκεντρο της θεωρίας και της πράξης. Οι απρόσωπες δομές, οι αφηρημένες διαδικασίες, οι απόμακρες σχέσεις τείνουν ήδη να αντικατασταθούν από το νέο άμεσο και ριζοσπαστικό ανθρωπισμό. Αυτό δε σημαίνει ότι η τέχνη θα πρέπει να επιστρέψει σε μια νέα αναπαραστατικότητα ή σε μια νέα φιγκουρασιόν. Αντίθετα: Το πρόταγα των ιστορικών και νεώτερων πρωτοποριών επικαιροποιημένο και διαλεκτικοποιημένο εκ νέου, σε στενή συνάρτηση με τη γενικότερη κοινωνική διαλεκτική, θα πρέπει να δείξει νέους τρόπους σκέψης, να αναδείξει νέες μορφές, να προϊδεάσει για το μέλλον. Να ξαναζήσει σε συνθήκες κρίσης της παγκοσμιοποίησης και προϊούσας αποπαγκοσμιοποίησης, το νέο καθολικό πρόταγμα. Η κοινωνική πρωτοπορία να συνδεθεί  διαλεκτικά με την αισθητο-καλλιτεχνική.

Η νέα μοντέρνα τέχνη μέσα σε αυτές τις συνθήκες είναι φορέας μιας νέας ιδεολογίας σε διαδικασία σύλληψης, διαμόρφωσης, συγκρότησης. Βασικό στοιχείο της είναι η ανάγκη μιας νέας μορφολογίας, καινοτόμας, ριζοσπαστικής, μοντέρνας με σύγχρονους όρους. Και μέσα στις άκρως απαισιόδοξες σύγχρονες συνθήκες η υπό διαμόρφωση νέα μοντέρνα τέχνη δεν μπορεί παρά να είναι ελεγειακή, μελαγχολική, λαμβάνοντας υπόψη το νέο μοντερνισμό υπό σύλληψη, συγκρότηση και αυτό  δομικά μελαγχολικό και ελεγειακό, μέσα στο σύγχρονο ξεπεσμένο κόσμο, έναν κόσμο που προορίζεται αναπόφευκτα, που κατευθύνεται αναπόδραστα στην κατάρρευση, στην καταστροφή Ή που θα καταργηθεί από την νέα συνειδητή κοινωνική και ιστορική υποκειμενικότητα σε διαδικασία αυτοκαθορισμού.

Μέσα στις τραγικές σύγχρονες συνθήκες επιβάλλεται η πλήρης και η συνειδητή άρνηση του πραγματικού, του αλλοτριωμένου και αλλοτριωτικού, του πραγμοποιημένου σύγχρονου πραγματικού συνάμα και πραγμοποιητικού. Η άρνηση αυτή θα αποτελέσει και την προϋπόθεση για τη δημιουργία μιας σύγχρονης και ριζοσπαστικής αφαίρεσης, στην ιστορική συνέχεια  πάντοτε του Μάλεβιτς. Συγχρόνως προδιαγράφονται και οι προϋποθέσεις για τη συγκρότηση μιας σύνθετης – πολύπλοκης αισθητικής τάσης, λαμβάνοντας υπόψη τις αντίστοιχες κοινωνικές συνθήκες. Η παγκοσμιοποιημένη κοινωνία σε κρίση σήμερα, παρά τις τάσεις για την εγγενή κατάργηση των διαμεσολαβήσεων, δεν θα προχωρήσει μηχανικιστικά και στην εγκατάλειψη της εξαιρετικά σημαντικής συνθετότητας και πολυπλοκότητας. Η κρίση της παγκοσμιοποίησης και η αποπαγκοσμιοποίηση θα επηρεάσει μεν αρνητικά τη συνθετότητα, αλλά δεν θα τη διαλύσει, ισοπεδώσει, καταργήσει. Εκτός και αν η  αποπαγκοσμιοποίηση συμπαρασύρει τα πάντα στο πέρασμά της. Είναι όμως βέβαιο ότι ο σκληρός πυρήνας της συνθετότητας και της πολυπλοκότητας θα διατηρηθούν σε μια κάποια μορφή και έκταση, καθόσον αποτελούν ιστορικές και κοινωνικές κατακτήσεις, και αντίστοιχα το ίδιο  σχετικές καταστάσεις της σκέψης και του πνεύματος.

Ως εκ τούτου και η νέα μοντέρνα και ριζοσπαστική τέχνη θα πρέπει να στοχεύουν στη διατήρηση, ακόμη και στο βάθεμα της συνθετότητας και της πολυπλοκότητας.

Με άλλα λόγια η σύγχρονη, η μοντέρνα συνθετότητα συνδέεται οργανικά με την νέα και ριζοσπαστική αρχή³ του πραγματικού υπό διαμόρφωση-συγκρότηση. Από την άλλη, η νέα κοινωνική ριζοσπαστικότητα συνδέεται με τη νέα ριζοσπαστική μορφολογία υπό δημιουργία, ανάδειξη και στη συνέχεια τη ριζοσπαστική συνειδητοποίηση που διαμορφώνεται παγκόσμια. Μέσα σε αυτές τις εκρηκτικές γενικότερες κοινωνικές συνθήκες υπό διαμόρφωση, η σύλληψη και η μορφοποίηση της επερχόμενης ανατροπής ή τουλάχιστον ριζικής αλλαγής αναγκαστικά θα εμφανιστεί και θα αποτυπωθεί μέσω της τέχνης, και ειδικότερα της ριζοσπαστικής μοντέρνας τέχνης υπό σύλληψη, δημιουργία, συγκρότηση.

Η νέα και ριζοσπαστική μοντέρνα τέχνη στηρίζεται στη μετακριτική επανάγνωση της μοντέρνας τέχνης, της ριζοσπαστικής προβληματικής του μοντέρνου, του μοντερνισμού των πρωτοποριών, πάντοτε επικαιροποιημένη και στην πάντοτε ανατρεπτική πρωτοπορία.

  

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.       1.Βλ. Β. Φιοραβάντες, Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη, κεφ. ‘’Η νέα αρχή του πραγματικού’’, σελ. 299-318.

2.       2 Βλ. Β. Φιοραβάντες, Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση, Ζήτη, κεφ. ‘’Η νέα αρχή του πραγματικού’’, σελ. 299-318.

3.       ..