ΠΟΛΥΜΟΡΦΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΠΟΛΥΜΟΡΦΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ

«Ο  μονοπωλιακός καπιταλισμός προκάλεσε και επέβαλε την πολύμορφη κυριάρχηση».

Χ. Μαρκούζε

Μεταπαγκοσμιοποίηση 2008: κατάρρευση της Lehman Brothers 2010: κατάρρευση της Ελλάδας.

Τεράστια μαζικά κινήματα εμφανίζονται ενάντια στον νεοφιλελευθερισμό σε όλο τον κόσμο, στην εποχή της κρίσης και της εντατικοποιημένης παγκοσμιοποίησης.

Βrexit, καταποντισμός του Ρέντσι, επιλογή  του Φιγιόν για υποψήφιο του Ρεμπουπλικανικού κόμματος της Γαλλίας, εκλογή του Τραμπ. Ο πλανήτης ήδη μπήκε σε περιπέτειες.

Γέμισε η ανθρωπότητα από τέρατα. Κατά τον Γκράμσι πρέπει να θεωρήσουμε ότι είμαστε στην αρχική ακόμη περίοδο της κρίσης, της μεταβατικής περιόδου που άρχισε το 2008. Θα περάσουμε και στη νέα περίοδο του ανθρωπισμού, «της επανανθρωποίησης του ανθρώπου», όπως ήθελε ο Μάρξ; Πρόκειται για ένα τεράστιας, ιστορικής σημασίας δίλημμα, για μια μοναδική πρόκληση. Προς τούτο πρέπει να στρατευτούν οι πάντες. Οι συνθήκες δεν ήταν ποτέ πιο ώριμες και μάλιστα παγκόσμια.

Τα μαζικά κινήματα άρνησης, απείθειας, κριτικής πέτυχαν την ανατροπή της διεφθαρμένης εξουσίας στη Βραζιλία. Ακολουθούν και άλλες ανατροπές διεφθαρμένων εξουσιών. Παντού γίνονται μαζικές κινητοποιήσεις ενάντια στη διαφθορά, στις διεφθαρμένες κυβερνήσεις: Νότια Κορέα, Νοτιοαφρικανική Ένωση, Ρουμανία, Ιράν, Τυνησία. Έπεται συνέχεια.

Όταν τα κινήματα εκδηλώνονται με σαφή και καθορισμένο τρόπο, υπάρχουν κάποιες έστω και μικρές νίκες για τους λαούς Όταν αναδιπλώνονται, έρχονται οι νεοσυντηρητικές καμπές, οι αναδιπλώσεις, οι παλινορθώσεις, οι συνθηκολογήσεις…

Και απέναντι σε αυτό το ζοφερό τοπίο, μέσα σ’αυτή την άκρως αντινομική διαλεκτική της ιστορίας, η τέχνη, η μοντέρνα ειδικότερα, ο πολιτισμός, η πολιτισμική πολυφωνία. Με παραδείγματα, μοντέλα και αναφορές τον Μάλεβιτς, τον Μπρανκούζι και τον Τζιακομέττι^· τον Καβάφη και τον Ρίλκε^· τον Μάλερ και τον Σένμπεργκ^· τον Κλε, τον Μινιμαλισμό, την Άρτε Πόβερα και την Conceptual art  διερευνούμε μετακριτικά και αναζητούμε νέα αισθητικά μοντέλα, με έμφαση πάντοτε στον αναγκαίο κι ανυπέρβλητο αισθητισμό των πρωτοποριών, την εμβάθυνση και συστηματοποίηση του πολιτισμικού διαλόγου, τη μετα-αισθητική προετοιμασία για τη δημιουργία νέων πολύμορφων απελευθερωτικών και συνάμα απελευθερωμένων καλλιτεχνικών και πολιτισμικών πρωτοποριών¹.

Η διαλεκτική τέχνη-κοινωνία ποτέ δεν ήταν τόσο αναγκαία όσο σήμερα στους ταραγμένους κι αβέβαιους καιρούς μας. Η αναζήτηση του νοήματος της τέχνης και της κοινωνικής πράξης με σύγχρονους νεοανθρωπιστικούς όρους, μπορεί να αποτελέσει βασική προϋπόθεση για το ξεπέρασμα της ανθρώπινης και κοινωνικής αλλοτρίωσης, που με την παγκοσμιοποίηση είχε αποκτήσει  πρωτόγνωρες μορφές. Μιλούμε πλέον για παγκοσμιοποιημένη ολική αλλοτρίωση. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες επιβάλλεται πλέον το ολικό, το ιστορικό ξεπέρασμα. Μέχρι τότε, ολική, καθολική, πολύμορφη αντίσταση, κινήματα κριτικής, όπως έλεγε ο Πάμπλο, άρνησης, «καθορισμένης άρνησης» (Αντόρνο). Ο σύγχρονος ολοκληρωτικός και πολύμορφος παγκοσμιοποιημένος καπιταλισμός, μόνο με πολύμορφη αντίσταση, με αγώνα πολύμορφο και καθολικό, με ριζοσπαστική τέχνη και πράξη ανατρέπεται. Με συνεχείς μαζικές διαδηλώσεις, με  καταλήψεις, με πορείες… Η μετεξέλιξη του καπιταλισμού από μονοπωλιακό σε ύστερο και στη συνέχεια σε παγκοσμιοποιημένο, και σήμερα σε παγκοσμιοποιημένο – σε – κρίση,  και συνάμα σε διαδικασία δομικής αναδιοργάνωσης με επίκεντρο την επιζητούμενη εκ μέρους του συντριβή των δυνάμεων της εργασίας ή τουλάχιστον υποταγής τους, συνοδεύτηκε και από μια δομική διαφοροποίησή του προς ολικά απολυταρχικές και αυταρχικές μορφές. Προς την πλήρη ολοκλήρωσή του, δηλαδή τη μετατροπή του σε καπιταλιστικό ολοκληρωτισμό. Η ψευτοδημοκρατία είναι μόνο για επίφαση, μια δημοκρατία απόλυτα ελεγχόμενη, χειραγωγούμενη και κατευθυνόμενη από το πολύ μεγάλο κεφάλαιο, μια τύποις δημοκρατία για  εξαπάτηση των λαών. Όλες οι κατακτήσεις του κινήματος καταργούνται, όλες οι υποχωρήσεις του συστήματος διαγράφονται, όλες οι παραχωρήσεις του κράτους πρόνοιας ακυρώνονται. Μέσα σε αυτό το ολικό, το πολύμορφο νέο ολοκληρωτικό παγκοσμιοποιημένο καπιταλιστικό σύστημα δεν υπάρχει καμία ελπίδα και κανένα περιθώριο αντιπολίτευσης, ειρηνικού περάσματος, όπως διέδιδαν παλαιότερα  οι κρυφοί υπηρέτες του συστήματος. Όλα αυτά είναι απώλεια χρόνου, ενέργειας, δύναμης. Μόνο η ολική  επανάσταση μπορεί να δώσει λύση στο πρόβλημα της  παρατεταμένης δομικής αστάθειας του συστήματος καθοριστικά, ακυρώνοντας έτσι τη διαδικασία περαιτέρω απολυταρχικής μετεξέλιξής του σε ολοκληρωτικό.

Μέχρι τότε απέχθεια προς τους κρατούντες, δυσπιστία (méfiance) απείθεια, άρνηση, κριτική, πράξη. Πολύμορφη καθολική αντίσταση, γενικευμένη καθορισμένη άρνηση.

Με άλλα λόγια, η σύγχρονη σύνθετη και πολύπλοκη πολυμορφία εμπεριέχει την αρνητική διαλεκτική ή τη διαλεκτική της άρνησης, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτήν. Το ζητούμενο βέβαια παραμένει πάντοτε πως η πολυμορφία θα γίνει και αυτή αρνητική, δομικά αρνητική κατάσταση προς το διαρκώς άλλο, το «άλλον της», όπως θα έλεγε ο Αντόρνο². Πως δηλαδή θα δημιουργήσει τις προϋποθέσεις αισθητικής, πολιτισμικής και κοινωνικοιδεολογικής απελευθέρωσης και χειραφέτησης. Σε κάθε περίπτωση δεν μπορεί πλέον και αυτή παρά να είναι πολύμορφη. Η πολυμορφία είναι το μέλλον της ανθρωπότητας, καθόσον αποτρέπει δομικά μονομέρειες, δογματισμούς, αυταρχισμούς. Έτσι, το επιζητούμενο ξεπέρασμα μέσω της διαλεκτικής της άρνησης³ δεν μπορεί παρά να οδηγήσει στην πολύμορφη απελευθέρωση, στην πλήρη χειραφέτηση γενικά: από τον εργαλειακό λόγο⁴, τον κάθε μορφής μύθο, την αλλοτρίωση και την πραγμοποίηση σε όλες τις εκφάνσεις και εκφράσεις τους. Με άλλα λόγια η πολυμορφία είναι προϋπόθεση και πραγματοποίηση της απελευθέρωσης και χειραφέτησης του ανθρώπου. Θα σηματοδοτήσει δε και το τέλος κάθε μονοδιάστατης, γραμμικής, απλοϊκής, ντετερμινιστικής, ενιαίας σκέψης-φυλακής του νου.

Η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη πολυμορφία δεν είναι μία απλή, σταθερή, ομοιόμορφη κατάσταση. Είναι αντίθετα δυναμική, κρύβοντας συγχρόνως πολλές ανισομέρειες, ετεροπροσδιορισμούς, διαφορές φάσης εκδήλωσης και εξέλιξης των κινημάτων. Η δομικά άνιση ανταλλαγή των ιμπεριαλιστικών χωρών με τις εξαρτημένες ή τις λιγότερο αναπτυγμένες έχει σαν επίπτωση την ανισομέρεια των κινημάτων, της εκδήλωσης, της εξέλιξής τους. Παράδειγμα: Ενώ στην Αμερική υπήρξαν πολλές και σημαντικές κινητοποιήσεις ενάντια στο κρυφοφασίστα υποψήφιο Τράμπ, από τον έστω και ελάχιστα συνειδητοποιημένο κόσμο, διαβλέποντας την απειλή που συνιστούσε για τον κόσμο ολόκληρο, στην Γαλλία δεν υπήρξε καμία δυστυχώς κινητοποίηση ενάντια στον νεοαντιδραστικό υποψήφιο Φιγιόν, παρά μόνο ενάντια στη φασίστρια Λεπέν. Όμως, με επίκεντρο το ιστορικό Μπέρκλεϋ υπάρχει τελικά αφύπνιση, οργάνωση, κινητοποίηση…

Ο συστημικός χαρακτήρας της κρίσης όμως αποτελεί τη βάση της πιθανής, αν όχι βέβαιης, γενίκευσής τους, καθόσον η δομική κρίση του συστήματος του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού  δεν μπορεί να βρει λύση, διέξοδο μέσα στο σύστημα. Προς τούτο, όπως έλεγε και ο  R. Bahro, είναι απόλυτη ανάγκη η σύλληψη και η επεξεργασία ενός εναλλακτικού σχεδίου, παγκόσμιας πλέον αλτερνατίβας⁵.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1.        Βλ. Χ. Μαρκούζε, Για την απελευθέρωση, Διογένης, La dimension esthétique, Seuil.

2.        Βλ. Th. Adormo, Dialectique négative, Payot.

3.        Βλ. Χ. Μαρκούζε, «Απελευθέρωση από την κοινωνία της αφθονίας», Η διαλεκτική της  απελευθέρωσης, συλλ. Στοχαστής  σσ. 71-81.

4.         M. Xorkheimer-Th. Adorno, Dialectique de la raison, Gallimard, μ.σ. TEL.

5.        Βλ. R. Bahro, Ľ alternative, Stock.