ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΑΙ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΚΑΙ

Στους τίτλους των άρθρων μας, των βιβλίων μας ή των ερευνών μας πολύ συχνά υπάρχει ο σύνδεσμος και μεταξύ δυο εννοιών, τίτλων, θεμάτων κ.τ.λ. Με τον τρόπο αυτό θέλουμε να υποδηλώσουμε το γεγονός ότι τέλειωσαν οι βεβαιότητες. Ότι δηλαδή απαιτείται πάρα πέρα  διερεύνηση και έρευνα τόσο των εννοιών και των θεμάτων, όσο και  των μεταξύ τους σχέσεων.

Με άλλα λόγια, θέλουμε να υπογραμμίσουμε την αξία και τη σημασία των μεταξύ τους σχέσεων και συσχετίσεων αλλά και το γεγονός ότι στα νεώτερα χρόνια, λόγω της αυξημένης  πολυπλοκότητας των καταστάσεων, προέχει η ανάδειξη των διαλεκτικών σχέσεων, συσχετίσεων, αλληλοεπιδράσεων και αλληλοδράσεων μεταξύ των εννοιών, των θεμάτων, των καταστάσεων, κ.τ.λ., οι οποίες έγιναν όλο και πιο περίπλοκες και σύνθετες και όχι η θεωρητικοποίηση (spéculation), λαμβάνοντας τες ως καθαυτές.  Ούτως ή άλλως οι καθαυτές καταστάσεις του πνεύματος, όσο σημαντικές και αν ήταν σύμφωνα με τις καντιανές κριτικές, έχουν πεθάνει στην μετά τον Καντ εποχή. Η εμμενής διαλεκτική που ανέδειξε ο Χέγκελ, ακόμη και σε σχέση με μερικές διορθώσεις ή «υλιστικές» τροποποιήσεις που είχε εισηγηθεί ο Μαρξ, είναι αυτή η οποία βρίσκεται ακόμη ενεργή στην ημερήσια διάταξη, που είναι έγκυρη (valable) κατά τον Γκολντμάν¹, διαβάζοντας πιο χεγκελιανά τον Μάρξ, από όσο συνήθως αλλά κι απ’ όσο ο Μάρξ προσέγγισε τον νεαρό κι επαναστάτη Χέγκελ. Την ίδια θέση επισημένει κι ο Αντόρνο στην Dialectique négative² και στο Trois études sur Hegel³.

Με άλλα λόγια, μετά από μακρόχρονες έρευνες και μελέτες οι Γκολντμάν κι Αντόρνο έδωσαν έμφαση, προτεραιότητα στην εσωτερική, την εμμενή διαλεκτική, στην ενύπαρκτη διαλεκτική στο αντικείμενο, ακόμη σύμφωνα με το Μodèles critique⁴ (κεφ. «Sujet – Object») του Αντόρνο ως μια μόνιμη και ενεργό κατάσταση μετασχηματισμού, ανατροπής, επανάστασης.

Δηλαδή, σύμφωνα με τον Αντόρνο, βαθύ γνώστη του Καντ, του Χέγκελ και του Μάρξ, προέχει η εμμενής διαλεκτική, η εσωτερική ανέλιξη των πραγμάτων, των καταστάσεων, των εννοιών, των θεωρητικοποιήσεων και κυρίως των διαδικασιών (procès), αλλά και των ιδεολογιών. Έτσι και εμείς, μπροστά στο μέγεθος και τη σημασία του σύγχρονου ιδεολογικοπολιτικού θέματος, μπροστά στις απαιτήσεις που προϋποθέτει η συστηματική έρευνα σήμερα, προσπαθήσαμε ν’ αναδείξουμε κατ’ αρχήν τις έννοιες, τα θέματα, τις καταστάσεις και τις δυνατές αλληλοσυνδέσεις τους, ακόμη και τις διαλεκτικές: τα προτσέσα, όπως λέγαμε κάποτε. Σε μια εποχή που η μηχανηκιστική σύλληψη είχε καταρρεύσει, έπρεπε ν’ αναδειχθεί ο πλούτος, κατά τον Γκολντμάν⁵, των συσχετίσεων, των αντιθέσεων⁶ και μέσα από  αυτή την προσπάθεια να συλληφθεί και να προσδιοριστεί κριτικά το περίγραμμα των πιθανών διαλεκτικών σχέσεων.

Έτσι πριμοδοτήσαμε την ανάδειξη των αντιθέσεων, αλλά επισημάναμε και την ανάγκη συνθέσεων, όταν και όπου κάτι τέτοιο προδιαγραφόταν ως πιθανό ή δυνατό. Συνθέσεων, εξάλλου του είχαμε αυτογνωσία για την αδυνατότητά τους. Και εδώ είχε ιδιαίτερη σημασία ο απαισιόδοξος μαρξισμός μας, που μας προφύλασσε από εύκολες λύσεις και ψευτοδιαλεκτικές υποθεσιολογίες, καθόσον είχαμε επίγνωση από την εμπειρία μας, αλλά κι από την πειρία του κινήματος γενικότερα, ότι δύσκολα, πολύ δύσκολα θα ήταν πραγματοποιήσιμες οι όποιες συνθέσεις, ειδικά δε όταν είχε εκλείψει απελπιστικά η πράξη, οι δε πρωτοπορίες ήταν περισσότερο ανάμνηση παρά υπαρκτή οντότητα, παρά την ηρωική προσπάθεια μερικών σημαντικών πρωτοπόρων καλλιτεχνών που επιβίωναν στο περιθώριο πάντα του συστήματος. Έτσι ο πλούτος, πάντα κατά τον Γκολντμάν, των θεμάτων ή, κατά τον Μαρκή⁷  των θεματοποιήσεων, ήταν η μόνη λύση, η μόνη μεθοδολογία για την ανάδειξη στη συνέχεια των πιθανών διαλεκτικών θεωρήσεων και πρακτικών μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο μεταμοντέρνας αντιδραστικής κριτικής, η οποία εδραζόταν στη νεότερη γενικότερη ιδεολογικοπολιτική κρίση. Των πιθανών ή ακόμη και δυνατών, κι όχι πάντοτε υπαρκτών, όπως διατεινόνταν ο σταλινισμός και οι βαριάντες του, αλλά όχι κι ανύπαρκτων όπως προπαγάντιζαν οι μετασταλινικοί μεταμοντέρνοι τύπου Βέλτσου κ.α. Έτσι παρά το βαθύτατο πεσιμισμό μας πιστεύαμε πάντοτε ότι πιθανόν θα μπορούσαν να μετασχηματιστούν (βλ. τις Θέσεις για τον Φόϋερμπαχ⁸, του Μαρξ) σε διαλεκτικές, δηλαδή σε ανατρεπτικές, επαναστατικές. 

Το πρόβλημα με το και δεν είναι τόσο πρόβλημα γλώσσας, ή παιγνίου, όπως ήθελε ο ανεκδοτολόγος Βέλτσος, ή απλώς ένα θέμα langagière, σύμφωνα με τον μισοπαρανοικό μεταδομισμό και τον επιθετικό και κυνικό μεταμοντερνισμό. Είναι πρόβλημα ουσίας νοήματος-νοημάτων, και της πιθανής ή ακόμη και τη δυνατής σύνθεσής τους. Οι κρυμμένες έντεχνα αντιθέσεις, ακόμη και αντινομίες του συστήματος, που με τη μεταπαγκοσμιοποίηση και την άγρια αποπαγκοσμιοποίηση, η οποία δε συνιστά καμία άγρια ανωμαλία, για να παραφράσουμε τον Νέγκρι⁹, βγήκαν ανεξέλεγκτες στην επιφάνεια. Λύση: Μια νέα διαλεκτική και μετακριτική προβληματική (réflexion) που θα αναζητά εναγώνια νέες συνθέσεις μέσα στην πολυπλοκότητα και τη συνθετότητα των καταστάσεων, το νόημα (le sens) της  πράξης, την αποκατάσταση του απελευθερωτικού νοήματος της ιστορίας. Του απελευθερωτικού ιστορικού τέλους, σκοπού.

Όχι, δηλαδή πριμοδότηση της διαφοράς και της spéculation, περί διαφοράς και για τη διαφορά, και ακόμη λιγότερο της διαφοράς ως τέτοιας ή καθαυτής, αλλά της σύνθεσης ή τουλάχιστον της σύγχρονης συστηματικής προσπάθειας συνθετοποίησης και διαλεκτικής υπέρβασης των διαφορών.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.        Βλ. L. Goldmann, Structures mentales et création culturelle, Médiations.

2.        Εκδ. Payot.

3.        Εκδ. Payot.

4.        Εκδ. Payot.

5.        Βλ. ib. σημ. 1.

6.        Βλ. H. Lefebvre, La Somme et le Reste, Meridiens/Klincksieck.

7.        Βλ. Δ. Μακρής, Έλλογος κατακραυγή, Σμίλη.

8.        Εκδ. Διογένης.

9.        Βλ. Α. Negri, L’ anomalie sauvage, Amsterdam.