ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΑΡΝΗΣΗΣ

Β. ΦΙΟΡΑΒΑΝΤΕΣ

ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗΣ ΑΡΝΗΣΗΣ

Το ογκώδες δίτομο αυτό βιβλίο (περίπου 1200 σελ. μεγ. σχ.) συγκροτείται από κείμενά μας παρεμβάσεων στο δημόσιο χώρο και διάλογο. Εισηγήσεις σε συνέδρια και στρογγυλά  τραπέζια, διαλέξεις, δημοσιεύσεις σε εφημερίδες και περιοδικά, αλλά και από αδημοσίευτα  μεγαλύτερα και δυσκολότερα κείμενα, αλλά που αυτά ήταν κατά κανόνα προϊόν παρατεταμένων συζητήσεών μας με καθηγητές, ερευνητές κ.α.

Ως στρατευμένος διανοούμενος, διαμορφωμένος ιδεολογικά στην Χούντα και στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, συμμετέχοντας ενεργά στο κίνημα και μάλιστα πρωτοστατώντας μέσα στο γενικότερο ιδεολογικό ρεύμα της Επαναστατικής αριστεράς, προσπάθησα εμπλουτίζοντας και διευρύνοντας την τότε προβληματική μου για την τέχνη και την κουλτούρα μέσα από τη συστηματική μου ενασχόληση με την προβληματική της Σχολής της Φρανκφούρτης αργότερα στα χρόνια του Παρισιού (1976-1989), προβληματική που γνώριζα ήδη πριν πάω στο Παρίσι, να διευρύνω, να συστηματοποιήσω και να εξυψώσω την προβληματική μου αυτή στο πιο υψηλό κατά το δυνατό επιστημονικό επίπεδο, χωρίς  η αναγκαία επιστημονικότητα να σκοτώσει την ιδεολογική ψυχή της. Επρόκειτο για μια πρόκληση, για μια  πολύ δύσκολη υπόθεση, που από όταν μπήκα στο Πολυτεχνείο Κρήτης (1989) και άρχισα τη συστηματική επεξεργασία του Θεωρία Πολιτισμού (Αρμός) μετά την Κοινωνική θεωρία και αισθητική (Αρμός), που είχε δημοσιευτεί πριν σε δύο μικρούς τόμους, και αυτό προϊόν έντονων δημοσίων συζητήσεων από όταν ήμουν στο Παρίσι, η επεξεργασία λοιπόν αυτή έπρεπε να λαμβάνει συνέχεια υπόψη το νέο ιδεολογικό περιβάλλον εργασίας μέσα στο σύστημα. Εκμεταλλευόμενος όμως τις «φιλελεύθερες» χαραμάδες του συστήματος, κατόρθωσα χωρίς καμία λογοκρισία ή αυτολογοκρισία, να αναβαθμίσω την προβληματική μου, προέλευσης Επαναστατικής πάντοτε  αριστεράς, να την εμπλουτίσω με νέες θεματικές και αναζητήσεις της σκέψης που εν τω μεταξύ αναδείχθησαν: Μετακριτική, μεταϊδεολογία, μετ-αισθητική στη συνέχεια των ιστορικών έργων της Σχολής της Φρανκφούρτης, διαπολιτισμικότητα, ιδεολογική και πολιτισμική κρίση ως συνέχεια των επιπτώσεων της παγκοσμιοποίησης, που εν τω μεταξύ άρχισε να κυριαρχεί, ως απάντηση του συστήματος στη κρίση του. Το βιβλίο περιλαμβάνει πλήθος άλλων παρεμβάσεων, προτάσεων πολιτισμικής ανάπτυξης, περισσότερο πρακτικού ενδιαφέροντος, σύμφωνα με την έννοια των Μάρξ και Χάμπεμας. Δεν μπορούσαμε μέσα στο γενικότερο ταρακούνημα ν’αρκεστούμε σε αναλύσεις χωρίς καμία σχέση ή αναφορά στην όλο και περισσότερο αλλοτριούμενη πραγματικότητα.

Από το 1995 και εδώ εργαστήκαμε μέσα στις νέες συνθήκες για την επανέκδοση των πιο αισθητικών θεωρητικοποιήσεων μας για τον Στέρη, τον Σκλάβο και το Τζιακομέττι,  υπό το γενικό τίτλο, Κριτική θεωρία της μοντέρνας τέχνης (Επίκεντρο), αλλά κυρίως για να θεωρητικοποιήσουμε κριτικά τις νέες συνθήκες,  σχέσεις, διαμεσολαβήσεις κ.τλ. που αναδείχθηκαν από την άγρια κρίση που εν τω μεταξύ ξέσπασε το 2008. Προϊόν αυτής της εντατικής και πάλι μέσω δημοσίου διαλόγου εργασίας ήταν το Προς τη μεταπαγκοσμιοποίηση (Ζήτη) και Η εποχή της καθορισμένης άρνησης (Αρμός). Το ιδεολογικό στίγμα μας παραμένει το ίδιο. Επαναστατική αριστερά, αλλά φρανκφουρτιανής έμπνευσης, επίδρασης, θεώρησης. Η μελέτη  του έργου της Σχολής της Φρανκφούρτης, μεταξύ άλλων, είναι συστημική, οι θεωρητικοποιήσεις μας προσπαθούν πάντοτε, μετά από εμπεριστατωμένη έρευνα και συζήτηση των θέσεων και των αναλύσεων των Φρανκφουρτιανών – πολλές φορές και κριτικής κάποιων θέσεών της – να δημιουργήσουν νέες θέσεις, νέες θεωρητικοποιήσεις. Να συνθέσουν και ν’ ανασυνθέσουν κριτικά και μετακριτικά την όλη αυτή ιστορική προβληματική, αλλά με σύνδεση (emprise) στο όλο και πιο αλλοτριωτικό, αυταρχικό και καταπιεστικό παρών.

Ο θεωρητικός, επιστημονικός, ερευνητικός, ιδεολογικός αγώνας είναι όλο και ποιο δύσκολος, και πολλές φορές μοναχικός, ίσως απελπιστικά μοναχικός. Εδώ έχουμε για παράδειγμα αναφορά  τον Μάλεβιτς, το ιστορικό έργο του, το ανυπέρβλητο παράδειγμά του.

Ο αγώνας συνεχίζεται κριτικά, μετακριτικά, ιδεολογικά, ριζοσπαστικά και πάντοτε νεοανθρωπιστικά μέχρι την απελευθέρωση του ανθρώπου.

Προς τούτο ευελπιστούμε ότι εισφέρει και ο παρών τόμος.

Η προβληματική μας αναπτύσσεται από το Ιδεολογική κριτική και αισθητική (Πράξις) μέχρι το Η εποχή της καθορισμένης άρνησης (Αρμός) με  ομόκεντρους κύκλους, πάντα με το ίδιο επίκεντρο: Την αναζήτηση και επίτευξη της απελευθέρωσης και χειραφέτησης του ανθρώπου, με παρατακτικό και αποσπασματικό τρόπο, διευρύνοντας συνέχεια τη θεματική μας. Η συμμετοχή στο δημόσιο διάλογο και στις ιδεολογικοπολιτικές αντιπαραθέσεις από όταν συντάσσαμε προκηρύξεις ενάντια στη Χούντα έχει πάντοτε μια ορισμένη οπτική, αυτή της ιδεολογικής κριτικής. Οπότε και τα κείμενά μας  στο σύνολό τους τα διαπερνά το ίδιο καθοδηγητικό νήμα: Η ανεύρεση  της κοινωνικά προσδιορισμένης ουσίας και αλήθειας, η στάση άρνησης και κριτικής.

Δεν είναι κείμενα απλά και μόνο για κρίσεις ή για να υπάρχουν απλώς στο βιογραφικό μας.

Είναι πάντοτε κείμενα αγωνιστικά, παρεμβατικά, γραμμένα επί τούτου, μέσα από την εμπειρία μας και τη συμμετοχή μας στους κοινωνικούς και ιδεολογικούς αγώνες.

Απλώς η φρανκφουρτοποίησή τους τα κάνει πιο δύσκολα, αλλά  προσπαθούν ν’απαντήσουν συγχρόνως σε περισσότερα ερωτήματα συνθετικά, με ένα συμπυκνωμένο τρόπο.

Θα ήμασταν ευτυχείς αν πετύχαινε η απόπειρά μας να ιδρύσουμε ένα σύγχρονο Ινστιτούτο κοινωνικών ερευνών, όπως προσπαθήσαμε όταν ανέβηκε στην εξουσία ο ΣΥΡΙΖΑ. Όμως φωνή βοώντος εν τη ερήμω. Και  για αυτό συνεχίζουμε τον δρόμο μόνοι μας, όπως θα έλεγε και ο Ρ. Μπάρο, πάντοτε κριτικά και αυτόνομα, θαυμάζοντας τις μεγάλες  φιλοσοφικές σχολές, με  προεξάρχουσα τη σχολή του Επίκουρου, τον Κήπο, τα ιστορικά κινήματα της πρωτοπορίας, κοινωνικής και αισθητικής. Η εποχή σήμερα είναι η εποχή της αυτονόμησης και ανάδειξης των συλλογικοτήτων. Από την άποψη  της επαναστατικής αριστερά δεν αρκεί. Η αυτονομία κατακτιέται πρώτα στο πεζοδρόμιο, είναι πολιτική, ιδεολογική-πολιτική και μετά ο,τιδήποτε άλλο. Διαφορετικά το μέγα θέμα της κυριάρχησης, που είναι και το μείζον σήμερα, κυριάρχηση πολιτική, ιδεολογική, κοινωνική παραμένει στο περιθώριο. Οπότε η κυριάρχηση άτρωτη διευρύνει, κυρίως με τη βία, τη βάση της που εν δυνάμει είναι και η βάση της «Επανάστασης» (Σκλάβος).