H ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ: ΑΠΟ ΤΟ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΣΜΟ ΣΤΟ ΝΕΟ-ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΣΜΟ, ΚΑΙ ΑΠΟ ΑΥΤΟΝ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΛΑΚΩΝ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

H ΝΕΩΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΚΕΨΗ: ΑΠΟ ΤΟ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΣΜΟ ΣΤΟ ΝΕΟ-ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΣΜΟ, ΚΑΙ ΑΠΟ ΑΥΤΟΝ ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΩΝ ΚΟΛΑΚΩΝ

Μέσα στο γενικότερο πλαίσιο της κίνησης της ριζοσπαστικής σκέψης, εκτός από τους Κορδάτο, Πουλιόπουλο και ως ένα βαθμό και τονΨυρούκη που το έργο και η πράξη  τους ξεχώρισαν σε εθνικό επίπεδο, (και οι οποίοι παρέμειναν σταθεροί στις αρχές τους μέχρι τέλος) υπήρχαν, και μερικοί άλλοι έλληνες θεωρητικοί και διανοούμενοι που ξεχώρισαν στο ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, ως αρχικά ριζοσπάστες, αλλά στη συνέχεια ενσωματώθηκαν στο γενικότερο νεοσυντηριτικό κατεστημένο που βγήκε από το κίνημα του Μάη του ‘68 και κυριάρχησε διεθνώς στις δεκαετίες 1970-80-90-2000. Ζώντας σήμερα, την πρωτόγνωρη διεθνή κρίση που ξέσπασε από το 2007 και διαρκεί όλο και επεκτεινόμενη, συνειδητοποιούμε  το μέγεθος της τραγωδίας (ή της κωμωδίας) που έζησαν αυτοί οι άνθρωποι, βλέποντας να χάνουν διαρκώς το έδαφος κάτω από τα πόδια τους και συγχρόνως να ξεχνούν και να απεμπωλούν (εκτός από τον Πάμπλο και τον Πουλαντζά) τη μαρξιστική θεωρία των κρίσεων, παρά τη φοβερή απώλεια φαιάς ουσίας, πνευματικής ενέργειας, που διασπάθησαν. Ή και χάθηκαν γενικότερα από τους άλλους θεωρητικούς. Η όλη αυτή τραγική περιπέτεια της σκέψης μοιάζει με το σχήμα του Μαρξ για το κάψιμο ενός μέρους του κεφαλαίου, που είναι υποχρεωμένο από τη φύση του, από την κρίση και στη διάρκεια της να καίει το κεφάλαιο για να  επιβιώνει.

Στην προκειμένη περίπτωση, πρόκειται για απώλεια, για καταστροφή, για κάψιμο ενός απίθανου πνευματικού κεφαλαίου από σημαντικούς θεωρητικούς, που την ώρα που άρχισαν ν’αναγνωρίζονται διεθνώς, άρχισε και η καμπή του κινήματος, η οποία δυστυχώς τους ρούφηξε. Κατά  κάποιο τρόπο η αναγνώριση, συμβάδισε με την ενσωμάτωσή τους, με την απεμπώληση εκ μέρους τους κάθε ριζοσπαστικής ή και ελάχιστα κριτικής στάσης.

Και τώρα που η ανθρωπότητα έχει ανάγκη από αναφορές, από κριτικές αναλύσεις, δεν μπορούμε παρά ν’αναφέρουμε μόνο όσα από τα κείμενα αυτών των θεωρητικών διατηρούν έναν  κριτικό πυρήνα, παρά τη μετέπειτα πορεία τους, η οποία έδωσε πολύ τυπωμένο χαρτί, διαβατήριο για τα μίντια, για τον επίσημο δημόσιο χώρο, αλλά που συγχρόνως ήταν διαζύγιο από τα κινήματα κριτικής και άρνησης που με τον ένα ή άλλο τρόπο εμφανιζόταν στο περιθώριο του αναπτυσσόμενου καπιταλισμού. Η σύγχρονη μεγάλη κρίση ανασύρει όλους τους κριτικούς διανοουμένους από τη λήθη, καθώς και τα   κείμενα κριτικής των ριζοσπαστικών περιόδων, ακόμη και αν οι συνθήκες σήμερα έχουν αλλάξει ριζικά από αυτές. Έτσι αναδυφόντας στην κριτική παράδοση των ριζοσπαστικών ιστορικών περιόδων, καθώς του αντίστοιχου έργου των διανοουμένων και των θεωρητικών, θα γίνει δεκτή η ανασυγκρότηση με σύγχρονους όρους του κριτικού λόγου σήμερα, εμπλουτίζοντάς τον μάλιστα με τις ιστορικές παρακαταθήκες που επιβιώνουν, εν όψει των σημαντικών, των κρίσιμων θεμάτων που έχει ν’ αντιμετωπίσει η σύγχρονη χειμαζόμενη ανθρωπότητα. Βέβαια η σύγχρονη κριτική σκέψη δεν περιορίζεται στην κριτική σκέψη των προηγούμενων γενιών, γιατί υπάρχουν νέα θέματα, ιδέες προκλήσεις, νέες ανάγκες. Ούτε η μέθοδος που πρέπει ν’αναπτυχθεί σήμερα πρέπει να προσδιοριστεί ή να προκαθοριστεί από τις προηγούμενες θεωρήσεις. Αυτό που χρειάζεται είναι η συνέχιση της ίδιας κριτικής στάσης, να ξαναπιάσουμε το νήμα της κριτικής το οποίο χάθηκε, κόπηκε στην  πορεία, λόγω της πλήρους κυριαρχίας  του νεοσυντηριτισμού στα νεώτερα χρόνια. Από την άποψη αυτή, οι συνοπτικές αναφορές που θα κάνουμε κατά καιρούς στη ριζοσπαστική περίοδο των νεώτερων ελλήνων – κάποτεκριτικών – διανοουμένωνέχει περισσότερο την έννοια της προτροπής για τη μελέτη εκ νέου των σημαντικών κριτικών κειμένων τους, υπό το φως των σύγχρονων πάντοτε δεδομένων.

Ποτέ άλλοτε μια μικρή χώρα δεν ανέδειξε σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα τόσους διανοούμενους και θεωρητικούς πρώτου διαμετρήματος. Και η εξήγηση βρίσκεται στην πολυτάραχη και με μεγάλες καθοδικές βουτιές, πολιτική και πολιτισμική ιστορία της χώρας μας: Ζερβός, Αξελός, Παπαϊωάννου, Καστοριάδης, Πουλαντζάς, κ.α.

Από την άλλη, η αντίσταση και ο εμφύλιος, καθώς και το ριζοσπαστικό κοινωνικό κίνημα που προηγήθηκε στις προπολεμικές δεκαετίες, ήταν το πρόπλασμα για την εμφάνιση μεγάλων μοντέρνων καλλιτεχνών:Μπουζιάνης,Στέρης, Σκλάβος,Σαραφιανός και των θεωρητικών που μας αφορούν εδώ άμεσα.

Μετά από αυτούς έχουμε, όπως συμβαίνει και διεθνώς, πλήρη ανυπαρξία. Κανείς τους δεν φρόντισε, ή δεν μπορούσε να δει διαλεκτικά, κριτικά, αυτόνομα τη συνέχεια. Όταν δε αναγνωρίστηκαν, το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν το πώς θα συνομιλούν με τους κρατούντες, τους κατεστημένους περί της διατήρησης κάποιων στοιχείων από την πρότερη κριτική κατάστασή τους. Προσπάθησαν μάλιστα να εξαφανίσουν κάθε αντισυστημικό στοιχείο, να πολεμήσουν κάθε άνθρωπο που πάλευε να διασώσει ότι μπορούσε. Ο αγώνας όμως με το σύστημα ήταν άτεγκτος: ‘Η απορρόφηση και ενσωμάτωση ή απόρριψη.

Εκτός από τον Πουλαντζά, που πάλευε πάντοτε και γνώρισε το τραγικό τέλος με τον τρόπο που γνωρίζουμε (και που ίσως ήταν ήδη συντετριμμένος από τις συμπληγάδες του συστήματος), οι άλλοι, ακόμη και ο Πάμπλο, δεν έμειναν αλώβητοι. Ενέδωσαν κάποια στιγμή στις σάλπιγγες του συστήματος, του φαινομενικά άτρωτου στις  δεκαετίες της κατάρρευσης του κινήματος, ξεχνώντας ότι άθελά του το σύστημα με την παράνοιά του υποσκάπτει από μόνο του τα ίδια τα θεμέλια του. Η ακατάσχετη ανάπτυξη  που επεδίωξε με κάθε τρόπο, με κάθε αντίτιμο, ειδικά μετά την κατάρρευση της πρώην ΕΣΣΔ, οδήγησαν τις αντιθέσεις του στα απόλυτα  άκρα.

Δεν υπάρχει πλέον  τρόπος επαναφοράς του.

Και μαζί με την καταιγίδα που προκάλεσε από μόνο του το σύστημα, δεν ξεφεύγει από την ιστορική κρίση, και μάλιστα με τελεσίδικο, με αναπόδραστο τρόπο και το συντηρητικό έργο, ή το έργο και η πράξη της νεοσυντηρητικής περιόδου των «επιφανών» ελλήνων διανοούμενων και θεωρητικών. Το σύστημα είναι άτεγκτο, δεν επιτρέπει κανένα λάθος, η αυτοκαταστροφή του είναι και καταστροφή των ακολούθων, των απολογητών, των υποστηρικτών του. Η απαξίωση είναι πλήρης, η διαδικασία αξιοποίησης (valorisation), στην ανοδική περίοδό του και από-αξιοποίησης (dévalorisation) στην καθοδική πορεία του σύγχρονου απόλυτα ξεπεσμένου πολιτισμού κόβει το νεοσυντηρητικό τμήμα κάθετα και το ενσωματώνει απαξιώνοντας το πλήρως, όπως κάθετη είναι και η αντιπαράθεση που αναπτύσσεται (για να  θυμηθούμε και τον Ossowsk, Κοινωνική συνείδηση και Κοινωνική διαστρωμάτωση, Κάλβος).

Αφήστελοιπόν, τους πεθαμένους να θάψουν τους νεκρούς τους, για να θυμηθούμε τον Μάρξ, ή το νεκρό τμήμα τους, το σάπιο, το νεκρό έργο τους, την ενσωματωμένη περίοδό τους στο κατεστημένο.

Ως γενική δε διαπίστωση ισχύει το  εξής; Εκτός από τον Πουλαντζά, όλοι οι άλλοι από ένα σημείο και ύστερα έχασαν από την οπτική τους τη δυνατότητα απελευθέρωσης και χειραφέτησης. Έχασαν την πίστη τους σε οποιαδήποτε δυνατότητα ριζικής αλλαγής. Χάνοντας όμως τον ορίζοντα της απελευθέρωσης από την οπτική τους, άρχισαν να προβάλουν θεωρίες παλινόρθωσης, διαρκούς επιβίωσης του συστήματος, του  καπιταλισμού δηλαδή, συντριβής κάθε αντιτιθέμενου. Με λίγα λόγια έγιναν απολογητές και εκμεταλλευτές των δυνατοτήτων που τους παρείχε  αφειδώς το σύστημα. Σήμερα που η προοπτική, η θέαση της απελευθέρωσης επανήλθε και πάλι με όλο το μεγαλείο της στην επικαιρότητα, πρέπει να ξεκόψουμε απόλυτα από όποια άλλη συμβιβαστική, συγκαταβατική κ.α. λογική, η οποία δεν στοχεύει ακριβώς στην απελευθέρωση και την χειραφέτηση. Η ιστορία ξανα-αποκτά τέλος, σκοπό, νόημα, κατεύθυνση.